Temat: Rodzaje wód. Wody płynące powierzchniowe

Autor: Magdalena Jankun

Adresat

Uczeń klasy VII ośmioletniej szkoły podstawowej

Podstawa programowa

Klasa VII szkoły podstawowej

IX. Środowisko przyrodnicze Polski na tle Europy: położenie geograficzne Polski; wpływ ruchów górotwórczych i zlodowaceń na rzeźbę Europy i Polski; przejściowość klimatu Polski; główne rzeki Polski i ich systemy na tle rzek Europy i ich systemów; główne typy gleb w Polsce; lasy w Polsce; dziedzictwo przyrodnicze Polski, surowce mineralne Polski.

Uczeń:

9. opisuje cechy i walory przyrodnicze Wisły i Odry oraz charakteryzuje systemy rzeczne obu tych rzek i porównuje je z wybranymi systemami rzecznymi w Europie

Cel lekcji

Uczniowie poznają rodzaje wód płynących i wskażesz miejsca największych zagrożeń powodziowych.

Kryteria sukcesu

• omówisz krążenie wody w przyrodzie;

• wskażesz rzeki główne i ich dopływy na obszarze Polski;

• wskażesz rzeki uchodzące do zlewiska Morza Bałtyckiego, Czarnego, Północnego;

• omówisz sposób zasilania rzek;

• wskażesz miejsca w Polsce najbardziej zagrożone powodziami;

• podasz sposoby zabezpieczania przed powodziami.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w języku obcym;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje informatyczne.

Metody/formy pracy

• z wykorzystaniem narzędzi TIK;

• z wykorzystaniem portalu http://mapy.geoportal.gov.pl/imap;

• praca z materiałami edukacyjnymi oraz multimedialnymi na platformie e‑podręcznika;

• praca indywidualna, w parach, w grupach i całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik do nauczania geografii;

• tablica interaktywna;

• rzutnik multimedialny;

• tablety/komputery;

• mapa fizyczna Polski.;

• atlasy geograficzne.

Przebieg lekcji

Faza wstępna

1. Nauczyciel podaje uczniom cele lekcji.

2. Wprowadza uczniów w temat, rozpoczynając od przypomnienia zagadnienia związanego z krążeniem wody w przyrodzie. Korzysta z ilustracji „Krążenie wody w przyrodzie”. Uczniowie analizują schemat oraz wyjaśniają pojęcia: retencja, transpiracja.

Faza realizacyjna

1. Praca w grupach. Uczniowie na podstawie schematu zawartego w lekcji  „Rodzaje wód” na stronie epodreczniki.pl pt. „Podział hydrosfery” i informacji w atlasach geograficznych dokonują charakterystyki wód. Wskazują przykłady na mapie Polski.

• Grupa I: wszystkie wody Wszechoceanu

• Grupa II: wody w atmosferze

• Grupa III: wody śródlądowe powierzchniowe płynące

• Grupa IV: wody śródlądowe powierzchniowe stojące

• Grupa V: wody śródlądowe podziemne

Każda grupa omawia zadanie na forum klasy. Wskazuje przykłady na mapie ściennej Polski.

2. Nauczyciel odwołuje uczniów do schematu „Podział powierzchni Polski według dorzeczy i zlewisk”. Analiza całego zespołu klasowego.

3. Praca w parach: korzystając z mapy hydrologicznej Polski w atlasie, ściennej lub w abstrakcie, wykonaj polecenia:

• przyjrzyj się dorzeczom Wisły i Odry,

• wskaż dział wód Wisły i Odry,

• wskaż dopływy lewe, prawe Wisły i Odry

• wskaż zlewiska tych rzek,

• wyszukaj rzeki, które zaliczane są do zlewiska Morza Północnego i Morza Czarnego.

4. Wskazane pary omawiają opracowane zadanie, treści odnoszą do odpowiednich lokacji na mapie ściennej Polski.

5. Ćwiczenie interaktywne. Grupowanie elementów. Wstaw dopływ do odpowiedniej rzeki.

Uczniowie podchodzą w kolejności do tablicy interaktywnej i dopasowują po jednym przykładzie.

6. Ćwiczenie: mapa interaktywna. Na mapie Polski zaznaczone są cyframi rzeki Polski. Podaj ich nazwę. Uczniowie, korzystając z atlasów geograficznych, lokalizują rzeki i podają ich nazwy.

7. Uczniowie wykonują polecenie indywidualnie: Określ dorzecze, w którym leży twoja miejscowość. Znajdź najbliższą rzekę i prześledź odpływ wody z terenu, w którym mieszkasz, do morza. W razie potrzeby posłuż się inną mapą — dokładniejszą czy też obejmującą obszary poza Polską (to zadanie może być również zadaniem domowym).

8. Uczniowie wyjaśniają, co to jest reżim rzeczny. Na podstawie różnych materiałów źródłowych określają sposób zasilania rzek w Polsce. Wskazują miejsca w Polsce najbardziej zagrożone powodziami. Wykorzystanie mapy „Występowanie potencjalnych wezbrań i powodzi w Polsce”. Dyskusja na temat sposobów zabezpieczania przed nimi.

9. Uczniowie wykonują polecenie w parach: Na podstawie mapy zagrożeń powodziowych ustal, kiedy obszar, na którym mieszkasz, jest najbardziej zagrożony powodzią i co może ją spowodować?

10. Nauczyciel omawia sposób powstawania wodospadów. Na przykładzie tabeli „Najwyższe wodospady w Polsce” uczniowie lokalizują je na mapie Polski. Wskazują na mapie ściennej Polski pasma górskie, w których się one znajdują.

11. Ćwiczenie interaktywne jednokrotnego wyboru z ilustracją. Wybrany uczeń podchodzi do tablicy i wykonuje ćwiczenie.

12. Ćwiczenie interaktywne: łączenie terminu z ilustracją. Uczniowie kolejno podchodzą do tablicy i dopasowują po jednym przykładzie.

Faza podsumowująca

1. Wykorzystanie http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/ do wyszukiwania rzek i wodospadów. Operując skalą mapy, można zobaczyć najmniejsze szczegóły dotyczące danego obszaru. Uczniowie kolejno podchodzą do ekranu głównego tablicy interaktywnej i wpisują w wyszukiwarce tej aplikacji nazwę wodospadu. Dzięki temu można orientować miejsce, w którym się on znajduje. Wskazani uczniowie określają położenie geograficzne.

2. Podsumowanie zajęć i ocena pracy uczniów.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Types of water

Water that falls to the surface of the Earth in the form of rain or snow evaporates, flows into the nearest river (and further to the sea), and soaks into the soil, feeding groundwaters. From the underground it flows to the surface as a source giving the beginning of a new river, which, in turn, falls into a different, larger one, or into lakes and seas. All waters located on the surface of the Earth evaporate, i.e. they change into water vapour, which cools in the atmosphere and condensates, and falls to the Earth again as precipitation.
This is the simplified version of the circulation of water in nature.

The entire water layer surrounding the Earth is called the hydrosphere. As it moves through nature, water changes its location, physical state and speed. Now that we’ve agreed on this, we can generally classify water as water above the ground, on ground surface and under the ground.

The two largest rivers of our country are the Vistula River and the Oder River. Almost 90% of Poland's area belongs to their basin – this means that from such a large area water first flows to these two main rivers, and then to the Baltic Sea through tributaries. There are also many small rivers from the area called the coastal area that flow directly into the Baltic Sea. In total, the catchment area of the Baltic Sea includes 99.7% of the area of Poland.

The sizes of river basins in Poland are presented in the table and the diagram below.

There are very small areas of Poland from where surface waters flow into seas other than the Baltic Sea:

• from the Carpathians to the Black Sea – the upper course of the Orava River belongs to the Danube basin, and the upper course of the Strwiąż River to the Dniester basin;

• from the Sudetes to the North Sea – short sections of the Jizera River and the Orlice River flow to the Elbe basin.

A characteristic feature of the Vistula basin and the Odra basin is their asymmetry. The ratio of the left‑to‑right basin area is 27:73 for Vistula, and 30:70 for Oder. Both rivers have far more right tributaries than left. The main reason for the afore‑mentioned is the direction of the river network during the Pleistocene glaciation period in accordance with the general slope of Poland, i.e. from the south‑west to the north‑west.

ur rivers have a snow‑rain river regime, which is distinguished by high water levels in spring and in summer.

High water levels are observed in spring due to snowmelt, particularly in mountainous areas. This causes so much water to enter the water cycle that some rivers overflow. High water levels are additionally caused by ice jams which hamper water outflow to the Baltic Sea. Moreover, Poland still lacks sufficient safeguards: rivers are unregulated, flood embankments are not high enough and the number of retention reservoirs is insufficient. In summer, high water levels in rivers are observed in late June and in July. These result from frequent and heavy seasonal rainfall, especially in the mountains. Lowest water levels in Polish rivers are witnessed in the late summer, early autumn (low precipitation) and winter, when large water amounts are stored as snow and ice. Seaside rivers sometimes experience so‑called storm surges. Storm surges occur when persisting northern winds push Baltic Sea waters into river mouths, raising river water levels and blocking river outflow.

The longest and the largest river – Vistula – has 1047 km of length, 173 thousand km Indeks górny 2² of the river basin area (within Poland) and 1080 m Indeks górny 3³/s of average flow at the estuary. Its sources are located on the slopes of Barania Góra (Silesian Beskids). At its beginning, it is a mountain stream, but already from the Oświęcimska Basin it becomes a lowland river. In the vicinity of Elbląg and Gdańsk, the Vistula River builds a delta, separating into several branches, such as Nogat, Szkarpawa or Leniwka. However, it flows into the Baltic Sea through an artificial pier near Świbno, which was opened in 1895.
The sources of Oder – the second longest river in Poland – are located in the Oder Mountains (Oderské vrchy in Moravia, the Czech Republic) at an altitude of 634 m above sea level. The total length of the Oder River is 854 km, of which the section of 742 km is located in Poland. Starting from Kędzierzyn‑Koźle, the Oder River is canalised and to its estuary in the Szczecin Lagoon it is a communication route, but of lesser importance.

Waterfalls are rare elements of the landscape in Poland. They are practically only in the mountains, and there are not too many mountains in Poland. The highest Polish waterfall is Wielka Siklawa, 64 meters high. It is located in the Tatras on the Roztoka stream, in the vicinity of the Five Ponds Valley. Lower, in the Roztoki Valley there are: Wodogrzmoty Mickiewicza – a group of 3 picturesque waterfalls (Wyżni, Pośredni and Niżni).

Knowledge gained during classes will allow you to answer the following questions.