Fotografia przedstawia scenę. Scena otoczona jest czerwonymi zasłonami. Na górze widać lampy.
Ważne daty
1564‑1616 – daty życia Williama Szekspira
1692 – premiera maski The Fairy Queen Henrego Purcella
1827 – powstanie Uwertury do Snu nocy letniej Felixa Mendelssohna‑Bartholdyʼego
1842 – powstanie La Mort d’Ophelia Hectora Berlioza
1858 – powstanie Poematu Symfonicznego Hamlet Franciszka Liszta
1888 – powstanie Uwertury fantastycznej Romeo i Julia Piotra Czajkowskiego
1847 – premiera opery Macbeth Giuseppe Verdiego we Florencji
1957 – Leonard Bernstein pisze musical West Side Story
1960 – premiera opery A Midsummer Night Dream Benjamina Brittena
mf49470974beab68d_0000000000027
1
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R2kLcWKGgULq9
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
mf49470974beab68d_0000000000037
Nauczysz się
wymieniać tytuły utworów i nazwiska kompozytorów, którzy w swojej twórczości inspirowali się dramatami Szekspira;
klasyfikować omawiane utwory do odpowiedniego gatunku muzycznego;
przedstawiać związek między twórczością dramatyczną Szekspira, a ideologią romantyczną;
wskazywać środki muzyczne, za pomocą których kompozytorzy tworzyli muzyczną charakterystykę postaci szekspirowskich;
na podstawie analizy słuchowej rozróżniać przykłady z literatury muzycznej powiązanej z tematem.
mf49470974beab68d_0000000000048
Muzyczność sztuk Szekspira
R1Pi1JfPNY0SM
Sztuki Szekspira były wystawiane w specjalnie zaprojektowanym teatrze The Globe.
Prezentacja 3D pt. Dramaty Szekspira inspiracją dla kompozytorów
RqH4QKYSYFUGH1
Muzyczność sztuk Szekspira, jak również ich potencjał dramaturgiczny sprawiły, iż przykuły uwagę licznych kompozytorów i często stanowiły bezpośrednią inspirację dla ich twórczości. Jest rzeczą powszechnie wiadomą, iż zarówno Beethoven jak i Wagner byli zafascynowani twórczością angielskiego dramaturga i bardzo wysoko ją sobie cenili. Mimo iż nie stworzyli żadnego dzieła opartego bezpośrednio na jego sztukach, to liczni badacze wskazują na szekspirowskie motywy i sceny, które najprawdopodobniej stały się inspiracją dla ich muzyki.
mf49470974beab68d_0000000000070
Sen nocy letniej: od angielskiej maski do XX‑wiecznej opery
Jednym z pierwszych kompozytorów, który zmierzył się muzycznie z dramatami Szekspira, był jego rodak – Henry Purcell. Napisał on maskę The Fairy Queen (Królowa Wróżek), która stanowiła komentarz do Snu nocy letniej – fantastycznej, quasi‑onirycznej opowieści o królestwie Oberona, Tytanii i zabłąkanej w nim czwórce śmiertelników. W dziele Purcella nie pojawiają się szekspirowscy bohaterowie, ale liczne postaci alegoryczne, takie jak: Tajemnica, Sekret, Sen, Wiosna, Lato, Jesień i Zima. Oprócz tego są: Pijany poeta, wróżki, Chińczycy i Rzemieślnicy. Forma angielskiej maski jest gatunkiem tylko częściowo przekomponowanym – uzależnionym od dramatu mówionego. Muzyka była traktowana jako wstawka między aktami właściwej sztuki. Kompozytor z dużym wyczuciem wybrał takie miejsca w dramacie, które naturalnie i logicznie nadawały się do wprowadzenia muzyki. Na fragmenty muzyczne składały się głównie pieśni, bardzo często oparte na formule opadającego basu typu chaconne i tańce, które często były łączone z partiami chóralnymi. Do najsławniejszych fragmentów partytury należą: Hush – no more, If love sweet passion why does it torment, Now winter comes slowly czy też O let me weep. Lament O let me weep – jeden z najbardziej znanych lamentów Purcella – pojawia się w V akcie. Śpiewany jest na prośbę Oberona – króla magicznego świata. Oparty na formule stałego, opadającego basu. Z głosem dialoguje instrument obligatoobligatoobligato, a towarzyszy im basso continuo.
RIk5vD5soz7eN
R1Kt5HNpqKmBH
Sen nocy letniej fascynował wielu kompozytorów, ale rzadko bywał opracowany w całości. Muzykę incydentalną stworzyli m. in. Felix Mendelssohn‑Bartholdy oraz Carl Orff. Muzyka Mendelssohna zapisała się w pamięci melomanów za sprawą Marsza weselnego, który jest jednym z utworów najchętniej wybieranych do oprawy ceremonii ślubnych. Do słynnych fragmentów należą również: Scherzo oraz Uwertura, którą kompozytor napisał już w 1826 roku w wieku zaledwie 17 lat. Figuracje smyczków w wysokim rejestrze, pizzicato, częste zmiany rejestru, zastosowana instrumentacja, odwołują się niemal ilustracyjnie do treści dramatu budząc skojarzenia z światem wróżek i elfów, a niekiedy też z ryczeniem osła, w którego zmienia się jeden z bohaterów.
RDTOiLZJO7xlz
Wśród dzieł operowych opartych na motywach Snu nocy letniej należy wskazać również utwór Carla Marii von Webera – operę Oberon. Dzieło to jednak nie zyskało w całości popularności, być może przez fakt, że libretto zamiast angielskiego oryginału wykorzystuje język niemiecki. Często wykonywana jest uwertura, która stała się samodzielnym utworem koncertowym.
Kompletne opracowanie szekspirowskiego dramatu zawdzięczamy również Benajminowi Brittenowi, jednemu z czołowych angielskich kompozytorów XX w. Skomponował on operę A Midsummer Night's Dream, op. 64, do libretta Petera Pearsa i własnego, będącego adaptacją dramatu Szekspira. Premiera dzieła miała miejsce 11 czerwca 1960 roku, podczas festiwalu muzycznego w Aldeburgh.
R1Fdj5LTeZ8I8
R1LDerbvM9xQf
mf49470974beab68d_0000000000081
Portrety Ofelii i duńskiego księcia przedstawione w Hamlecie
RO5ZkibNfeTMbmf49470974beab68d_00000000000061
RpkVJP5vzOxYM
R109jyMKbmze1
mf49470974beab68d_0000000000006
mf49470974beab68d_0000000000006
Hamlet: portrety Ofelii i duńskiego księcia Mniej więcej w tym samym czasie, w którym tworzył Mendelssohn, szekspirowski świat całkowicie pochłonął Hectora Berlioza i jego muzyczną wyobraźnię. W twórczości francuskiego kompozytora znajdziemy dzieła takie, jak: .pngUwertura Król Lear,.pngSymfonia dramatyczna Roméo et Juliette (Romeo i Julia), w której oprócz medium orkiestry stosuje także chór, oraz opera .pngBeatrice et Benedict oparta na dramacie .pngDużo hałasu o nic. Jednym z najdoskonalszych i najsubtelniejszych wcieleń szekspirowskiej poezji jest jednak utwór .pngLa mort d'Ophélie, oparty na opisie śmierci ukochanej Hamleta. Kompozytor opracował go dwukrotnie: w pierwszej wersji z 1842 roku na mezzosopran i fortepian, a w 1848 na chór żeński oraz orkiestrę. Późniejszą wersję włączył do swego tryptyku .pngTristia op. 18. Fascynacja Szekspirem miała wpływ nie tylko na twórczość Berlioza, ale także na jego życie osobiste. W 1833 roku kompozytor poślubił irlandzką aktorkę Harriet Smithson, która wzbudziła jego zachwyt w Paryżu, gdzie występowała w roli Ofelii i Julii. Pieśniowy wątek Ofelii rozwinął również Johannes Brahms w swoich .pngOphelia Lieder. W 1873 roku napisał on dla Olgi Precheisen 5 pieśni, które miały towarzyszyć wystawieniu Hamleta w Pradze. Podobne pieśni skomponowali także Richard Strauss i Ernest Chausson. Kompozytorów intrygowała również postać Hamleta – wycofanego marzyciela, filozofa opętanego obsesją zemsty na bratobójcy swego ojca. Jego wnikliwy portret przedstawił Franciszek Liszt w swoim poemacie symfonicznym .pngHamlet z 1858 r., lecz sposób w jaki postrzegał tę postać, był nieco odmienny. W Hamlecie widział on bojownika, sprytnego polityka, który szuka sposobnej okazji, by osiągnąć swój cel. Pierwotnie utwór miał stanowić uwerturę do muzyki teatralnej, ale ostatecznie zafunkcjonował jako samodzielny utwór. Liszt nie pozostawił do niego żadnego słownego programu, ale z licznych wzmianek kompozytora, jak również z dopisków na rękopisie partytury, można wnioskować o jego intencjach. Utwór rozpoczyna ponury, mroczny wstęp, w którym pobrzmiewa bicie elsynorskich dzwonów, wyznaczających godzinę dwunastą. W dalszym toku utworu pojawiają się naprzemiennie tematy Hamleta i Ofelii. Pierwszy z nich jest ostro i wyraźnie zarysowany, wyraźnie skontrastowany z lekkim i ulotnym tematem drugim. Pod koniec ponownie zaprezentowany jest materiał wstępu, po którym następuje koda o charakterze marsza żałobnego. Inną wizję Hamleta przedstawił Ambroise Thomas. Podobnie, jak to miało miejsce w przypadku Berlioza, Thomasa również dosięgnęła swoista ofeliomania, zapoczątkowana pamiętnymi paryskimi występami Harriet Smithson w 1827 roku. W swojej pięcioaktowej grand opera Thomas wykorzystał francuską adaptację sztuki Szekspira autorstwa Alexandra Dumasa. Libretto dodatkowo wprowadzało liczne skróty oraz zmiany wynikające z gustów francuskiej publiczności. Ustępstwem na jej rzecz była redukcja postaci do zaledwie czterech głównych, wprowadzenie duetu miłosnego w I akcie oraz scen baletowych w akcie IV. Największą zmianę przynosi jednak zakończenie, Hamlet bowiem nie ginie, lecz zostaje obwołany królem Danii. Thomas wprowadza wiele motywów muzycznych, które spajają akcję dramatyczną. Do najważniejszych należą motyw Hamleta – spokojny i dostojny, Ofelii – silnie schromatyzowany z towarzyszącym fletem, oraz motyw miłości. Osią całego dramatu jest akt III, natomiast akt IV niemal w całości stanowi wielką scenę obłędu Ofelii. Ta ciągle narastająca kadencja wirtuozowska bohaterki, pełna spektakularnych figuracji ozdobników i koloratur rozwija się w kilku fazach: po wstępnym recytatywie pojawiają się kolejno Andante, Walc, Ballada i Finał, w którym ironicznie pobrzmiewa motyw miłości.
mf49470974beab68d_0000000000105
Romeo i Julia: muzyczne losy najsłynniejszych kochanków świata
Hamlet zainspirował również twórczo Piotra Czajkowskiego, w 1888 roku napisał on Uwerturę Fantazję o tym tytule, a 5 lat później muzykę incydentalną do spektaklu. W jego dorobku odnajdziemy również Fantazję Symfoniczną opartą na motywach Burzy Szekspira. Jednak to Romeo i Julia Uwertura Fantastyczna przyniosła mu największe uznanie i sławę. Geneza dzieła sięga przyjaźni kompozytora z jego starszym kolegą po fachu Milijem Bałakiriewem. To on zainteresował młodego wówczas kompozytora tematem szekspirowskich kochanków, sam też zaproponował mu sposób jego opracowania podsuwając jako wzór swoją Uwerturę Król Lear jako model. Utwór przechodził liczne rewizje i poprawki, aż w końcu w 1880 roku powstała jego trzecia i ostatnia wersja, która jest obecnie najczęściej wykonywana. Utwór ma formę formy sonatowej z powolną introdukcją i epilogiem. Dramatyczny potencjał tej formy Czajkowski wykorzystał splatając jej główne tematy z podstawowym konfliktem sztuki na osi miłość – nienawiść. Podstawowymi elementami tej struktury są trzy tematy. W introdukcji pojawia się opracowany chorałowo temat ojca Laurentego. Charakteryzuje go ciemne brzmienie fagotów i klarnetów i tonacja fis‑moll. W dalszym przebiegu dzieła – w przetworzeniu i repryzie temat ten towarzyszyć będzie tematowi walki.
RTnKp6DaPEd2H1
R6F7ecVPY1rar1
Kolejny temat, określany jako temat pierwszy, to temat konfliktu Kapuletów i Montekich, który doprowadził do tragicznego zakończenia historii kochanków. Ten poszarpany, dynamiczny temat przykuwa uwagę charakterystycznym synkopowanym i punktowanym rytmem. W ekspozycji pojawia się w tonacji h‑moll.
RH8eNlqlYMKng1
R12BGmPTi6qrq1
Temat miłości Romea i Julii zostaje wprowadzony w drugiej części ekspozycji przez altówkę i rożek angielski, którym towarzyszą smyczki z tłumikami (con sordini). W trakcie przebiegu dzieła jest on poddawany licznym modyfikacjom. W ekspozycji pojawia się w tonacji Des‑dur. Nie występuje w części przetworzeniowej, pojawia się dopiero w repryzie i kodzie, gdzie towarzyszą mu struktury charakterystyczne dla marsza pogrzebowego, zmianie poddany zostaje również tryb tonacji, która zmienia się z durowej na molową. W ten symboliczny sposób Czajkowski dopowiada tragiczne zakończenie historii Romea i Julii.
R19mmf7ElEJPi1
R2H21UvoOvqQc
W XIX wieku topos miłości dwojga kochanków z Werony pojawił się również w twórczości operowej Gounoda i Belliniego. Charles Gounod napisał pięcioaktową operę Romeo i Julia, która zasłynęła serią czterech duetów oraz arią Julii w formie Walca. Z kolei opera Vincenzo Belliniego Capuleti e Montecchi, napisana w zaledwie półtora miesiąca, zamówiona na sezon karnawałowy 1830 przez Wenecki Teatr La Fenice, kojarzona jest głównie ze specyficzną partią Romea, która przeznaczona jest dla głosu żeńskiego (rola in travesti).
Historia muzycznych opracowań losów Romea i Julii nie kończy się na epoce romantyzmu. W XX wieku muzykę baletową, a następnie suitę opartą na tej muzyce, stworzył radziecki kompozytor Sergiusz Prokofiew. Pascal Dusapin w swojej postmodernistycznej operze Roméo et Juliette z 1984 uwikłał postaci protagonistów w zagadnienia o tematyce rewolucyjnej, socjologicznej i kulturalnej. Topos miłości i nienawiści między dwoma zwaśnionymi rodami stanowi również podstawę słynnego musicalu Leonarda Bernsteina West Side Story z 1957 roku.
Wielkim miłośnikiem talentu Szekspira był także Giuseppe Verdi. Potencjał dramatyczny dojrzał on jednak w sztukach rzadziej opracowanych muzycznie. Jego pierwszą szekspirowską operą był Macbeth do libretta Francesco Marii Piave, wystawiony we Florencji w 1847 roku. Mroczna atmosfera dramatu budowana jest poprzez liczne sceny z duchami i czarownicami oraz sceny majaków i wizji. Te elementy stanowią także najmocniejsze strony opery Verdiego. Scenom z wiedźmami, opracowanym na 3‑głosowy chór żeński towarzyszą groteskowe i przeraźliwe brzmienia w orkiestrze podkreślające ich diaboliczne pochodzenie.
RhjK76jy7a8pG
W akcie V na uwagę zwraca również scena obłędu Lady Makbet – wielkie arioso opatrzone obszernym orkiestrowym wprowadzeniem i zakończeniem. Pojawiająca się w nim melodia charakterystyczna, zapowiedziana już w uwerturze dzieła symbolicznie wskazuje na związek winy i pokuty.
Pozostałymi dziełami w twórczości Verdiego opartymi na dramatach Szekspira są jego dwie ostatnie opery – Otello z 1887 r oraz Falstaff z 1893 r. W obu przypadkach kompozytor miał szczęście współpracować ze wspaniałym librecistą Arrigo Boito. Wzbogacił on tekst oryginalnej sztuki Othello o elementy takie, jak słynne Credo Jagona, które jest wyznaniem nihilizmu i złej woli. Fragment ten, opracowany muzycznie w diabolicznej aurze trylów w niskim rejestrze, skontrastowanych z akcentowaną melodią graną przez orkiestrowe tutti, uwypukla przesycony złem charakter bohatera.
Sztuki Szekspira cieszą się niegasnącym powodzeniem wśród kompozytorów także współcześnie. Do najbardziej znanych produkcji w XXI wielu należy opera brytyjskiego kompozytora Thomasa Adèsa The Tempest (Burza), która budzi podziw i uznanie wśród wielu krytyków. Na tym polu swoje zasługi mają również polscy kompozytorzy: w 2006 r. Prasqual (Tomasz Praszczałek) skomponował operę Ophelia, która miała swoją premierę w Teatrze Wielkim w Poznaniu, a Paweł Mykietyn w 2010 roku na festiwalu Sacrum Profanum wystawił musical Król Lear.
R75AVb4PYDyNp
mf49470974beab68d_0000000000180
Zadania
RdVthyb2lu8lX
Ćwiczenie 1
R4MvkTfTK438T
Ćwiczenie 2
Rxz8i5vWpMl1u
Ćwiczenie 3
R12OpQ5VuvZny
Ćwiczenie 4
Przyporządkuj utwory do odpowiedniego gatunku. Przeciągnij elementy na właściwe miejsce. Hector Berlioz Roméo et Juliette. Możliwe odpowiedzi: 1. musical, 2. symfonia dramatyczna, 3. Balet, 4. maska, 5. poemat symfoniczny. Franciszek Liszt Hamlet. Możliwe odpowiedzi: 1. musical, 2. symfonia dramatyczna, 3. Balet, 4. maska, 5. poemat symfoniczn.y Henry Purcell The Fairy Queen. Możliwe odpowiedzi: 1. musical, 2. symfonia dramatyczna, 3. Balet, 4. maska, 5. poemat symfoniczny. Sergiusz Prokofiew Romeo i Julia. Możliwe odpowiedzi: 1. musical, 2. symfonia dramatyczna, 3. Balet, 4. maska, 5. poemat symfoniczny. Paweł Mykietyn Król Lear. Możliwe odpowiedzi: 1. musical, 2. symfonia dramatyczna, 3. Balet, 4. maska, 5. poemat symfoniczny.
Przyporządkuj utwory do odpowiedniego gatunku. Przeciągnij elementy na właściwe miejsce. Hector Berlioz Roméo et Juliette. Możliwe odpowiedzi: 1. musical, 2. symfonia dramatyczna, 3. Balet, 4. maska, 5. poemat symfoniczny. Franciszek Liszt Hamlet. Możliwe odpowiedzi: 1. musical, 2. symfonia dramatyczna, 3. Balet, 4. maska, 5. poemat symfoniczn.y Henry Purcell The Fairy Queen. Możliwe odpowiedzi: 1. musical, 2. symfonia dramatyczna, 3. Balet, 4. maska, 5. poemat symfoniczny. Sergiusz Prokofiew Romeo i Julia. Możliwe odpowiedzi: 1. musical, 2. symfonia dramatyczna, 3. Balet, 4. maska, 5. poemat symfoniczny. Paweł Mykietyn Król Lear. Możliwe odpowiedzi: 1. musical, 2. symfonia dramatyczna, 3. Balet, 4. maska, 5. poemat symfoniczny.
Przyporządkuj utwory do odpowiedniego gatunku. Przeciągnij elementy na właściwe miejsce.
Przyporządkuj tematy muzyczne Uwertury Fantastycznej Piotra Czajkowskiego do ich opisu.
Temat introdukcji – Temat ojca Laurentego
Pierwszy temat – temat zwaśnionych rodów Montekich i Kapuletów
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Rnz4KnpfrudSG
Ćwiczenie 7
mf49470974beab68d_0000000000246
Słownik pojeć
Basso continuo
Basso continuo
linia głosu basowego stanowiąca podstawę elementu harmonicznego utworu.
Cavatina
Cavatina
typ prostej arii, o niewielkich rozmiarach, prostej melodyce i braku powtórzeń.
Maska
Maska
angielska forma muzyczna, odpowiednik opery. Łączy elementy tańca, pantomimy i śpiewu.
Obligato
Obligato
oznaczenie partii obowiązkowej podczas wykonania.
Recitativo accompagnato
Recitativo accompagnato
forma wokalno‑instrumentalna charakterystyczna dla gatunku opery. Cechuje ją akompaniament orkiestry, bardziej rozbudowana melodyka oraz większe nasycenie emocjami.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl
mf49470974beab68d_0000000000274
Biblioteka muzyczna
RTnKp6DaPEd2H
Utwór muzyczny: P. Czajkowski, „Romeo i Julia”, temat introdukcji. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
RH8eNlqlYMKng1
Utwór muzyczny: P. Czajkowski, „Romeo i Julia”, temat zwaśnionych rodów. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
R19mmf7ElEJPi1
Utwór muzyczny: P. Czajkowski, „Romeo i Julia”, temat miłości Romea i Julii. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
R9hs7GaGJt2Bt1
Utwór muzyczny: G. Verdi, Sapia la mia sposa, Macbeth, Akt I. W celu wysłuchania utworu należy kliknąć w szary trójkąt umieszczony w lewym dolnym rogu odtwarzacza.
RIk5vD5soz7eN
Utwór muzyczny: Henry Purcell, O let me weep, The Fairy queen. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się dynamicznym charakterem.
RDTOiLZJO7xlz
Utwór muzyczny: Felix Mendelsohn-Bartholdy, Uwertura do Snu Nocy Letniej (fragm.). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
R1LDerbvM9xQf
Utwór muzyczny: Benjamin Britten, Aria Oberona I know a Bank, A Midsummer Night Dream. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
RpkVJP5vzOxYM
Utwór muzyczny: Hector Berlioz, La mort d'Ophélie (1842). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
R109jyMKbmze1
Utwór muzyczny: Franciszek Liszt, Poemat Symfoniczny Hamlet. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.