Sprawdzian wiedzy z zakresu muzyki baroku
Ważne daty
1567‑1643 – daty życia Claudia Monteverdiego
ok. 1590‑1649 – daty życia Adama Jarzębskiego
1632‑1687 – daty życia Jean‑Baptiste’a Lully’ego
1653‑1713 – daty życia Arcangela Corellego
1658‑1709 – daty życia Giuseppe Torellego
1665‑1734 – daty życia Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego
1678‑1741 – daty życia Antonia Vivaldiego
1681‑1767 – daty życia Georga Philippa Telemanna
1683‑1764 – daty życia Jeana‑Philippe’a Rameau
1685‑1750 – daty życia Jana Sebastiana Bacha
1685‑1759 – daty życia Georga Friedricha Händla
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
5. Barok. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę barokową w kontekście estetyki epoki, uwzględniając:
b) działalność Cameraty florenckiej i narodziny opery,
c) szczyt rozwoju polifonii związany z twórczością J.S. Bacha,
d) powstanie systemu dur‑moll i nowego rodzaju akompaniamentu (basso continuo),
e) concerto – powszechne muzykowanie i związane z nim formy (concerto grosso, muzyka plenerowa);
2) omawia cechy wybranych form muzycznych (fuga, preludium, toccata, suita i partita, tańce: menuet, gawot; koncert, concerto grosso, sonata barokowa, uwertura, operaopera, oratoriumoratorium, pasja, kantata);
3) wymienia i klasyfikuje barokowe instrumenty muzyczne (klawesyn, organy, skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas, obój, waltornia, fortepian, flet poprzeczny);
4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Claudio Monteverdi, Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi, Arcangelo Corelli, klawesyniści francuscy: Jean Philippe Rameau, François Couperin);
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
2) nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji uzasadniając swoją wypowiedź;
3) zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;
5) rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną;
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
3) interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4) formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
wymieniać nazwiska i wskazać daty życia wybranych kompozytorów barokowych;
przedstawić ciekawostki i anegdoty na temat kompozytorów barokowych (Jean‑Baptiste Lully, Georg Philipp Telemann, Jean‑Philippe Rameau, Georg Friedrich Händel, Jan Sebastian Bach);
charakteryzować typowy instrument barokowy - klawesyn;
rozwiązywać różnego rodzaju zadania sprawdzające wiedzę z epoki baroku, przyswojoną podczas wcześniejszych zajęć.
Wprowadzenie
W treści dzisiejszych zajęć odnajdziecie ciekawostki i anegdoty na temat niektórych kompozytorów epoki baroku. Przeczytajcie je uważnie – być może będą one stanowiły zakres sprawdzianowych pytań.
Jean‑Baptiste Lully
1. Pewnego razu Jean‑Baptiste Lully był tak pochłonięty tworzeniem kompozycji, że nie zauważył rozpętania gwałtownej burzy. Pracował nad utworem nie zważając na przecinające niebo błyskawice i grzmiące pioruny. Jego przerażeni przyjaciele za każdym razem wykonywali znak krzyża, słysząc huk. Lully, podniósłszy niedbale głowę znad partytury, powiedział do nich: Och, bądźcie tak dobrzy i przeżegnajcie się też za mnie. Widzicie wszak, że obie ręce mam zajęte.
Podczas wykonania w kaplicy Miserere Jean‑Baptiste’a Lully’ego król Ludwik XIV słuchał utworu klęcząc, w czym musieli go oczywiście naśladować wszyscy obecni. Po wysłuchaniu kompozycji władca zwrócił się do jednego z hrabiów z pytaniem o opinię na temat dzieła. Arystokrata miał odpowiedzieć: Ta muzyka jest cudownie miękka dla uszu, Wasza Wysokość, ale bardzo twarda dla kolan.
Jean‑Baptiste Lully zakończył życie w nietuzinkowy sposób. Na koncercie dworskim w obecności króla Ludwika XIV, podczas dyrygowania jednym ze swoich utworów, uderzył batutą w nogę. Batuta ta miała półtora metra długości, a kompozytor wystukiwał nią puls uderzając o podłogę. Lully skaleczył się do krwi i zmarł kilka dni później w wyniku wdania się zakażenia.
Georg Philipp Telemann
1. Georg Philipp Telemann zasłynął jako jeden z najpłodniejszych kompozytorów w historii – stworzył ponad trzy tysiące utworów. Miał on kiedyś nawet powiedzieć, iż jest świadomy, że niektóre swoje dzieła skomponował po kilka razy, ale nie jest w stanie zapanować nad własną gigantyczną spuścizną artystyczną.
Georg Philipp Telemann, jako książęcy kapelmistrz, w Żarach na Śląsku miał okazję zaznajomić się z muzyką polską. Podczas pobytu w Krakowie i Pszczynie z wielkim zainteresowaniem słuchał polskich pieśni i tańców ludowych, których motywy wykorzystał w niektórych swoich utworach (przede wszystkim w SonatachSonatach polskich).
Jean‑Philippe Rameau
1. Jean‑Philippe Rameau był wujem kompozytora i organisty Jean‑François Rameau, którego postać upamiętniona została w dialogu filozoficznym Denisa Diderota Kuzynek mistrza Rameau. Jean‑François Rameau nie ma tam takiego talentu jak jego wuj, wypowiada za to zabawne frazesy na temat sztuki.
Jean‑Philippe Rameau był śmiertelnie chory. Gdy ksiądz udzielał mu ostatniego namaszczenia, zaintonował pieśńpieśń żałobną. Rameau otworzył oczy i ostatkiem sił powiedział: Ależ proszę księdza, jak można tak fałszować! Były to ostatnie słowa kompozytora.
Georg Friedrich Händel
1. Georg Friedrich Händel otrzymał zaszczytny tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Oxfordzie, musiał jednak uiścić odpowiednią opłatę za dyplom. Zdenerwowany kompozytor miał wykrzyknąć: Co takiego? Za to, że będę kolegą tych cymbałów mam jeszcze płacić? Wykluczone!
Georg Friedrich Händel został zaproszony na angielski dwór. Jako smakosza win poczęstowano go tam doskonałym trunkiem z królewskich zapasów. Jeden z arystokratów zapytał kompozytora: Czy nie sądzi pan, że to wino jest równie cudowne, jak pańskie oratoriumoratorium? Händel miał odpowiedzieć, że owszem, ale jego zdaniem wino to za cienko śpiewa. Zdumiony szlachcic odparł: Jeśli panu nie smakuje, możemy wybrać jakieś inne. Mamy tokaj, porto, burgunda, reńskie... Angielski kompozytor odrzekł: Skoro tak, to proszę kazać przynieść je wszystkie. Nie ma wszak oratorium bez chóru.
Georg Friedrich Händel popadł w zażarty konflikt z jedną ze śpiewaczek po tym, jak odmówiła ona wystąpienia w jego operzeoperze. Wściekły kompozytor miał powiedzieć: Wiem, że jest pani wcieloną diablicą, ale ja pani pokażę, że jestem Belzebubem! Największym z szatanów! Uniósł śpiewaczkę, postawił przed otwartym oknem i przysiągł, że zaraz ją przez nie wyrzuci. Artystka, nie mając wyboru, zgodziła się wziąć udział w sztuce.
Jan Sebastian Bach
1. Jan Sebastian Bach powiedział o Georgu Friedrichu Händlu: To jedyny człowiek, którego chciałbym zobaczyć nim umrę i jedyny, którym chciałbym być, gdybym nie był Bachem.
Jan Sebastian Bach nie był szczególnie zaradny życiowo, we wszystkich możliwych sprawach opierał się na pomocy żony (Marii Barbary). Gdy zmarła ona niespodziewanie w roku 1720 kompozytor zalał się łzami, niezdolny do działania. Jeden z jego przyjaciół obiecał wziąć na siebie organizację pogrzebu, potrzebował jednak na to środków finansowych. Wtedy Bach miał powiedzieć: Zwróć się w tej sprawie do mojej żony.
Ludwig van Beethoven miał powiedzieć o lipskim kantorze, odnosząc się do jego nazwiska (słowo Bach oznacza po niemiecku strumień): Nie strumieniem, lecz morzem zwać się powinien.
Klawesyn – typowy instrument muzyczny epoki baroku
Na zakończenie wysłuchajcie uważnie ośmiu zamieszczonych fragmentów kompozycji barokowych.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DpSIwPUco
Utwór: Georg Friedrich Händel, „Every valley” z oratorium „Mesjasz”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DpSIwPUco
Utwór: Jan Sebastian Bach - 3 partita skrzypcowa E-dur BWV 1006 - „Preludium”. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DpSIwPUco
Utwór: Claudio Monteverdi, „Lasciatemi morire”. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DpSIwPUco
Utwór: Antonio Vivaldi - „Cztery pory roku - Wiosna” cz. I. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym, miłosnym, wesołym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DpSIwPUco
Utwór: Henry Purcell - „When I am laid in Earth”. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DpSIwPUco
Utwór: Arcangelo Corelli, „La folia”. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DpSIwPUco
Utwór: Claudio Monteverdi, „Possente spirto”. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym, sentymentalnym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DpSIwPUco
Utwór: Jan Sebastian Bach, „Passacaglia c-moll BWV 582”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się religijnym, hymnicznym charakterem.
Zadania
Wskaż trzy istotne wydarzenia w dziejach muzyki, które miały miejsce około 1600 r.
Przyporządkuj kompozytorom barokowym daty ich życia:
1685-1750, 1678-1741, 1567-1643, 1632-1687, 1685-1759, 1681-1767
| Jan Sebastian Bach | |
| Claudio Monteverdi | |
| Jean-Bapiste Lully | |
| Antonio Vivaldi | |
| Georg Philipp Telemann | |
| Georg Friedrich Händel |
Przyporządkuj kompozytorom barokowym właściwe opisy.
Kompozytor niemiecki, organista i kantor kościele św. Tomasza w Lipsku. Mistrz sztuki polifonicznej, twórca muzyki instrumentalnej i wokalno-instrumentalnej – fug, kantat, pasji, koncertów i suit., Kompozytor włoski, zwany <i>archaniołem muzyki</i>. Twórca muzyki instrumentalnej, przede wszystkim skrzypcowej. Uznaje się go za twórcę gatunku concerto grosso., Włoski kompozytor, twórca muzyki wokalno-instrumentalnej. Przyczynił się do rozwoju barokowej opery. Był także autorem licznych madrygałów, zapisanych w dziewięciu księgach., Kompozytor niemiecki, równolatek Jana Sebastiana Bacha. Przez większość życia działał w Anglii. Znany jest przede wszystkim ze swoich licznych oratoriów oraz suit komponowanych na uroczystości dworskie., Włoski kompozytor, zwany <i>rudym księdzem</i>. Komponował przede wszystkim muzykę instrumentalną, zwłaszcza skrzypcową. Napisał kilkaset koncertów instrumentalnych, w tym ponad sto na skrzypce. Jego najbardziej znany utwór to cykl koncertów, w których muzyka ma oddawać klimat zmieniających się pór roku.
| Jan Sebastian Bach | |
| Georg Friedrich Händel | |
| Claudio Monteverdi | |
| Antonio Vivaldi | |
| Arcangelo Corelli |
Przyporządkuj zdjęciom kompozytorów odpowiednie podpisy.
Claudio Monteverdi, Georg Philipp Telemann, Jean-Baptiste Lully, Jean-Philippe Rameau, Jan Sebastian Bach, Georg Friedrich Händel
Przyporządkuj kompozytorom barokowym charakterystyczne dla nich gatunki muzyczne.
concerto grosso, oratorium, opera, fuga, koncert solowy, semiopera, tragédie lyrique
| Jan Sebastian Bach | |
| Claudio Monteverdi | |
| Jean-Bapiste Lully | |
| Georg Friedrich Händel | |
| Arcangelo Corelli | |
| Giuseppe Torelli | |
| Henry Purcell |
Wymień nazwiska trzech polskich kompozytorów baroku.
Zapisz anegdotę o dowolnym kompozytorze barokowym.
Przyporządkuj zdjęciom barokowych instrumentów odpowiednie podpisy.
Lutnia, Viola da gamba, Chitarrone, Organy, Klawesyn
Wyjaśnij poniższe pojęcia. Poprawność wykonania zadania oceni nauczyciel.
a) polifonia;
b) monodia akompaniowana;
c) retoryka muzyczna;
d) basso continuo.
1. Concerto grosso, 2. Oratorium, 3. Madrygał, 4. Suita, 5. Opera, 6. Sonata, 7. Fuga - cykliczny gatunek instrumentalny najczęściej na jeden lub dwa instrumenty solowe. W baroku wykształciły się dwa rodzaje tej formy: świecka (złożona z tańców) i religijna (złożona z części nietanecznych).
1. Concerto grosso, 2. Oratorium, 3. Madrygał, 4. Suita, 5. Opera, 6. Sonata, 7. Fuga - gatunek wokalno-instrumentalny pozbawiony akcji scenicznej, wykonywany na estradzie koncertowej. Posiada elementy takie jak arie, duety, chóry, fragmenty instrumentalne; zaznacza się też obecność narratora.
1. Concerto grosso, 2. Oratorium, 3. Madrygał, 4. Suita, 5. Opera, 6. Sonata, 7. Fuga - jeden z najbardziej kunsztownych gatunków muzycznych. Wykorzystuje fakturę polifoniczną i opera się na imitacji. Najważniejszy element tej formy to temat, który przeprowadzany jest we wszystkich głosach w niezmienionej postaci lub w swoich wariantach, przechodząc przez różnorodne tonacje.
1. Concerto grosso, 2. Oratorium, 3. Madrygał, 4. Suita, 5. Opera, 6. Sonata, 7. Fuga - wokalny utwór wielogłosowy, zwykle o tematyce świeckiej, popularny od XIV do początku XVII wieku. W baroku obfitował w chromatykę i cechował się niezwykłym dramatyzmem.
1. Concerto grosso, 2. Oratorium, 3. Madrygał, 4. Suita, 5. Opera, 6. Sonata, 7. Fuga - utwór cykliczny złożony z różnorodnych tańców i części nietanecznych. Podstawowy szkielet formy stanowią tańce: Allemande, Courante, Sarabanda i Gigue.
1. Concerto grosso, 2. Oratorium, 3. Madrygał, 4. Suita, 5. Opera, 6. Sonata, 7. Fuga - barokowy gatunek instrumentalny, którego istotą jest rywalizacja między mniejszą grupą wykonawców (concertino), wykonującą trudniejszy repertuar a większą grupą (ripieni), grającą partię prostszą.
Dopasuj pojęcia do opisów.
Oratorium, Concerto grosso, Madrygał, Suita, Opera, Sonata, Fuga
.............................. - gatunek wokalno-instrumentalny, dramatyczny, przeznaczony do wykonywania na scenie, w całości śpiewany. Do elementów tego gatunku należą arie, recytatywy, duety, tercety, kwartety itp., chóry i fragmenty czysto instrumentalne (uwertura, intermezzo, antrakt).
.............................. - cykliczny gatunek instrumentalny najczęściej na jeden lub dwa instrumenty solowe. W baroku wykształciły się dwa rodzaje tej formy: świecka (złożona z tańców) i religijna (złożona z części nietanecznych).
.............................. - gatunek wokalno-instrumentalny pozbawiony akcji scenicznej, wykonywany na estradzie koncertowej. Posiada elementy takie jak arie, duety, chóry, fragmenty instrumentalne; zaznacza się też obecność narratora.
.............................. - jeden z najbardziej kunsztownych gatunków muzycznych. Wykorzystuje fakturę polifoniczną i opera się na imitacji. Najważniejszy element tej formy to temat, który przeprowadzany jest we wszystkich głosach w niezmienionej postaci lub w swoich wariantach, przechodząc przez różnorodne tonacje.
.............................. - wokalny utwór wielogłosowy, zwykle o tematyce świeckiej, popularny od XIV do początku XVII wieku. W baroku obfitował w chromatykę i cechował się niezwykłym dramatyzmem.
.............................. - utwór cykliczny złożony z różnorodnych tańców i części nietanecznych. Podstawowy szkielet formy stanowią tańce: Allemande, Courante, Sarabanda i Gigue.
.............................. - barokowy gatunek instrumentalny, którego istotą jest rywalizacja między mniejszą grupą wykonawców (concertino), wykonującą trudniejszy repertuar a większą grupą (ripieni), grającą partię prostszą.
Przyporządkuj tytuły barokowych kompozycji do ich autorów.
Antonio Vivaldi, Claudio Monteverdi, Jean-Baptiste Lully, Arcangelo Corelli, Henry Purcell, Mikołaj Zieleński, Georg Friedrich Händel, Jan Sebastian Bach
| Mieszczanin szlachcicem | |
| Muzyka ogni sztucznych | |
| Offertoria i Comunniones totius anni | |
| Die Kunst der Fuge | |
| L'Estro Armonico | |
| Koronacja Poppei | |
| Concerto grosso op. 6 nr 8 Boże Narodzenie | |
| Dydona i Eneasz |
Podaj autora i tytuł kompozycji barokowej, którą po latach odkrył i przedstawił Feliks Mendelssohn w berlińskiej Singakademie w 1829 roku.
- Oratorium Judyta triumfująca Antonio Vivaldiego
- Pasja wg św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha
- Pasja wg św. Jana Jana Sebastiana Bacha
Wskaż autora barokowego Traktatu o harmonii.
- Claudio Monteverdi
- Jan Sebastian Bach
- Jean-Philippe Rameau
Wysłuchaj zamieszczonych na końcu lekcji przykładów muzycznych. Zapisz tytuły i autorów kompozycji.
Słownik pojęć
gatunek wokalno‑instrumentalny, dramatyczny, przeznaczony do wykonywania na scenie, którego libretto (scenariusz) jest w całości śpiewane. Do elementów opery należą arie, recytatywy, duety, tercety, kwartety itp., chóry i fragmenty czysto instrumentalne (uwertura, intermezzo, antrakt). Opera podzielona jest na akty, sceny i odsłony.
gatunek wokalno‑instrumentalny zbliżony do opery, lecz pozbawiony akcji scenicznej, wykonywany na estradzie koncertowej. W oratorium wydzielane są takie same elementy jak w operze (arie, duety, chóry, fragmenty instrumentalne), zaznacza się jednak obecność narratora recytującego fragmenty epickie.
utwór wokalny na ogół do tekstu lirycznego, wykonywany solowo lub chóralnie, z towarzyszeniem instrumentu (najczęściej fortepianu) bądź a cappella. Z uwagi na budowę pieśń może być zwrotkowa, zwrotkowo‑refrenowa, zwrotkowo‑wariacyjna lub przekomponowana.
gatunek instrumentalny najczęściej na jeden lub dwa instrumenty, cykliczny. W baroku wykształciły się dwa rodzaje sonaty: świecka (złożona z tańców) i religijna (złożona z części nietanecznych).
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
J. Habela, Słowniczek muzyczny
R. Heising, Plotki z pięciolinii
D. Gwizdalanka, Historia muzyki 1. Podręcznik dla szkół muzycznych