1. Art. 1. [Reforma rolna]

(1) Reforma rolna w Polsce jest koniecznością państwową i gospodarczą i będzie zrealizowana przy udziale czynnika społecznego zgodnie z zasadami Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.

(2) Przeprowadzenie reformy rolnej obejmuje:

a) upełnorolnienie istniejących gospodarstw o powierzchni niżej pięciu hektarów użytków rolnych;

b) tworzenie nowych samodzielnych gospodarstw rolnych dla bezrolnych, robotników i pracowników rolnych oraz drobnych dzierżawców;

c) tworzenie w pobliżu miast i ośrodków przemysłowych gospodarstw dla produkcji ogrodniczo‑warzywniczej, kolonii i ogródków działkowych robotniczych, urzędniczych i rzemieślniczych;

d) zarezerwowanie odpowiednich terenów dla szkół oraz poddanych zarządowi państwowemu lub samorządowemu ośrodków dla podniesienia kultury rolnej, wytwórczości nasiennej hodowlanej oraz przemysłu rolnego.

Art. 2. [Nieruchomości przeznaczone na cele reformy rolnej]

(1) Na cele reformy rolnej przeznaczone będą nieruchomości ziemskie o charakterze rolniczym:

a) stanowiące własność Skarbu Państwa z jakiegokolwiek tytułu;

b) będące własnością obywateli Rzeszy Niemieckiej i obywateli polskich narodowości niemieckiej;

c) będące własnością osób skazanych prawomocnie za zdradę stanu, za pomoc udzieloną okupantom ze szkodą dla Państwa lub miejscowej ludności, względnie za inne przestępstwa [...].

d) skonfiskowane z jakichkolwiek innych prawnych przyczyn;

e) stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, a na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego, jeśli ich rozmiar łączny przekracza 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie od wielkości użytków rolnych tej powierzchni.

O położeniu prawnym nieruchomości ziemskich, należących do kościoła katolickiego lub gmin wyznaniowych innych wyznań, orzeknie Sejm Ustawodawczy.

Wszystkie nieruchomości ziemskie wymienione w punktach b, c, d i e części pierwszej niniejszego artykułu przechodzą bezzwłocznie bez żadnego wynagrodzenia w całości na własność Skarbu Państwa z przeznaczeniem na cele wskazane w art. 1‑ym część druga.

B Cytat za: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/przeprowadzenie-reformy-rolnej-16778475.

Adam Leszczyński Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania

Komuniści w manifeście programowym zapowiadającym reformę (22 lipca 1944 r.) deklarowali […], że „ziemianie, mający zasługi patriotyczne w walce z Niemcami, otrzymają wyższe zaopatrzenie”, ale była to fikcja. W praktyce odbierano im często wszystko lub prawie wszystko [I]. Rządzący później doprecyzowali los wywłaszczonych: w teorii mieli prawo do uzyskania nowo utworzonego gospodarstwa na takich samych warunkach, jak ludność bezrolna, ale poza obrębem własnego majątku […]. W konstrukcji komunistycznej reformy najpierw mieli dostać ziemię chłopi bezrolni oraz właściciele gospodarstw karłowatych [II] […]. Pokazywało to polityczny cel władzy. Chodziło jej o obdzielenie ziemią jak największej liczby chłopów, a nie o stworzenie samowystarczalnych gospodarstw produkujących na rynek i mogących stosować nowoczesne techniki upraw. Nikt zresztą tego nie ukrywał, z komunistami na czele […]. We wrześniu 1944 r. Komitet Centralny PPR [zapowiedział również]: Podział […] ziemi poniemieckiej, jak też wywłaszczenie ziemi, będącej w posiadaniu zdrajców narodu polskiego [III].

C Źródło: Adam Leszczyński, Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania, Warszawa 2020, s. 501.

Fragment wywiadu z Jakubem Bermanem

T.T. – […] treść Manifestu Lipcowego uzgadniana była aż ze Stalinem?

J.B. – Naturalnie, Stalin bardzo był zainteresowany rozwojem sytuacji w Polsce. Chodziło zresztą nie tyle o uzgodnienie z nim jego treści, ile o wyjaśnienie im [tj. Sowietom] naszego stanowiska, które nie pokrywało się z ich doświadczeniami. […]

T.T. – Przecież głosiliście, że Polska będzie samodzielna.

J.B. – A co to ma wspólnego z samodzielnością! Uzgadnianie Manifestu czy zasad reformy rolnej to jedna sprawa, a samodzielność to druga. Zresztą oni tylko nam radzili i robili to w trosce o nas, chcąc, byśmy przeprowadzili w Polsce rewolucję w kształcie takim, jaki znali, a więc według nich najlepszą, bo zwycięską […]. Oni chcieli nam pomagać, radzić, a nie ingerować w nasze wewnętrzne sprawy. Polska miała być samodzielna i chcieliśmy tego nie tylko my, ale także Stalin. […]

T.T. – [Jednakże] Wilno i Lwów […] oddaliście?

J.B. – No tak, na inne, niż Stalin proponował, granice wschodnie nie było szans.

T.T. – A jakie mieliście prawo dysponować polskimi ziemiami?

J.B. – Proszę pani, pani operuje fikcjami. Takie czy inne plany można było sobie roić po I wojnie światowej […], ale po II wojnie te mity stały się absurdem. Nie chodziło więc o prawo, a o realia. Realne zaś były porozumienia Wielkiej Trójki z Teheranu i Jałty […]. Otrzymaliśmy ziemie bogatsze […]. Nie jestem pewien, czy byśmy je w ciągu kilkunastu lat, pracując nawet w pocie czoła – zbudowali.

T.T. – Ile z nich wywieziono do Związku Radzieckiego?

J.B. – Jakieś szacunki na pewno były robione, ale ich nie znam. […] Protestowaliśmy jednak […], by nie dopuścić do wywózek zakładów. Ziemie Odzyskane Sowieci traktowali jako swoje wojenne trofea i uważali, że znajdujące się tam dobra nie są nasze, tylko poniemieckie, więc ich prawa do nich są bezsporne […]. Nasze argumenty, że musimy podźwignąć kraj z ruin, na ogół spotykały się ze zrozumieniem Stalina i Mołotowa.

T.T. – Ale rozkazu, by w ogóle zaniechać wywózek nie wydali?

J.B. – Póki trwały działania wojenne, było to nie do pomyślenia […]. Trzeba […] zrozumieć, że wojna bardzo zniszczyła całą zachodnią połać Związku Radzieckiego i przy ogólnej biedzie i olbrzymich stratach rząd radziecki chciał choć trochę wzmocnić swój potencjał przemysłowy […].

T.T. – […] godziliście się, by polskich obywateli więziono w Związku Radzieckim?

J.B. – Proszę pani, nasza zgoda czy niezgoda nie miała żadnego znaczenia […]. Mogłem jedynie boleć, że takie fakty mają miejsce […]. Oni wszyscy – ze Stalinem na czele – uważali, że nas trzeba chronić, ratować, nam pomagać, bo my przez głupotę żądamy czy prosimy o odesłanie nam tych AK‑owców, którzy chcą nas mordować. Taki był pogląd Stalina i przekonanie go do innego nie przyniosłoby skutku.

D Źródło: Fragment wywiadu z Jakubem Bermanem. Cytat za: Teresa Torańska, Oni, Warszawa 1989, s. 60–71.

Fragment wywiadu z Edwardem Ochabem

T.T. – Nie mogliście zaprotestować [przeciwko sowieckim aresztowaniom AK‑owców]?

E.O. – Protestować trzeba było przede wszystkim przeciw awanturnikom z Londynu, którzy pchali naszą młodzież do walki z polską władzą ludową i Armią Czerwoną wyzwalającą ziemie Polski […]. Toczyła się walka na śmierć i życie o rozgromienie faszyzmu, o nowe oblicze Europy. W tej walce zginęły miliony Rosjan […] i synów innych narodów radzieckich.

T.T. – Ale przeciw wywózkom nie mogliście protestować?

E.O. – Jak? Wypowiedzieć wojnę? […] Oni mieli tu swoje linie komunikacyjne, milionowe armie […]. Musieli więc mieć tu wszystko jako tako zabezpieczone.

T.T. – To rozumiem, tylko co wy, co wy na to?

E.O. – […] Decyzje były trudne […]. Przede wszystkim musieliśmy zajmować się sprawą rozbudowy naszych ludowych sił zbrojnych, aby zwiększyć polski wkład w zwycięstwo nad III Rzeszą i umocnić nasze moralne prawo do powrotu nad Odrę i na Pomorze Zachodnie. Nie rozwiązalibyśmy tego zagadnienia bez wszechstronnej pomocy Związku Radzieckiego […]. Mimo nie najlepszych doświadczeń […] uporczywie pracowaliśmy nad pozyskiwaniem najbardziej dalekowzrocznej kadry AK dla idei nowej ludowej Polski, w oparciu o sojusz ze Związkiem Radzieckim […]. Rząd londyński pchał AK w sytuację niemal bez wyjścia. Często tragicznym był los tych tysięcy AK‑owców, którzy przez lata mężnie walczyli przeciw okupantowi hitlerowskiemu, a na progu pełnego zwycięstwa Polski i koalicji antyhitlerowskiej dali się zepchnąć na pozycje antyludowe i antyradzieckie […]. W tych dramatycznych [czasach] PKWN dobrze zasłużył się Polsce, choć oczywiście nie uniknęliśmy różnych błędów na naszej trudnej drodze. Nie zawsze mogliśmy skutecznie przeciwstawiać się błędom popełnianym przez naszych wielkich sojuszników […]. Chyba zbyt pochopnie radzieckie organa bezpieczeństwa narzuciły nam tzw. doradców, nawet w powiatowych urzędach bezpieczeństwa. Nie za wszystko mogli odpowiadać ludzie z PKWN, a już na pewno nie odpowiadamy za aresztowania dokonywane przez radziecką służbę bezpieczeństwa i za wywożenie Polaków.

[…]

T.T. – W powojennej Polsce zginęło tylu ludzi, tylu ludzi!

E.O. – […] Polska Ludowa służy przede wszystkim robotnikom i chłopom […]. W Polsce Ludowej dochodziło do wielkich starć klasowych, to prawda, ale przede wszystkim z reakcyjnym podziemiem, które zamordowało około 30 tys. ludzi, w tym także około 15 tys. członków PPR. […] z wyjątkową łagodnością i wyrozumiałością obeszliśmy się z reakcją prolondyńską […]. Ale poza jakimiś ogólnymi rozważaniami, w warunkach niezmiernie ostrej walki klasowej, podstawowym był problem władzy. Władzy, której nie można było oddać.

E Źródło: Fragment wywiadu z Edwardem Ochabem. Cytat za: Teresa Torańska, Oni, Warszawa 1989, s. 181–182.