R1SDZRXrccvX11

Zdjęcie przedstawia popiersie mężczyzny. Jest ono wykonane z białego marmuru. Mężczyzna jest dojrzały. Twarz mężczyzny jest owalna. Mężczyzna ma niewielki, zadarty nos. Włosy mężczyzny są krótkie, przylegają do głowy, są lekko falujące. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy.

Zasadę niesprzeczności znali już sofiścisofiści sofiści i Sokrates, filozofowie, którzy jako pierwsi w historii konsekwentnie stosowali tę regułę w prowadzonych przez siebie rozmowach. Sokrates uczynił z niej nawet podstawę swojej metody prowadzenia dyskusji. Metodę tę określa się jako elenktycznąelenktyka elenktyczną (od greckiego słowa elenchos – zbijać), czyli zbijająca – polegała ona na tym, żeby pytaniami doprowadzać oponenta w dyskusji do popadnięcia w sprzeczność logiczną, a przez to przyznania się do błędności swojego wyjściowego stanowiska. Założeniem taktyki Sokratesa było, że każda osoba doprowadzona do sprzeczności musi się przyznać do błędu, że więc nie będzie, jak to się mówi, szła w zaparte.

Oto fragment jednej z takich rozmów Sokratesa z dialogu Eutyfron. Tematem dialogu jest pobożność. Sokrates pyta swego rozmówcę, czym jest pobożność. W odpowiedzi dostaje definicję, która nie bardzo mu się podoba, mianowicie:

Sokratesowi nie podobała się ta definicja, uważał ją za nieprawdziwą, jednak zamiast ten pogląd wyrazić wprost, zaczął Eutyfronowi zadawać kolejne pytania, doprowadzając go ostatecznie do wyrażenia przekonania, które popada w sprzeczność z tym poglądem, co doprowadza do zwrotu w rozmowie. Jak czytamy zatem:

RBYpBZraNghDD

Obraz przedstawia wnętrze dużej sali, w której zasiadają rzędami w ławach mężczyźni w długich szatach. Mężczyźni są w różnym wieku. Mężczyźni trzymają na pulpitach karty papieru i książki. Uważnie słuchają starszego mężczyzny, który siedząc przy mównicy, przemawia.

Punktem wyjścia Sokratesa, niejawnym założeniem tej wymiany zdań, był starogrecki politeizm (wiara w istnienie wielu bogów) oraz przekonanie, że między bogami występują waśnie. Na tej podstawie wykazał rozmówcy, że w konsekwencji jego wyjściowego twierdzenia zachodzić może:

Dany czyn x jest pobożny.

Dany czyn x nie jest pobożny.

Są to, na tym etapie dyskusji, dwa zdania sprzeczne. Tylko jedno z nich może być prawdziwe. Oznacza to, że Eutyfron musi zmienić swoją wyjściową definicję pobożności.

Z czasem ranga zasady niesprzeczności urosła do tego stopnia, że zaczęto ją traktować jako swego rodzaju pierwsze przykazanie logiki. Na średniowiecznych uniwersytetach bardzo poważnie traktowano logikę, ówcześni studenci byli w niej znacznie lepiej wyćwiczeni niż współcześni. Wszyscy też stosowali się do tego przykazania, ujmując je w piękną łacińską maksymę:

Contra principia negatem non est disputandum.

Zdanie to tłumaczyć można: Nie ma rozmowy bez zasady niesprzeczności. Każdy rozsądny rozmówca, stwierdziwszy, że ktoś w jego obecności nie ma zamiaru powyższej zasady przestrzegać, winien od prób dalszej rozmowy odstąpić, albowiem całkowicie traci ona sens.

Proponuję potraktować to jako pierwszą zasadę rzetelnej dyskusji:

Słownik