Przeczytaj
Kryzys filozoficzno‑intelektualny w Kościele
Trzeba zaznaczyć, że ludy barbarzyńskie niewiele zdołały zrozumieć z przesłania Jezusa. Nakaz miłości nieprzyjaciół przegrywał z wojowniczością Germanów, ich pragnieniem ekspansji i kultem zbrojnego zwycięstwa. Sam Chlodwig wykazywał się niepospolitą brutalnością i bez skrupułów mordował własnych krewnych podczas walk o władzę nad Frankami. Barbarzyńcy postrzegali Boga w sposób właściwy dla swych uprzednich wierzeń pogańskich. Podobnie jak miłość nieprzyjaciół, zupełnie nie do przyjęcia był dla nich również ewangeliczny nakaz dobrowolnego ubóstwa. Poganom Bóg kojarzył się z bogactwem. Powodzenie materialne uważano za widoczny dowód Bożej przychylności. Pod rządami Merowingów Kościół stawał się bogaty, choć nie było to zgodne z przesłaniem Ewangelii. Pogańskie treści przetrwały w świadomości Germanów mimo chrześcijańskiej formy kultu.
Najpoważniejszym przejawem barbaryzacjibarbaryzacji Kościoła stał się zanik chrześcijańskiej kultury intelektualnej, w tym upadek studiów teologicznychteologicznych. Późny antyk zrodził wielkich myślicieli i pisarzy chrześcijańskich, takich jak św. Augustyn z Hippony czy św. Hieronim ze Strydonu. Starali się oni, czerpiąc z dorobku filozofiifilozofii greckiej, wyjaśnić istotę Boga i świata rozumianego jako dzieło Boże. We wczesnym średniowieczu nie miał już jednak kto kontynuować ich rozważań. Zapaść teologii i załamanie rozwoju sztuk i nauk w okresie wędrówek ludów wiązały się ściśle z upadkiem miast rzymskich oraz zanikiem rzymskich szkół publicznych.
W początkach średniowiecza nieliczni kulturalni i bogaci Rzymianie zdobywali jeszcze wykształcenie w domu, lecz później i ten zwyczaj zanikł. W królestwach sukcesyjnych kultura intelektualna przestała być potrzebna do robienia kariery. Historyk Franków i biskup Grzegorz z Tours, który sam odebrał w domu rodzinnym gruntowne wykształcenie, odnotował w swojej kronice, że podjął się trudu pisania o historii, ponieważ nikt w jego czasach, czyli w drugiej połowie VI w., nie potrafił już władać piórem. Była to oczywista przesada, ale dość dobrze oddająca istotę przemiany, która dokonywała się w elicie społeczeństwa Galii i na innych obszarach dawnego cesarstwa zachodniego. Arystokraci rzymscy, którzy jeszcze w V w. uważali wykształcenie i działalność literacką za jeden z wyznaczników wysokiej pozycji społecznej, w czasach Grzegorza swym trybem życia niewiele różnili się od możnych frankijskich. Wraz z zanikiem kultury intelektualnej łacina ulegała wulgaryzacjiwulgaryzacji, mieszając się z językami barbarzyńskimi, skutkiem czego z czasem ukształtowały się języki romańskiejęzyki romańskie: francuski, hiszpański, włoski, rumuński i inne. Odejście od klasycznej łaciny odcinało ludzi wczesnego średniowiecza od rzymskich książek, czyli od wiedzy o cywilizacji starożytnej. Trzeba też pamiętać, że upadek znajomości łaciny uniemożliwiał lekturę Pisma Świętego, jako że w łacińskim kręgu Europy niemal przez całe średniowiecze jedyną dopuszczaną przez Kościół wersją Biblii była Wulgata.
Wulgatą, czyli czymś powszechnym (łac. vulgatus – pospolity), nazywano przekład Biblii na łacinę, przygotowany przez św. Hieronima w latach 382–406, na zlecenie papieża Damazego I. W średniowiecznym Kościele katolickim była to obowiązująca wersja Pisma Świętego.
Irlandia we wczesnym średniowieczu
Położona na dalekim zachodzie i zamieszkiwana przez plemiona celtyckieceltyckie Irlandia nigdy nie znajdowała się w granicach Imperium Romanum. W V w. przybył tam św. Patryk, Rzymianin z sąsiedniej Brytanii, i dokonał chrystianizacji wyspy.
Charakterystycznym rysem chrześcijaństwa irlandzkiego stały się liczne i prężnie działające klasztory. Celtyccy mnisi i duchowni, aby poznać Pismo Święte i księgi Ojców Kościoła, musieli najpierw nauczyć się łaciny. Poznawali oni zatem język Rzymian w jego starożytnej wersji, nieskażonej barbarzyńskimi naleciałościami. Znajomość klasycznej łaciny umożliwiła im także lekturę dzieł pogańskich pisarzy i filozofów rzymskich. W ten sposób Irlandia stała się w tym okresie najaktywniejszym na Zachodzie ośrodkiem odrodzenia studiów nad cywilizacją antyczną.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dv31D5kD9
Nagranie filmowe dotyczące kościoła we wczesnym średniowieczu.
Chrystianizacja Brytanii
Od VI do X w. mnisi irlandzcy podążali jako misjonarze na wschód, aby chrystianizować inne ludy. Pierwszym obszarem ich działalności stała się Brytania, którą po wycofaniu się legionów rzymskich częściowo podbili germańscy Anglowie, Sasi i Jutowie. Następnie celtyccy zakonnicy wyruszyli na kontynent i zakładali liczne klasztory w Galii, Burgundii i Italii.
Misyjne wysiłki Irlandczyków szły w parze z ewangelizacją organizowaną przez papiestwo. Przyjęcie chrześcijaństwa przez anglosaskich królów Brytanii na przełomie VI i VII w. było sukcesem zarówno misji zorganizowanej przez papieża Grzegorza Wielkiego, jak i mnichów z Zielonej Wyspy.
Ewangeliarz z Lindisfarne i księga z Kells zawierają typowe dla irlandzkich klasztorów zdobnictwo figuralne i roślinne. Rozpoznaj je na ilustracji.
W VII i VIII w. w Brytanii i Europie kontynentalnej zaczęły powstawać nowe ośrodki studiów nad spuścizną antyczną, ożywiły się badania teologiczne, historyczne i filozoficzne. W drugiej połowie VIII w. ten pierwszy renesans, czyli odrodzenie cywilizacji starożytnej, silnie wsparli najpotężniejsi władcy barbarzyńscy – królowie Franków.
Słownik
zdziczenie, upadek cywilizacji
nauka o Bogu, jego naturze i relacji do świata i ludzi, odrębna dla każdej religii
(łac. codex - spis, księga) dawniej: pierwotna forma księgi pisanej ręcznie, w postaci szeregu składek ułożonych jedna na drugiej i spojonych ze sobą u grzbietu; zwykle bogato ilustrowana; obecnie: zbiór przepisów prawnych i zasad postępowania
nauka zajmująca się rozważaniami na temat istoty bytu, źródeł poznania itp.; też: określony system filozoficzny stworzony przez jakiegoś filozofa lub szkołę filozoficzną
zniekształcanie teorii lub zagadnienia przez ich zbytnie spłycanie i upraszczanie
języki wywodzące się z łaciny ludowej, np. rumuński, włoski, hiszpański, portugalski
(łac. Celtae) grupa ludów indoeuropejskich; z pierwotnych siedzib w dorzeczu górnego Renu, Dunaju i Menu rozprzestrzenili się w ciągu I tysiąclecia p.n.e. po całej Europie, opanowując m.in. Wyspy Brytyjskie, w VII w. p.n.e. – Galię (odtąd byli znani jako Galowie)
Słowa kluczowe
św. Patryk, Irlandia, św. Augustyn z Hippony, św. Hieronim ze Strydonu, Wulgata, Europa wczesnego średniowiecza
Bibliografia
Wybór tekstów źródłowych do historii Kościoła, cz. 1, Starożytność i średniowiecze, wybór i oprac. L. Wilczyński, Poznań 2007.
A. Paner, J. Iluk, Na tabliczce, papirusie i pergaminie. Źródła historyczne dla uczniów szkoły średniej. Starożytność, średniowiecze, Koszalin 1997.
Religie Wschodu i Zachodu. Wybór tekstów, praca zbiorowa pod red. K. Banka, Warszawa 1991.
Europa w średniowieczu. Wybór źródeł do historii powszechnej średniowiecza, G.P. Bąbiak, J. Kaliszuk, pod red. E. Potkowskiego, Pułtusk 1996.
Upadek cesarstwa rzymskiego i początki feudalizmu w Europie i w Bizancjum, oprac. M.H. Serejski, Warszawa 1954.
J. Garbarczyk, K. Pieradzka, Teksty źródłowe do historii powszechnej wieków średnich, Kraków 1978.
A. Bober, Anglia, Szkocja, Irlandia. Teksty źródłowe do historii Kościoła i patrystyki I–X w., tłum. A. Bober, Lublin 1991.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 4, Wczesne średniowiecze, oprac. J. Włodarczyk, Warszawa 1960.