Totalitaryzm – system rządów politycznych połączony z uzasadniającą jego istnienie ideologią, która głosi całkowite podporządkowanie jednostki i pełną kontrolę przez państwo społeczeństwa.

Autorytaryzm – system rządów, w którym władza skoncentrowana jest w ręku cieszącego się autorytetem przywódcy, najczęściej opierającego swoje rządy na wojsku. Decyzje są zatwierdzany przez kontrolowany przez władzę parlament. W odróżnieniu od totalitaryzmu, w państwa autorytarnych nie stosuje się terroru i kontroli na masową skalę.

Militaryzm – dążenie do realizacji celów na drodze działań wojennych, w której wojsko wywiera decydujący wpływ na politykę.

Wielki kryzys – największy kryzys gospodarczy w XX wieku. Rozpoczął się w USA w 1929 roku i trwał do 1933. Objął swym zasięgiem prawie cały świat.

Azja dla Azjatów – głoszone przez propagandę japońską hasło nieakceptowania obcokrajowców.

Pakt antykominternowski – układ z 25.11.1936 zawarty między Niemcami i Japonią, którego celem było zwalczanie działań partii komunistycznych.

Przestrzeń życiowa (Lebensraum) – nacjonalistyczna i rasistowska niemiecka koncepcja polityczna zakładająca i usprawiedliwiająca ekspansję terytorialną Niemiec dla zdobycia niezbędnej przestrzeni do życia.

Aneksja – zagarnięcie i przyłączenie, najczęściej siłą, przez jedno państwo części lub całości terytorium innego państwa. Dokonywana jest najczęściej w wyniku wygranej wojny.

Pakt Ribbentrop‑Mołotow - porozumienie zawarte między ZSRR i III Rzeszą 23 sierpnia 1939 r., jego tajny protokół przewidywał m.in. podział ziem polskich.

Faszyzm – doktryna polityczna i ustrojowa powstała na początku lat 20. XX we Włoszech. Głosiła kult państwa i solidaryzm społeczny, występując przeciwko demokracji, liberalizmowi i pluralizmowi politycznemu. Był ustrojem totalitarnym.

Nazizm – narodowy socjalizm, rasistowska, antydemokratyczna, antysemicka i antykomunistyczna ideologia stworzona i głoszona przez NSDAP – partię Adolfa Hitlera. Głosiła hasła wyższości rasy germańskiej nad innymi ludźmi.

Komunizm – ideologia głosząca powstanie jednej klasy społecznej, likwidację własności prywatnej i wspólny podział dóbr. Miała obalić istniejące ustroje polityczne i wprowadzić utopijny model państwa pozbawionego ucisku i wyzysku innych.

Ultimatum – żądanie wysunięte przez jedno państwo wobec drugiego wzywające do spełnienia określonych żądań pod groźbą wybuchu wojny lub innych sankcji. Stawiane jest przeważnie w sytuacji, gdy zawiodą inne formy dyplomatyczne.

Legion Condor – niemiecka jednostka wojskowa walcząca po stronie gen. Francisco Franko w wojnie domowej w Hiszpanii. Najbardziej znana jest z udziału w bombardowaniu Guerniki.

Caudillo – termin oznaczający przywódcę politycznego lub wojskowego używany przez dyktatora w Hiszpanii za czasów rządów gen. Francisco Franko.

Mobilizacja – postawienie armii w stan najwyższej gotowości bojowej oraz przygotowanie gospodarki i administracji państwowej do wybuchu wojny. Ogłasza się ją w momencie zagrożenia państwa konfliktem zbrojnym.

Sojusz – układ dwóch lub więcej państw lub organizacji, który ma doprowadzić do wspólnego zamierzonego celu.

wojna obronna – działania zbrojne, których celem jest obrona przed najeźdźcą.

Blitzkrieg – inaczej wojna błyskawiczna, termin oznaczający szybki i zmasowany atak siłami zbrojnymi, najczęściej wszystkich typów (lotnictwo, marynarka, wojska lądowe), w celu zajęcia kraju.

Ofensywa – gwałtowne uderzenie w przeciwnika, mające na celu przełamanie jego obrony i wdarcie się w głąb jego wojska lub terenu.

Luftwaffe – niemieckie lotnictwo wojskowe.

Wermacht – siły zbrojne III Rzeszy z lat 1935‑1945, w jej skład wchodziła armia lądowa, lotnictwo i marynarka wojenna.

Armia Czerwona – siły zbrojne Rosji Radzieckiej w latach 1918‑1946.

Dziwna wojna – określenie sytuacji trwającej od września 1939 do maja 1940 r. wojny na froncie zachodnim. Gdzie po formalnym wypowiedzeniu wojny przez Wielką Brytanię i Francję nie nastąpiły działania zbrojne.

Westerplatte – półwysep, na którym znajdowała się polska eksklawa (część terytorium) ze składnicą amunicji i jednostką wojskową. Symbol bohaterskiej obrony w czasie kampanii wrześniowej 1939 r. Jednostka skapitulowała dopiero po 7 dniach ciągłych ataków niemieckich, w obliczu ogromnej przewagi wroga i braku amunicji.

Kresy Wschodnie – określenie wschodnich terenów Rzeczypospolitej w okresie międzywojennym, stanowiących dzisiaj ziemie należące do Ukrainy, Białorusi i Litwy.

Kapitulacja – poddanie się części lub całości wojska przeciwnikowi. Może być bezwarunkowa lub pod pewnymi wcześniej ustalonymi warunkami. Najczęściej kończy konflikt zbrojny.

Ruch oporu – oddziały, których celem jest walka z okupantem kraju najczęściej sposobami partyzanckimi. Swoją działalność rozpoczynają najczęściej po zaprzestaniu regularnych działań wojennych.

Okupacja – czasowe zajęcie jakiegoś terenu (np. państwa) przez wrogie siły i wprowadzenie tam swojej władzy.

Front – terytorium, na którym walczą ze sobą wrogie armie.

Naloty dywanowe – zmasowany atak bombowy mający na celu całkowite zniszczenie danego obszaru lub celu, bez wybierania konkretnych obiektów. Taktyka ta była stosowana głównie podczas II wojny światowej.

Kontrybucja – danina nałożona na przegraną w wojnie stronę, np. państwo.

Holokaust – zaplanowany, instytucjonalnie zorganizowany i systematycznie przeprowadzony przez nazistowskich Niemców i ich pomocników mord na prawie 6 milionach europejskich Żydów w latach II wojny światowej.

Wielka Trójka – określenie przywódców mocarstw alianckich podczas II wojny światowej (Stanów Zjednoczonych – Roosevelt; Wielkiej Brytanii – Churchill; ZSRR - Stalin), którzy omawiali sprawy wojenne i kształt przyszłego świata na konferencjach międzynarodowych w Teheranie (1943), Jałcie i Poczdamie (obie 1945).

Sojusznicza Rada Kontroli – urząd powołany do życia po kapitulacji Niemiec w maju 1945 r., w skład którego wchodzili przedstawiciele zwycięskich mocarstw – Wielkiej Brytanii, USA, ZSRR oraz Francji. Był najwyższym organem prawodawczym i administracyjnym działającym na terenie okupowanych Niemiec. Jego powołanie przewidziano na konferencji w Jałcie w lutym 1945 r.

Migracja – proces przemieszczania się ludności związany ze zmianą ich zamieszkania lub czasowego pobytu. Możemy podzielić ją na wewnętrzną – w granicach państwa/obszaru lub zewnętrzną.

Deportacja – przymusowe przesiedlenie (wywózka), najczęściej do odległego miejsca, połączone z ograniczeniem wolności.

Mocarstwo – państwo posiadające silny potencjał gospodarczy i ekonomiczny, które pozwalają mu na pełnienie dominującej roli w swoim regionie lub na całym świecie (supermocarstwo).

Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze – międzynarodowy organ sądowniczy powołany po zakończeniu II wojny światowej w celu osądzenia i ukarania zbrodni wojennych dokonanych przez obywateli Rzeszy Niemieckiej. Działał od listopada 1945 do października 1946 r.

Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu w Tokio – międzynarodowy organ sądowniczy powołany po zakończeniu II wojny światowej w celu osądzenia i ukarania zbrodni wojennych dokonanych przez obywateli Cesarstwa Japonii.

ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych – organizacja międzynarodowa, następczyni Ligii Narodów, powstała w październiku 1945 r. Jej głównymi celami są zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz promocja przestrzegania praw człowieka.

Pakt Ribbentrop‑Mołotow - porozumienie zawarte między ZSRR i III Rzeszą 23 sierpnia 1939 r., jego tajny protokół przewidywał m.in. podział ziem polskich.

Generalne Gubernatorstwo – utworzone na części ziem polskich, nie wcielonych do III Rzeszy jednostka terytorialna nad którą władzę cywilną i wojskową sprawowały hitlerowskie Niemcy.

Germanizacja – element polityki niemieckiego okupanta, którego celem było wynarodowienie podbitych narodów. Proces ten polegał na przyswajaniu (często pod przymusem) języka i kultury niemieckiej.

Roboty przymusowe – prace wykonywane przez pracowników wbrew swojej woli, za którą nie otrzymują oni wynagrodzenia lub było ono bardzo niewielkie.

Lebensraum – dosłownie przestrzeń życiowa; nacjonalistyczna i rasistowska niemiecka koncepcja polityczna zakładająca i usprawiedliwiająca ekspansję terytorialną Niemiec dla zdobycia niezbędnej przestrzeni do życia.

Deutsche Volksliste – niemiecka lista narodowościowa podzielona na 4 kategorie oznaczające stopień pochodzenia niemieckiego. Osoby wpisane na Volkslistę, w zależności od kategorii, miały pewne przywileje w porównaniu z ludnością polską.

Prasa gadzinowa – polskojęzyczna prasa wydawana pod kontrolą okupanta w miejsce zlikwidowanych polskich tytułów. Wychwalała politykę okupanta i jego dokonania.

Represje – niesprawiedliwe kary nakładane przez państwo wobec obywateli lub prześladowania w formie odwetu na jakiejś grupie.

Prześladowania – celowe nękanie, szykanowanie i wyrządzanie krzywdy wybranym osobom lub grupie osób, którego celem jest ich upokorzenie lub wyniszczenie.

Hitlerjugend – niemiecka, nazistowska organizacja młodzieżowa o charakterze paramilitarnym mająca służyć szkoleniu i rekrutowaniu przyszłych członków bojówek Oddziałów Szturmowych (SA).

Łapanka – potoczne określenie dla zatrzymań przypadkowych mieszkańców miast przez Niemców w czasie II wojny światowej w celu ich przesiedlenie, wysłania na roboty przymusowe lub uwięzienia.

Tajne komplety – określenie nielegalnych zajęć i wykładów organizowanych poza szkołami w okresie zaborów lub okupacji. Najczęściej odbywało się w prywatnych domach.

Propaganda – celowe działania, które mają doprowadzić do określonych zachować i poglądów. Służy ona do upowszechnienia dogodnych informacji dla nadawcy. W języku potocznym synonim kłamstwa i manipulacji.

Paszportyzacja – obowiązek uzyskania paszportu (dowodu osobistego) przez każdego mieszkańca okupowanych terenów, który ukończył 16 lat.

Nacjonalizacja – inaczej upaństwowienie, przejęcie przez państwo majątków, przedsiębiorstw i kapitału prywatnego.

Zbrodnia katyńska – zbrodnia popełniona przez policję polityczną Związku Radzieckiego na Polakach wiosną 1940 roku. Wzięci do niewoli Polacy (ponad 21 tys. ludzi) uznani za „wrogów władzy sowieckiej” zostali zamordowani strzałem w tył głowy. Przez 50 lat (1940‑1990) władze ZSRR zaprzeczały swojej odpowiedzialności za ten czyn.

Alianci – państwa walczące przeciwko Niemcom i ich sojusznikom podczas II wojny światowej.

Polskie Siły Zbrojne (PSZ) – polskie formacje wojskowe utworzone jesienią 1939 r. na Zachodzie Europy, na podstawie porozumień z Francją i Wielką Brytanią. Dowodził nimi Naczelny Wódz. Istniały do 1947 r., kiedy to zostały rozwiązane przez Brytyjczyków.

Internowanie – przymusowe aresztowanie i osadzenie osób w miejscu odosobnienia bez możliwości jego opuszczania.

Cyrk Skalskiego – potoczna nazwa Polskiego Zespołu Myśliwskiego biorącego udział w kampanii w Północnej Afryce w 1943 r. Swoją nazwę zawdzięcza dowódcy – Stanisławowi Skalskiemu.

Bitwa o Anglię – kampania lotnicza toczona między lotnictwem niemieckim i brytyjskim od lipca do października 1941 r. Jej celem była obrona Anglii przed atakami niemieckimi i planowanym desantem morskim. Zakończyła się zwycięstwem wojsk alianckich, co uniemożliwiło III Rzeszy desant na Wyspy Brytyjskie.

Układ Sikorski‑Majski – porozumienie z 30 lipca 1941 r. przywracające stosunki dyplomatyczne między Polską i ZSRR. Miał na celu rozpoczęcie współpracy i wspólną walkę w ramach koalicji antyhitlerowskiej.