Louis Pommery Charakter światowego kryzysu ekonomicznego lat 1929–1933

Niektóre cyfry określają wymownie głębię kryzysu. Przede wszystkim spadek cen: wskaźnik cen hurtowych, przyjmując stan w roku 1929 za 100, wynosił w roku 1932 w Stanach Zjednoczonych 68, w Niemczech 70, w Anglii 67, we Francji 68. To była przeciętna. Wszelkie artykuły podstawowe, notowane na rynkach, spadły jeszcze bardziej w cenie: w Chicago cena korca pszenicy spadła z 148 centów w 1929 r. do 44,5 w 1932; w Nowym Yorku bawełna spadła z 18,5 centów za funt na 5,18, kauczuk z 20 centów na 2,94, miedź z 21 na 5,16. Przykładów tych można przytaczać więcej. Łatwo można sobie wyobrazić skutki takiej obniżki dla producentów i dla kupców.

Nie mniejszy wpływ wywierało ograniczenie produkcji. Wskaźnik światowej produkcji przemysłowej (z wyjątkiem ZSRR), przyjmując znowu za 100 stan z roku 1929, wynosił w 1932 r. 63,8 – tak więc 53 w Stanach Zjednoczonych i Niemczech, 71 we Francji, 69 w Belgii, 58 w Kanadzie, 67 we Włoszech, 62 w Polsce. Kryzys jest więc „światowy”.

Jest on także powszechny: światowa produkcja węgla kamiennego spadła z 1332 milionów ton do 960 milionów, stali z 120 milionów na 50, miedzi z 1 905 000 ton na 933 000, aluminium z 273 000 na 153 000, kwasu siarkowego z 12 500 000 ton do 8 800 000, samochodów z 6 310 000 na 1 979 000; zużycie światowe bawełny spadło z 7 091 000 bel do 4 866 000, kauczuku z 807 000 ton do 670 000.

Kryzys ogarnął wszystkie gałęzie przemysłu wszystkich krajów, z wyjątkiem oczywiście ZSRR.

Bezrobocie przybrało niespotykane dotąd rozmiary. W jesieni 1932 r. znajdowało się na świecie w przybliżeniu trzydzieści milionów ludzi zupełnie bezrobotnych (blisko sześć milionów w Niemczech, blisko trzy miliony w Anglii, dwanaście milionów w Stanach Zjednoczonych, przeszło milion we Włoszech). Jeszcze wyższa prawdopodobnie była liczba robotników zatrudnionych tylko częściowo w fabrykach czynnych trzydzieści lub dwadzieścia godzin w tygodniu, a czasem nawet mniej.

Mnożyły się bankructwa. We wszystkich krajach upadły wielkie przedsiębiorstwa. […] Handel międzynarodowy skurczył się ogromnie. W 1929 r. wysokość miesięcznych obrotów międzynarodowych wynosiła 5350 milionów dolarów złotych; w styczniu 1930 r. – wynosiła tylko 4850 milionów, w styczniu 1931 – 3260 milionów, w styczniu 1932 – 2135 milionów i w styczniu 1933 – 1785 milionów.

Przyczyną tak wielkiego spadku była zniżka cen i kurczenie się wymiany. Jeżeli chodzi o tę ostatnią, to obniżka wynosiła 25%, co wystarczało, by normalny bieg interesów handlowych został zdezorganizowany. Zasługują na podkreślenie skutki w dziedzinie transportów morskich. We wrześniu 1932 r. 21% tonażu światowego było unieruchomione w portach. Frachty spadły do 40% poziomu z 1913 r.

kryzys Źródło: Louis Pommery, Charakter światowego kryzysu ekonomicznego lat 1929–1933, [w:] Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 2002, s. 102–103.