Mezopotamia – kraina między Eufratem a Tygrysem
Osadnictwo nad wielkimi rzekami
W najdawniejszych czasach ludzie byli koczownikami – żyli w niewielkich grupach i przenosili się z miejsca na miejsce. Polowali, łowili ryby, zbierali dzikie owoce. Około 12 tysięcy lat temu zaczęli się osiedlać i uprawiać ziemię. Udomowili zwierzęta – kozy i owce, które dostarczały im mleka, mięsa, wełny i skór. Rolnictwo mogło się rozwijać tylko tam, gdzie była wystarczająca ilość wody, dlatego pierwsze stałe osiedla ludzie zakładali w pobliżu rzek. Takim miejscem była Mezopotamia, czyli kraina położona między dwiema rzekami: Eufratem i Tygrysem.
Wskaż na mapie rzeki: Eufrat i Tygrys.
Odczytaj nazwę rzeki, nad którą leży miasto Babilon.
Nazwę „Mezopotamia” tłumaczy się na język polski jako „Międzyrzecze”. Wyjaśnij, dlaczego tak nazwano tę krainę.
Wskaż na mapie tereny uprawne. Powiedz, gdzie się znajdowały.
Podaj nazwę kontynentu, na którym znajdowała się Mezopotamia.
Kiedy to było?
Sztuczne nawadnianie
W Mezopotamii było gorąco i sucho, a deszcz padał rzadko. Jej mieszkańcy początkowo wykorzystywali sezonowe wylewy rzek do nawadniania pól. Były one jednak nieregularne. Gdy wody było za mało, panowała susza, natomiast jej nadmiar powodował zalewanie terenów uprawnych. Rolnicy musieli więc nauczyć się kontrolowania dopływu wody. W tym celu budowali sieci kanałów doprowadzających potrzebną roślinom wodę bezpośrednio z rzeki. Te same kanały odprowadzały wodę, gdy groziła powódź.
Wyjaśnij, w jaki sposób mezopotamscy rolnicy korzystali z żurawia i opisz to urządzenie.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym na temat rolnictwa w starożytnej Mezopotamii i zaznacz prawidłowe dokończenia zdań.
W Babilonie. Mezopotamia za czasów Nabuchodonozora IIW Mezopotamii deszcze padają rzadko. W lecie tam, gdzie nie ma wody, a temperatury są bardzo wysokie, słońce wysusza ziemię, zmieniając ją w pył. Kiedy wody jest pod dostatkiem, ziemia ta jest niezwykle urodzajna. […] Tygrys i Eufrat […] są rwącymi górskimi potokami i w czasie wiosennych roztopów ich wody spływają na równinę, unosząc ze sobą wszystko i powodując powodzie. […] Mezopotamczycy […] budują więc sieć kanałów wzdłuż koryta rzek i w czasie roztopów odprowadzają do nich nadmiar wody, zapobiegając powodzi. Te równoległe kanały łączą się między sobą i rozprowadzają wodę wprost na pola. Wzdłuż kanałów buduje się cały system śluz, które umożliwiają kontrolę przepływu wody i zapobiegają przerwaniu wałów lub zatkaniu kanałów. […] Gęsta sieć kanałów umożliwia wzrost powierzchni pól uprawnych oraz transport i komunikację między miastami.
Jean-Marie Ruffieux, W Babilonie. Mezopotamia za czasów Nabuchodonozora II, tłum. Paweł Latko, Wrocław 1991, s. 8.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Opis Mezopotamii za czasów Nabuchodonozora II czyta Bartosz Woźny Opis Mezopotamii za czasów Nabuchodonozora II czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl.
W Mezopotamii...
- deszcz padał często.
- deszcz nie padał wcale.
- deszcz nie padał często.
Największe rzeki Mezopotamii to:
- Eufrat i Nil.
- Nil i Tygrys.
- Tygrys i Eufrat.
Wiosenne roztopy powodowały, że...
- wody w rzekach było zbyt mało.
- wody w rzekach przybywało, co prowadziło do zalania pól.
- woda w rzekach była cieplejsza.
Kanały były budowane...
- wzdłuż koryt rzek.
- daleko od rzek.
- prostopadle do rzek.
Dzięki nawadnianiu...
- ludzie mogli łowić więcej ryb.
- ludzie mogli więcej odpoczywać.
- powiększyły się pola uprawne.
Sieć kanałów służyła też jako...
- basen dla dzieci.
- szlak handlowy i komunikacyjny.
- szlak turystyczny.
Sumerowie
Najstarszym ludem, który zamieszkiwał Mezopotamię ponad 5 tysięcy lat temu, byli Sumerowie. To oni stworzyli na tych terenach pierwsze państwa. Każde z nich składało się z miasta wraz z pobliskimi osadami, dlatego nazywamy je miastami‑państwami.
Sumerowie wierzyli w wielu bogów. Każde miasto miało swoje bóstwo opiekuńcze. Świątynie stawiano na szczytach konstrukcji zwanych zigguratami. W Mezopotamii trudno było o kamień, więc zigguraty budowano z glinianych, suszonych na słońcu cegieł.
Sumerowie dokonali wielu wynalazków, a najważniejszym z nich było pismo (więcej dowiesz się o nim na oddzielnej lekcji). Jako pierwsi zastosowali koło, dzięki któremu wozy ciągnięte przez osły mogły służyć do transportu. Wynaleźli także brąz – metal na tyle twardy, że wyrabiano z niego broń i narzędzia. Ponadto zajmowali się astronomią, matematyką i medycyną. Na potrzeby handlu opracowali system miar i wag. Jako pierwsi nauczyli się wytwarzać piwo.
Sztandar z Ur
Sztandar z Ur to drewniana skrzynia, która prawdopodobnie stanowiła część instrumentu muzycznego. Dawniej uważano, że była obnoszona w czasie bitwy na drągu niczym sztandar – stąd pochodzi jej nazwa.
Zabytek pochodzi z około 2600‑2400 p.n.e. Został znaleziony w jednym z Grobów Królewskich w sumeryjskim mieście Ur. Obecnie znajduje się w Muzeum Brytyjskim w Londynie.
Sztandar ozdobiony jest mozaiką z kolorowych kamieni i masy perłowej. Obrazy widniejące na nim przedstawiają życie mieszkańców Sumeru w czasie wojny i pokoju.
Sztandar z Ur – czas pokoju
Przyjrzyj się zdjęciu Sztandaru, które odnosi się do czasu pokoju, i wykonaj zamieszczone niżej polecenia.
Górny pas ilustracji przedstawia ucztę. Słudzy podają trunki władcy i ludziom z jego najbliższego otoczenia. Wskaż króla, dostojników królewskich, harfistę. Jak ich rozpoznałeś? Co ich wyróżnia?
Wskaż przedstawione na ilustracji zwierzęta hodowane przez Sumerów.
Sztandar z Ur – czas wojny
Przyjrzyj się zdjęciu Sztandaru, które ukazuje czas wojny, i wykonaj zamieszczone niżej polecenia.
Odszukaj rydwany, czyli wozy bojowe, i policz je.
Wskaż woźnicę i włócznika.
Opisz wygląd rydwanu. Powiedz, jaki wynalazek Sumerów został wykorzystany w budowie tego wozu.
Wyjaśnij, w jaki sposób posługiwano się rydwanami w czasie walki.
Odszukaj na ilustracji władcę. W jaki sposób został na niej wyróżniony?
Wskaż maszerujących wojowników, a następnie opisz wygląd jednego z nich.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Materiał dodatkowy: Sztandar z Ur Materiał dodatkowy: Sztandar z Ur Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
Babilończycy
Po Sumerach Mezopotamię opanowali Babilończycy. Stolicą ich państwa był Babilon – wspaniałe i bogate miasto.
Do Babilonu wchodziło się przez wielką bramę, zwaną Bramą Isztar. Jej rekonstrukcję można obecnie podziwiać w Muzeum Pergamońskim w Berlinie.
Opisz bramę. Szczególną uwagę zwróć na jej zdobienia.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Materiał dodatkowy: Brama Isztar Materiał dodatkowy: Brama Isztar Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
Kodeks Hammurabiego
Najsłynniejszym babilońskim władcą był Hammurabi, który panował w XVIII wieku p.n.e. Kazał spisać pierwszy na świecie zbiór praw. W górnej części słupa, na którym wyryto prawa, znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Hammurabiego, który otrzymuje insygnia władzy od siedzącego na tronie najważniejszego boga Mezopotamii. Oznaczało to, że Hammurabi został wybrany na króla przez bogów, a prawo przez niego sformułowane wyraża ich wolę. Kamień umieszczono przed największą świątynią w Babilonie.
Kodeks Hammurabiego przewidywał bardzo surowe kary. Stanowił na przykład, że synowi, który uderzył ojca, należy odciąć rękę. Jeśli ktoś wybił drugiemu oko lub ząb albo złamał rękę lub nogę, miał zostać ukarany przez uczynienie mu dokładnie tego samego, czyli także jemu należało wybić ząb lub oko czy też złamać rękę lub nogę. Stąd mówimy, że Kodeks Hammurabiego oparty był na zasadzie „oko za oko, ząb za ząb”.
Przyjrzyj się ilustracji obok i zastanów się, dlaczego władcy Babilonu zależało na takim przedstawieniu prawa.
Babilończycy swoją wiedzę astronomiczną wykorzystywali do odczytywania wróżb. Wierzyli, że o losach ludzi decydują gwiazdy. Szczególnie ważny był według nich moment urodzenia, któremu przypisywali określony znak zodiaku, mający wyznaczać charakter i los człowieka. Byli bardzo przesądni. To z ich czasów pochodzi przekonanie, że liczba 13 jest pechowa, 7 – szczęśliwa, a czarny kot, który przebiegł przez drogę, przynosi nieszczęście.
Wyjaśnij powiedzenie: „urodzić się pod szczęśliwą gwiazdą”.
Na dachu pałacu królewskiego w Babilonie powstał jeden z siedmiu cudów starożytnego świata – wiszące ogrody królowej Semiramidy.
Asyryjczycy
W VIII wieku p.n.e. ziemie Mezopotamii znalazły się pod panowaniem Asyrii – krainy leżącej w górnym biegu Eufratu i Tygrysu. Stolicą Asyrii była Niniwa. Władcy asyryjscy dysponowali świetnie zorganizowaną armią złożoną z żołnierzy, którzy od dzieciństwa uczyli się sztuki wojennej. Nieprzyjaciół przerażały zwłaszcza oddziały rydwanów, które mogły się szybko przemieszczać po zbudowanych przez Asyryjczyków drogach.
Opisz zaprezentowaną powyżej scenę. Wymień dwie cechy władcy, które podkreślił artysta.
Element architektoniczny, po którym można rozpoznać, że pałac zbudowali Asyryjczycy, to...
- kolumny.
- postacie skrzydlatych zwierząt.
- płaskie dachy.
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
Sumerowie, rzekami, Hammurabi, Asyryjczycy, Babilończycy, armię, kanałów
Pierwsze państwa powstały nad wielkimi ..........................: Eufratem i Tygrysem. Rolnictwo rozwinęło się na tych terenach dzięki budowie sieci .......................... nawadniających pola. Najstarszym ludem, który zamieszkiwał Mezopotamię, byli ........................... Zawdzięczamy im wiele wynalazków, w tym najważniejszy – pismo. Po Sumerach panami Mezopotamii stali się ........................... Ich król, .........................., kazał spisać pierwszy na świecie zbiór praw. W VIII wieku p.n.e. Mezopotamię podbili ........................... Mieli oni wówczas najlepszą .......................... świata.
Polecenia
Wyjaśnij, dlaczego pierwsze państwa powstały nad wielkimi rzekami.
Wymień najważniejsze dokonania ludów zamieszkujących Mezopotamię.