O autorze

R2Q3QKdoXEFL31

Rysunek przedstawia twarz starszego mężczyzny. Jest ona owalna, zarysowane są na niej zmarszczki. Mężczyzna ma szeroki nos, głęboko osadzone oczy, wysokie czoło. Włosy proste, krótkie, zaczesane ku górze. Niewielkie zakola na czole.

Czesław Miłosz urodził się w 1911 roku w Szetejniach na Litwie jako syn Aleksandra i Weroniki z Kunatów. Miłoszowie należeli do osiadłego na ziemiach litewskich od ponad 500 lat rodu szlacheckiego. Leżące w powiecie kiejdańskim Szetejnie były majątkiem Kunatów - tu matka Czesława przyjechała wiosną 1911 roku, żeby w otoczeniu życzliwej rodziny urodzić swoje pierwsze dziecko. Rodzinne strony utkwiły Miłoszowi w sercu i w pamięci, nieraz wracał do nich w swoich wierszach i powieściach.

Miejsce urodzenia i pochodzenie poety były wielokrotnie przyczyną poszukiwań tożsamościowych. Urodził się na Litwie, miał litewskich przodków, ale pisał po polsku i czuł się Polakiem. Całe życie był zwolennikiem pojednania polsko‑litewsko‑białoruskiego.

Twórczość

W 1929 roku Czesław Miłosz zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Wileńskiego. Studiował polonistykę i prawo, działał w Sekcji Twórczości Oryginalnej przy Kole Polonistów. Debiutował w 1930 roku na łamach czasopisma „Alma Mater Vilensis” wierszami Kompozycja i Podróż. Działał aktywnie w kołach literackich, przyjaźnił się z młodymi poetami – Teodorem Bujnickim i Jerzym Zagórskim, z którymi prowadził literackie dysputydysputadysputy.

R8yWQPZYpzsTI

Zdjęcie przedstawia pejzaż miejski. To skrzyżowanie dwóch szerokich ulic otoczonych kamienicami. Na jezdniach samochody, autobusy, piesi. Na chodnikach piesi i stragany.

Jesienią 1934 roku Miłosz wyjechał na rok do Paryża jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej. Tu spotykał się z polskimi artystami, odnowił kontakty z dalekim kuzynem Oskarem Miłoszem, poznawał europejską sztukę, czytał i przesiadywał w kawiarniach literackich. Stał się dojrzalszy i bardziej świadomy siebie. Po powrocie do Wilna rozpoczął pracę w redakcji Polskiego Radia, gdzie spotkał lubelskiego poetę Józefa Czechowicza.

Tuż po wojnie Miłosz został redaktorem miesięcznika „Twórczość”, opublikował też zbiór wierszy wojennych Ocalenie. Tytułowe ocalenie możliwe jest dzięki poezji, która nie ma być „wspólnictwem urzędowych kłamstw” ani lekturą pensjonarki. Sztuka ma bowiem wyzwalać i oczyszczać, wspomagać i współtworzyć historię. Wśród wierszy składających się na tom znajdziemy m.in. słynne Campo di Fiori, Powrót czy Biedny chrześcijanin patrzy na getto, pełne dramatycznych obrazów wojny i będące zarazem hołdem złożonym okupowanej Warszawie. Szczególne miejsce w zbiorze zajmuje cykl Świat (Poema naiwne), mówiący o wartościach najprostszych, których nawet wojna nie jest w stanie unicestwić.

Nowy Jork, Paryż

Po wojnie, jeszcze w 1945 roku, Miłosz podjął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Chciał pracować w dyplomacji, wyrwać się z wyzwolonego, a jednak niewolnego kraju. Został attachéattachéattaché kulturalnym w konsulacie w Nowym Jorku, a następnie pełnił tę samą funkcję w ambasadzie w Waszyngtonie. Niebywałym wydarzeniem było opublikowanie w 1948 roku bez ingerencji cenzury nadesłanego ze Stanów Traktatu moralnego. Poemat bowiem w sposób jawny i szczery opisywał proces ideologizacji kultury oraz społeczne i etyczne efekty zmian politycznych, jakie dokonały się po wojnie. Utwór był również krytyką pasywnego rządu polskiego w Londynie.

RcdXBcgJYSoCI

Zdjęcie przedstawia grupę czworga starszych ludzi. Dwóch rozmawiających ze sobą kobiet (Zofii Hertzowej i Danuty Szumskiej) i przysłuchującego się im Czesława Miłosza. Nieopodal nich stoi drugi, starszy mężczyzna Jerzy Giedroyć, który pije coś z kieliszka. W tle młody mężczyzna.

W 1950 roku Miłosz został skierowany do pracy w ambasadzie w Paryżu. Kiedy po krótkiej świątecznej przerwie miał się zgłosić na miejscu, zbuntował się i udał się do siedziby Instytutu Literackiego w Maisons‑Laffitte. Znalazł azyl u Jerzego Giedroycia. Przejście Miłosza na stronę emigrantów nie obyło się bez krytyki. Wielu widziało w nim sowieckiego agenta.

Zniewolony umysł

We Francji Miłosz przebywał do 1960 roku. W tym czasie w Bibliotece Kultury ukazywały się jego książki, które nie miały szans na publikację w kraju. Pierwszy był esej Zniewolony umysł, opowiadający o intelektualistach za żelazną kurtyną. Miłosz obnażał w nim mechanizmy, jakim ulegli jego koledzy literaci po 1945 roku. Esej przedstawia portrety czterech pisarzy i ich drogę do całkowitej akceptacji nowego systemu politycznego. Pod kryptonimami: Alfa, Beta, Gamma i Delta, kryją się: Jerzy Andrzejewski, Tadeusz Borowski, Jerzy Putrament i Konstanty Ildefons Gałczyński. Miłosz nazywał Ketmanem postawę intelektualistów zaprzedanych władzom, polegającą na nieujawnianiu swoich prawdziwych poglądów, lecz ciągłym przybieraniu maski. Człowiek stosujący Ketman oszukuje innych dla poklasku władz i osobistych korzyści. W Zniewolonym umyśle Miłosz opisuje, do czego owa taktyka prowadzi: po jakimś czasie osoba prezentująca taką postawę staje się obojętna wobec etyki. Esej ten jest jedną z najważniejszych w Polsce książek poświęconych totalitaryzmowi.

Nagroda Nobla

W 1977 roku ukazała się Ziemia Ulro, tom prozy eseistycznej, prezentujący podstawy światopoglądu poety. Miłosz opisuje swoje fascynacje literackie i filozoficzne, przedstawia swoich „duchowych ojców”, próbuje ocenić kondycję cywilizacji w XX wieku. Rok 1980 przyniósł Miłoszowi Nagrodę Nobla za całokształt twórczości. Był trzecim Polakiem, który otrzymał to wyróżnienie w dziedzinie literatury. W Polsce zapanowała euforia, niemal od razu poetę okrzyknięto narodowym wieszczem i podkreślano jego autorytet. Odtąd Miłosz często powracał do kraju, by w 1993 roku osiąść w Krakowie. Do końca życia pisał, na początku XXI wieku zdążył wydać jeszcze kilka tomików poetyckich. Zmarł w Krakowie w 2004 roku.

Kiedy powstał wiersz Który skrzywdziłeś, Czesław Miłosz przebywał na emigracji we Francji. Analizował jednak sytuację polityczną w Polsce, której mieszkańcy na początku lat 50. doświadczali tragicznych zjawisk i przeżyć związanych ze stalinizmem. Geneza tekstu to historyczny kontekst i rozrachunek z bezkarnością komunistycznych przywódców.

Słownik