Temat: Długa droga do wolności

Adresat

Uczniowie klasy VIII szkoły podstawowej

Podstawa programowa

Klasa VIII szkoły podstawowej

XXXVII. Początki komunizmu w Polsce. Uczeń:

2. charakteryzuje postawy Polaków wobec nowych władz ze szczególnym uwzględnieniem oporu zbrojnego (żołnierze niezłomni [wyklęci]).

XXXVIII. Stalinizm w Polsce i jego skutki. Uczeń:

2. omawia system terroru stalinowskiego w Polsce i ocenia jego skutki;

3. wyjaśnia przyczyny i skutki poznańskiego czerwca 1956 roku (powstanie poznańskie) oraz znaczenie wydarzeń październikowych 1956 roku.

XXXIX. Polska w latach 1957–1981. Uczeń:

1. opisuje system władzy w latach 60. i 70. w PRL i formy uzależnienia od ZSRR;

2. charakteryzuje realia życia społecznego i kulturalnego z uwzględnieniem specyfiki czasów gomułkowskich i gierkowskich;

3. przedstawia i sytuuje w czasie różnorodność przyczyn kryzysów społecznych w latach 1968, 1970, 1976 i ich konsekwencje;

4. wyjaśnia znaczenie roli Kościoła katolickiego dla stosunków politycznych i społecznych;

5. opisuje narodziny i działania opozycji politycznej w latach 1976–1980;

6. przedstawia rolę Jana Pawła II i ocenia jego wpływ na przemiany społeczne i polityczne;

7. wyjaśnia przyczyny i następstwa strajków sierpniowych w 1980 roku;

8. charakteryzuje ruch społeczny Solidarność.

XL. Dekada 1981–1989. Uczeń:

1. wyjaśnia przyczyny wprowadzenia stanu wojennego, opisuje jego przebieg i konsekwencje;

2. przedstawia postawy Polaków wobec stanu wojennego, fenomen oporu społecznego;

3. wyjaśnia przyczyny zawarcia porozumienia Okrągłego Stołu, przedstawia jego głównych uczestników i opisuje postanowienia.

Ogólny cel kształcenia

Uczeń zdobywa wiedzę i umiejętności na temat PRL

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Kryteria sukcesu
Uczeń nauczy się:

• charakteryzować najważniejsze wydarzenia okresu PRL;

• opisywać protesty społeczne przeciwko władzy w latach 1956‑1989;

• wyjaśniać kim byli: Władysław Gomułka, Edward Gierek, Wojciech Jaruzelski i Lech Wałęsa;

• tłumaczyć dlaczego wprowadzono stan wojenny w Polsce w 1981 roku i jakie były jego konsekwencje;

• oceniać jakie było znaczenie „Solidarności” dla Polski i bloku wschodniego.

Metody/techniki kształcenia

• podające

  • pogadanka.

• aktywizujące

  • dyskusja.

• programowane

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika.

• praktyczne

  • ćwiczeń przedmiotowych.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• zeszyt i kredki lub pisaki;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Uczniowie powinni wiedzieć, jak wyglądały realia okresu polskiego stalinizmu oraz jakie stosowano formy represji społecznych wobec przeciwników władzy. Powinni również zapoznać się z filmem archiwalnym z części *Papież Polak* w e‑podręczniku.

Faza wstępna

1. Prowadzący lekcję podaje temat lekcji, określa cel zajęć i wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel, nawiązując do zadania domowego, pyta uczniów, jak wyglądały pierwsze lata Polski i jej mieszkańców po zakończeniu II wojny światowej. Czy mimo że znaleźliśmy się w obozie zwycięskich państw, to mogliśmy nazwać siebie zwycięzcami? Dlaczego tak się stało? Zadając pytania, pamięta o takim ich formułowaniu, by miały charakter pytań kluczowych.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel, uzupełniając wiedzę uczniów ze wstępu, tłumaczy uczniom, że w większości polskie społeczeństwo nie popierało narzuconej komunistycznej władzy i starało się jej przeciwstawiać na różne sposoby. Jako przykład podaje działania tzw. „żołnierzy wyklętych” – antykomunistycznego i niepodległościowego podziemia. Uczniowie wykonują **Polecenie 1**, szukając informacji o „żołnierzach wyklętych”. Wspólnie starają się stworzyć definicję/notkę tego pojęcia.

2. Następnie nauczyciel tłumaczy, że okres zwany Polską Ludową (1944‑1989) nie był jednolity i kontrola władzy nad społeczeństwem oraz jej represyjność były różne w zależności od lat. Nawiązując do poprzedniej lekcji i okresu stalinizmu w Polsce, przedstawia uczniom wydarzenia czerwca 1956 roku w Poznaniu i ich znaczenie. Formuła nauczycielskiej prezentacji jest dowolna, jednak musi być krótka, maksymalnie 3‑4 minutowa. Będzie ona przykładem dla uczniów podczas pracy własnej. Następnie dzieli uczniów na 6 grup i każdej grupie przypisuje jeden z tzw. „polskich miesięcy” (październik ’56; marzec ’68; grudzień ’70; czerwiec ’76; sierpień ’80; grudzień ‘81). Zadaniem uczniów jest stworzenie krótkiej prezentacji na temat wydarzeń i ich znaczenia – wzorują się na formie nauczyciela przedstawiającego wydarzenia czerwca ’56. Uczniowie mogą korzystać z materiałów z e‑podręcznika oraz dowolnych treści z Internetu. Nauczyciel powinien podpowiedzieć uczniom, gdzie szukać treści w Internecie.

3. Uczniowie krótko, przez 3‑4 minuty, prezentują swoje zadanie. Następnie wykonują **Polecenie 2**, w którym zastanawiają się nad podziałem zaproponowanym przez prof. Andrzeja Paczkowskiego. Nauczyciel zwraca uwagę, że do przemian, które zaszły w 1989 roku, doprowadziły wydarzenia, które miały miejsce dekadę wcześniej – wybór Polaka na Stolicę Apostolską oraz powstanie Solidarności. Podkreśla również, że zarówno w 1978, 1980 czy nawet w 1988 roku praktycznie nikt nie przypuszczał, że w 1989 roku komuniści podzielą się z opozycją władzą i dojdzie do odzyskania niezależności przez Polskę. Uczniowie w **Ćwiczeniu 1** wskazują prawdziwe zdania. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej i sprawdza poprawność wykonanych zadań.

4. Nauczyciel podkreśla szczególnie znaczenie „karnawału Solidarności” i uczuć, jakie obudził on w Polakach. Zwraca uwagę, że nigdy w historii nie było takie społecznego ruchu, który w ciągu kilkunastu miesięcy skupiłby w swych szeregach 10 mln członków. Następnie pyta uczniów – czy władza komunistyczna była zadowolona z powstania i poparcia przez społeczeństwo polskie Solidarności?.

5. Nawiązując do odpowiedzi uczniów – że władza obawiała się Solidarności i jej rosnącej siły - tłumaczy uczniom, że komuniści już w momencie podpisywania zgody na utworzenie niezależnych związków zawodowych rozpoczęli przygotowania do rozprawy z opozycją. Uczniowie wykonują **Ćwiczenie 2**, opisując emocje związane z postacią Jana Pawła II. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej i sprawdza poprawność wykonanych zadań.

6. Podczas pracy nad ćwiczeniami i poleceniami nauczyciel wykorzystuje metodniki lub zestaw kart w trzech kolorach: zielonym, żółtym i czerwonym. Uczniowie dzięki kartom sygnalizują nauczycielowi, czy mają trudności z wykonywaniem poleceń (kolor zielony – radzę sobie świetnie, kolor żółty – mam wątpliwości, kolor czerwony – proszę o pomoc).

7. Nauczyciel tłumaczy uczniom, jakie skutki przyniósł stan wojenny, wymieniając zarówno międzynarodowe – embargo, protesty społeczne na całym świecie itp. oraz krajowe – pogłębienie apatii i beznadziejności oraz brak chęci społeczeństwa do współpracy z władzą i działania społecznego w wyniku rozbicia i delegalizacji „ich” Solidarności.

Faza podsumowująca

1. Podsumowując, nauczyciel jeszcze raz wyjaśnia fenomen ruchu Solidarności i jego znaczenie dla historii Polski i świata. Uczniowie zapoznają się z infografiką opisującą stan wojenny (**Polecenie 2**).

2. Nauczyciel mówi, że stan wojenny był tak doniosłym wydarzeniem, że znalazł odbicie w kulturze popularnej. Uczniowie wykonują **Polecenie** **3**, a nauczyciel zaznacza, że tekst piosenki ma charakter ironiczny.

3. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, biorąc pod uwagę ich wkład i zaangażowanie. Może w tym celu przygotować ankietę ewaluacyjną do samooceny oraz oceny pracy prowadzącego i innych uczniów.

Praca domowa

1. Nauczyciel zadaje zadanie domowe dla uczniów chętnych (nie jest obligatoryjną częścią scenariusza), którym jest polecenie: Znajdź w Internecie sformułowane przez strajkujących robotników w sierpniu 1980 roku postulaty Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Przeczytaj je uważnie i podziel na ekonomiczne, społeczne i polityczne. Których było najwięcej? Jak myślisz, czego chcieli robotnicy, ogłaszając swoje żądania?.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

A long way to freedom

Not everyone supported the communist rule in Poland. But quite a big part of Polish society decided to put up with it, as they felt threatened and simply fought for survival. However, every few years the accumulation of unsolved social, economic and political problems led to general discontent, which triggered strikes and protests (1956, 1968, 1970, 1976). In most cases, they got suppressed by the authorities, for example in Poznań in June 1956. The strikers were mostly workers of metropolitan heavy industry plants, who were also supported by the intellectuals. In 1980 another wave of strikes took place leading to the establishment of the formally recognized by the authorities Independent Self‑governing Labour Union „Solidarity”. The head of the Solidarity was an electrician, Lech Wałęsa. This union constituted a sort of a loophole in the political system of the country. Solidarity demanded the improvement of living conditions, the respect for human and citizen rights, initially leaving political issues to the authorities. On 13 December 1981, the communist authorities under General Wojciech Jaruzelski declared the martial law. The Solidarity became delegitimized and the authority of the country was taken over by the Military Council of National Salvation. The democratic opposition became clandestine again.

The picture you can see was taken by a Polish photographer Chris Niedenthal on 14 December 1981. Taking it was quite dangerous, as at that time one could get arrested just due to the fact of owning a camera, not even mentioning taking a picture of the army in the street. Despite the danger, the photographer managed to capture an unusual scenery of the street in Warsaw and the cinema Moskwa advertising the film „Apocalypse Now”. This picture became the most widely recognizable photograph of the martial law period. Now, it is considered one of its symbols and one of the most important photographs in the history of Poland.