Animacja
Jedną z najważniejszych ludzkich aktywności jest komunikacja. Za jej pomocą porozumiewamy się ze sobą, żeby osiągnąć różne cele. Przede wszystkim zaś przekazujemy sobie informacje oraz przekonujemy nawzajem do różnych racji. Logika jako nauka zrodziła się z potrzeby zrozumienia i opanowania reguł tego drugiego, tj. przekonywania. Zaraz na początku jej istnienia zajmujący się nią filozofowie odkryli podstawową zasadę logiczną – jest nią zasada niesprzeczności. Jeżeli więc odnosisz wrażenie, że osoba, która cię do czegoś przekonuje, mówi nie do końca z sensem, warto zacząć od sprawdzenia, czy przypadkiem nie popada w konflikt z zasadą niesprzeczności.
Obejrzyj animację lub przeczytaj tekst, żeby dowiedzieć się, czym jest zasada niesprzeczności.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DntL5pmqJ
Film nawiązujący do treści materiału pod tytułem Zasada niesprzeczności.
Wyobraź sobie, że rozmawiasz ze znajomym, który dzieli się z tobą przekonaniem na temat kłamstwa. Twierdzi mianowicie, że kłamstwo jest czymś zawsze złym i nigdy nie można go popełniać. Jakiś czas później przyłapujesz go jednak na popełnieniu kłamstwa. Kiedy mu to wypominasz, zbywa cię powiedzeniem, że czasami po prostu nie ma wyjścia i trzeba się uciec do kłamstwa, i wtedy to nie jest złe. Jeżeli wydaje ci się, że w jego tłumaczeniu jest coś niewłaściwego, bezsensownego, to masz rację, albowiem twój znajomy właśnie pogwałcił zasadę niesprzeczności, będącą najważniejszą zasadą logiczną, fundamentem, na którym cała logika się opiera.
Najprostszy zapis zasady niesprzeczności to:
p → ~ (~p)
Czytamy to: jeżeli p (gdzie p oznacza dowolne zdanie oznajmujące), to nieprawda zarazem, że nie‑p. W przytoczonym powyżej przykładzie p to zdanie:
Kłamstwo jest zawsze złe.
Takie stwierdzenie zostało wypowiedziane przez naszego rozmówcę. Później jednak, przyłapany na kłamstwie, wyraża inne twierdzenie, kiedy powiada, że czasem trzeba uciec się do kłamstwa i wtedy to nie jest złe. Żeby się upewnić, możemy go dopytać, czy ma przez to na myśli, że kłamstwo jednak nie zawsze jest złe, to odpowie nam najprawdopodobniej właśnie w postaci zdania nie‑p. W efekcie więc uzyskaliśmy od niego stwierdzenie:
Kłamstwo nie zawsze jest złe.
Jednak to zdanie wyklucza się logicznie ze zdaniem poprzednim. Nie można głosić jednocześnie, że kłamstwo zawsze jest złe i że nie zawsze jest złe. Nie można głosić, że p i że nie‑p. Rozsądny rozmówca, uświadomiwszy sobie, że popadł w taką sprzeczność, jedno ze zdań powinien odrzucić, tj. uznać je za nieprawdziwe. Inaczej dalsza rozmowa nie ma sensu.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DntL5pmqJ
Nagranie dźwiękowe z krótkim dialogiem.
Zapis rozmowy
– Uważam, że całkowita wolność słowa jest najważniejsza. Nigdy nie powinno się jej ograniczać.
– Rozumiem. To znaczy, że uważasz, że każdy człowiek powinien mieć prawo mówić zawsze i wszystko bez żadnego skrępowania?
– Tak.
– A jeżeli ktoś wypowiada się obraźliwie o innych osobach, czy to także powinno być dopuszczalne?
– Tak.
– Czy zatem obrażanie jest czymś dobrym?
– Nie. Jest czymś złym, ale ograniczanie wolności słowa w celu uniemożliwienia obrażania jest czymś gorszym.
– No dobrze, ale jak właściwie rozumiesz słowo „zły”? Czy jeżeli przyznaję, że coś jest złe, to czy mam na myśli, że to się powinno robić, czy nie powinno?
– Że nie powinno.
– Jeżeli więc mówię, że krzywdzenie innych ludzi jest złe, to znaczy, że przekonuję, że nie powinno się tego robić.
– Tak.
– A jeżeli orzekam, że się czegoś nie powinno robić, to znaczy, że apeluję o ograniczenie danej czynności.
– Tak, oczywiście.
– Czyli jeżeli przyznałeś, że obrażanie innych jest czymś złym, to miałeś przez to na myśli, że należy je ograniczać, tak?
– No… tak.
– Ale jednocześnie powiedziałeś, że nie należy go ograniczać.
– No tak, tak powiedziałem.
– Ale nie można chyba czegoś jednocześnie ograniczać i nie ograniczać, prawda?
– Prawda.
Jak inaczej można by poprowadzić tę rozmowę? Spróbuj ułożyć własną jej wersję z innymi przykładami.