RB5kunwiprRlK1

Ilustracja przedstawia dwie mapy poziomicowe. Od lewej mapa terenu równinnego, na którym widoczny jest kolor: ciemnozielony, zielony i jasnozielony. Po prawej stronie widoczna mapa terenu wyżynnego i górzystego, na którym widoczny jest kolor: żółty, pomarańczowy, brązowy, ciemnobrązowy i czerwony.

1. Do czego służą poziomice?

Mapa i plan ukazują pewien pomniejszony obszar widziany z góry. Jednak na przedstawionym terenie mogą się znajdować nie tylko lasy, domy czy drogi, ale też wzgórza i doliny. Jak zaznaczyć je na mapie? Służą do tego poziomicepoziomicepoziomice – linie łączące punkty o tej samej wysokości nad poziomem morza. Przy lub na poziomicach podawana jest wartość wysokości nad poziomem morza. Na przykładzie modelu pagórka spróbujmy zbadać, jak wyznacza się poziomice oraz w jaki sposób dzięki nim można stworzyć mapę hipsometrycznąmapa hipsometrycznamapę hipsometryczną.

RmcalYNRXZI4T1

Po lewej stronie znajduje się ilustracja pagórka, na którym zaznaczono następujące opisy: najwyższe miejsce pagórka - to wierzchołek, jego łagodny spadek po lewej stronie - to łagodny stok, stromy spadek po prawej - to stromy stok. U podstawy pagórka jest podnóże. Po prawej stronie obok ilustracji pagórka są trzy jego odwzorowania.Pierwsze w kolejności od dołu, to model pagórka z narysowanymi na nim liniami – poziomicami. Poziomice są zaznaczone co 3 metry. Mamy kolejno od podnóża poziomice: 0 metrów, 3 metry, 6 metrów, 9 metrów, wierzchołek – 11 metrów. Każda warstwa modelu pagórka, pomiędzy liniami – poziomicami, jest pokolorowana na zielono. Odcień koloru zielonego jest różny w zależności od wysokości. Pomiędzy poziomicą 0 metrów a 3 metry, jest kolor ciemnozielony, między 3 metry a 6 metrów - zielony, między 6 metrów a 9 metrów - jasnozielony, a pomiędzy 9 metrów a 11 metrów - żółtozielony.Drugie od dołu odwzorowanie, nad modelem pagórka, to przeniesienie – rzut poziomic oraz barw modelu pagórka, na poziomą kartkę. Od każdej poziomicy z modelu pagórka poprowadzono po dwie przerywane linie na poziomą kartkę, odwzorowując w ten sposób szerokość i kształt warstw pagórka. Każda warstwa jest pokolorowana tak samo jak na modelu pagórka. Lewy, łagodny stok pagórka, ma poziomice narysowane dalej od siebie, a prawy, stromy stok, ma poziomice bliżej siebie.Trzecie od dołu odwzorowanie, to rzut modelu pagórka pokazany na pionowej kartce z zaznaczonym kształtem poziomic, wysokością w metrach i barwą. Identycznie jak na kartce poziomej, ale dokładnie na wprost oglądającego. W ten sposób możny czytać wysokości na mapach oraz ukształtowanie terenu.

RhsQvHm1bVxiD1

Ilustracja przedstawia dwie mapy poziomicowe. Od lewej mapa terenu równinnego, na którym widoczny jest kolor: ciemnozielony, zielony i jasnozielony. Po prawej stronie widoczna mapa terenu wyżynnego i górzystego, na którym widoczny jest kolor: żółty, pomarańczowy, brązowy, ciemnobrązowy i czerwony.

Poziomice

Obserwacja 1

Wyznaczenie poziomic na modelu.

Co będzie potrzebne

• jabłko, gruszka, może też być duży ziemniak,

• długa wykałaczka,

• nóż,

• kartka papieru,

• ołówek.

Instrukcja

1. Przekrój owoc na pół. Jedna z połówek owocu będzie modelem pagórka.

2. W najwyższym punkcie swojego „pagórka” wydrąż wykałaczką dwa otwory oznaczone A i B w odległości około 1 cm od siebie.

3. Pokrój owoc na poziome plastry jednakowej grubości (np. 1 cm).

4. Ustawiaj kolejno plastry na kartce papieru tak, by otwory A i B znajdowały się zawsze w tym samym miejscu. Obrysuj kontur każdego plastra ołówkiem.

5. Opisz wysokość przy każdej linii. Przy rysunku pierwszego plastra napisz „0 cm”, przy drugim „1 cm” itd.

6. Poproś jedną osobę z klasy, by ulepiła pagórek na podstawie narysownego przez ciebie układu poziomic.

Rgl3bVGcLB3Mg1

Ilustracja prezentuje kolejne etapy wyznaczania poziomic na modelu.

Podsumowanie

Wyznaczając kolejne poziomice na modelu, uzyskaliśmy rysunek tego modelu widzianego z góry.

2. Wysokość względna i bezwzględna

Jeśli na mapie zaznaczony jest szczyt, to zazwyczaj znajduje się przy nim liczba wyrażająca jego wysokość bezwzględnąwysokość bezwzględnawysokość bezwzględną. Oznacza ona, jak wysoko nad poziomem morza znajduje się dane miejsce. Czasami dodaje się przy niej jednostkę miary (czyli metry) oraz skrót „n.p.m.”. Cały zapis może wyglądać na przykład tak „1015 m n.p.m.”, co odczytać należy: „tysiąc piętnaście metrów nad poziomem morza”.

Jeśli natomiast zmierzymy wysokość wzniesienia jego podnóża do szczytu, wtedy poznamy jego wysokość względnąwysokość względnawysokość względną. Jej wartość zależy od tego, od którego miejsca rozpoczniemy pomiar. Wysokości względne wyraża się w metrach, bez dodatkowego skrótu.

R1RRYv1VxVnwB1

Ilustracja przedstawia sposób pomiaru wysokości względnej i bezwzględnej wzniesienia. Na ilustracji narysowana jest góra, po prawej stronie stoku góry znajduje się kotlina, po lewej stronie stoku góry znajduje się podnóże, na którym stoi dom. Na lewo od domu, poniżej podnóża góry, zaznaczono linią poziom morza. Linia poziomu morza biegnie przez całą ilustrację. Na rysunku góry zaznaczono wysokość bezwzględną, która jest poprowadzona od linii poziomu morza do szczytu góry. Wysokość względna jest zaznaczona od dna doliny do szczytu wzniesienia.

3. Wypukłe i wklęsłe formy terenu

Wykonując pomiary wysokości względnej, mówiliśmy o pagórku. Może jednak bardziej właściwa byłaby nazwa „góra”? W naszym otoczeniu występuje wiele różnych form terenu. Jeśli rozejrzysz się wokół, zobaczysz ich więcej. Niektóre z nich będą formami wypukłymi, czyli wyższymi niż otaczający je teren. Te zaś, które są niższe od otoczenia, to formy wklęsłe. Natomiast tereny nie wykazujące znaczących różnic wysokości należą do form płaskich.

Wypukłe formy terenu to m.in.:
pagórekpagórekpagórek – wzniesienie o wysokości względnej z reguły nieprzekraczającej 50 m;
wzgórzewzgórzewzgórze – wypukła forma terenu o wysokości względnej od 50 m do 300 m;
góragóragóra – to forma terenu o wysokości względnej powyżej 300 m.

Wklęsłe formy terenu to na przykład:
dolinadolinadolina – wydłużone obniżenie terenu, zazwyczaj o łagodnych zboczach po obu stronach, którego dnem często płynie rzeka;
kotlinakotlinakotlina – zagłębienie które posiada płaskie dno ze wszystkich stron otoczone wzniesieniami;
wąwózwąwózwąwóz – długie, ale wąskie zagłębienie o stromych zboczach.

Przyjrzyj się ilustracjom, a następnie mapom poziomicowym, by sprawdzić, jak przedstawia się na mapach wypukłe i wklęsłe formy terenu

RvzcIgobAs0EL1

Galeria przedstawia kolejno: zdjęcie krajobrazu, gdzie na pierwszym tle widoczna jest łąka, po prawej stronie droga, wzdłuż której biegnie aleja drzew. W oddali widoczne dwa wzniesienia, wysoka góra i znacznie niższe wzgórze lub pagórek.

RybX5X0ca4WLt1

Kolejna ilustracja przedstawia mapę poziomicową, na której narysowano dwie leżące obok siebie wypukłe formy terenu – góry o różnej wysokości. Wartość poziomic na tej mapie rośnie w kierunku ku szczytowi wzniesienia.

R1KjSjhv93GN81

Zdjęcie wklęsłej formy terenu o bardzo stromych i wąskich stokach, jest to wąwóz. Na brzegach wąwozu widoczne są odkryte korzenie drzew, które rosną na górze wąwozu.

RDBHSvJZK9pPo1

Ilustracja przedstawia mapę poziomicową wklęsłej formy tereny, którą jest tutaj dolina rzeczna. Poziomice biegną wzdłuż doliny rzecznej, na dnie której płynie rzeka. Wartości poziomic maleją ku środkowi doliny rzecznej.

Ciekawostka

Pomiar wysokich gór wcale nie jest łatwy – zwłaszcza wtedy, gdy pokrywa je śnieg. Od lat toczy się spór, jaką naprawdę wysokość ma najwyższa góra świata, Mount Everest. Od 2010 roku jej wysokość w atlasach określa się na 8848 m n.p.m. z czapą lodową i 8844 m n.p.m. bez tej czapy. Jednak jak wskazują ostatnie pomiary po katastrofalnym trzęsieniu ziemi w kwietniu 2015 roku, wysokość Mount Everestu zmniejszyła się o 2,5 cm.

RGyeo86D0NG3q1

Ilustracja najwyższej góry świata - Mount Everest.

Podsumowanie

• Wysokości na mapach oznacza się za pomocą poziomic – linii łączących punkty położone na jednakowej wysokości nad poziomem morza.

• Poziomice wyznaczają wysokość bezwzględną, a więc liczoną od poziomu morza.

• Wysokość względna mierzona jest w stosunku do innego niż poziom morza punktu odniesienia.

• Wyróżnia się płaskie, wypukłe i wklęsłe formy terenu.

Słowniczek

Zadania