Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Polecenie 1

Zapoznaj się z animacją i schematem. Następnie wykonaj ćwiczenia.

R1UytCYZEBe7N
Film nawiązujący do treści materiału pod tytułem Czym jest wolność?

W jakich sytuacjach władze mogą ograniczyć prawa i wolności jednostki?

R1NYcUWqwLHSx
Zdjęcie przedstawia odwróconego tyłem do widza mężczyznę w podkoszulku i spodniach. Mężczyzna ma szeroko rozłożone ręce. Przed nim rozciąga się akwen. Jest po zachodzie słońca. Opis punktów znajdujących się na zdjęciu: 1. Przesłanki do ograniczenia wolności dotyczą następujących sytuacji:
bezpieczeństwo publiczne;bezpieczeństwo państwa;ochrona porządku publicznego;ochrona dobrobytu gospodarczego;ochrona zdrowia i moralności;ochrona praw i wolności osób trzecich.
Jednocześnie mogą być użyte tylko wówczas, gdy można je osiągnąć przy użyciu innych, mniej uciążliwych dla obywatela środków., 2. Akty prawa międzynarodowego W czasie wojen ochronę praw i wolności człowieka regulują akty prawa międzynarodowego, przede wszystkim IV Konwencja genewska z 1949 r. oraz Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych z 1966 r. Konwencja genewska skupia się przede wszystkim na ochronie praw, a nie ich ograniczaniu.

Prawo międzynarodowe chroni zarówno ludność cywilną, jak i żołnierzy. Zawiera ono zasady, których należy przestrzegać:
nakaz humanitarności;zakaz zabójstw;zakaz tortur;zakaz niewolnictwa;zakaz kar cielesnych;zakaz eksperymentów medycznych na ludziach;zakaz prac przymusowych;nakaz poszanowania życia rodzinnego;zakaz zagarniania mienia;nakaz udzielania pomocy medycznej rannym i chorym;nakaz grzebania zabitych i zmarłych.
Pozostałe prawa i wolności mogą zostać ograniczone zgodnie z przepisami prawa międzynarodowego., 3. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych W preambule Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych z 1966 r. można przeczytać, że zakazy takie, jak zakaz zabijania, torturowania oraz niewolnictwa wraz z nakazami zachowania wolności myśli, sumienia i wyznania oraz zasadą lex retro non agit (prawo nie działa wstecz) są nienaruszalne i obowiązują nawet w wypadku wojen.
Owszem, może zgodnie z art. 4 tego Paktu nastąpić ograniczenie praw i wolności, ale nie dotyczy on tych najważniejszych. Poza tym ograniczenie jest obwarowane wieloma warunkami:nie może dotyczyć praw i wolności niezawieszalnych,musi nastąpić powiadomienie Sekretarza Generalnego ONZ,należy respektować prawo międzynarodowe i postanowienia pozostałych konwencji., 4. Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie Podobne zapisy można znaleźć w Akcie końcowym Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975 r. Brzmią one następująco: „Państwa uczestniczące będą szanować prawa człowieka i podstawowe wolności, włączając w to wolność myśli, sumienia, religii lub przekonań Każdego bez względu na różnice rasy, płci, języka lub religii”. Oraz dalej: „Państwa uczestniczące uznają powszechne znaczenie praw człowieka i podstawowych wolności, których poszanowanie jest istotnym czynnikiem pokoju, sprawiedliwości i dobrobytu, niezbędnych do zapewnienia rozwoju przyjaznych stosunków i współpracy między nimi”., 5. Polskie ustawy W przypadku państwa polskiego możliwość ograniczenia praw i wolności człowieka są zawarte w konstytucji, ale szczegóły znajdziemy w ustawach. Głównie w Ustawie o stanie wojennym z 29 sierpnia 2002 r. oraz Ustawie o stanie wyjątkowym z dnia 21 czerwca 2002 r., 6. Stan wojenny i stan wyjątkowy Ograniczenia zarówno praw, jak i wolności po wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego mogą dotyczyć:
dostępu do towarów konsumpcyjnych, które mogą być reglamentowane łącznie z zakazem swobodnego ustalania cen, które mogą być ustalane odgórnie;ograniczenia możliwości prowadzenia działalności gospodarczej;dostępu do edukacji na wszystkich poziomach nauczania;rynku pieniądza i działalności finansowej;wszystkich form transportu, czyli m.in. możliwości przemieszczania się ludności;możliwości korzystania z telekomunikacji, łączności oraz wszelkich urządzeń do tego służących oraz wprowadzenie cenzury prewencyjnej;prawa do posiadania broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych;dostępu do informacji publicznej;prawo do strajku;organizowania zgromadzeń publicznych;prawa do zrzeszania się.
Ograniczenia tych praw i wolności wprowadzane są odpowiednimi rozporządzeniami Rady Ministrów. Mogą one dotyczyć zarówno całego kraju, jak i poszczególnych obszarów. Powinny one jednak uwzględniać jak największą minimalizację indywidualnych i społecznych uciążliwości wynikających ze stosowania tych ograniczeń. Rada Ministrów może także upoważnić odpowiednich ministrów oraz władze lokalne do wydania aktów prawnych ograniczających prawa i wolności człowieka., 7. Stan klęski żywiołowej Kolejną sytuacją, w której może nastąpić ograniczenie praw i wolności człowieka i obywatela, jest stan klęski żywiołowej na podstawie Ustawy o stanie klęski żywiołowej z 2002 r.

Wachlarz ograniczeń praw i wolności jest w tej ustawie zdecydowanie szerszy. Dotyczy dodatkowo m.in. spraw zdrowotnych, jak na przykład obowiązek poddawania się badaniom lekarskim czy kwarantannie, nakazu ewakuacji, przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków, obowiązku środków zapewniających ochronę środowiska czy zwalczających choroby zwierząt, możliwości wykorzystania bez zgody właściciela nieruchomości oraz rzeczy ruchomych.

Należy jednak pamiętać, że środki, które władza zamierza zastosować, nie mogą naruszać art. 228 ust. 5 Konstytucji RP: „Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa”. Ponadto państwo musi wyrównać straty majątkowe, na które miało wpływ ograniczenie praw i wolności wynikłe z wprowadzonych ograniczeń w czasie trwania stanu klęski żywiołowej.
Źródło ilustracji: CC0
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 1
R1d9cxEAxla1G
Poszukaj w internecie informacji na temat innych aktów prawa międzynarodowego, które odnoszą się do ograniczeń praw i wolności człowieka. Podaj ich nazwy. (Uzupełnij).
Ćwiczenie 2
Ru09rF1wzhfrP
Uzasadnij, dlaczego przy wprowadzaniu ograniczeń należy pamiętać o minimalizowaniu skutków dla obywateli. (Uzupełnij).
Ćwiczenie 3
R1NaSfvxFS1u1
Jedną z wolności, która może być ograniczana, jest wolność zrzeszania się. Wyjaśnij, w jakich sytuacjach władze mogą ją wprowadzić i czym mogą argumentować wprowadzenie ograniczeń. (Uzupełnij).