Fragment przemówienia Ottona von Bismarcka w sejmie pruskim

Od 1866 roku nie byliśmy już narażeni na popieranie przez zagranicę polskich dążeń, może dlatego, żeśmy stali się silniejszymi, niż byliśmy dawniej, może też dlatego, że Francja, która w przywróceniu Polski miała główny interes – gdyż polska armia byłaby zawsze francuskim korpusem nad Wisłą – czymś innym aniżeli sprawą Polską była zaprzątnięta. Cel jej myśli leży bliżej; godzi on bardziej w Niemcy, godzi w nas bezpośrednio, podczas gdy przedtem godził tylko pośrednio […], a także polityka europejska zbyt zajęta była wypadkami r. 1866 i 1870, aby myśleć o Polsce. Niemniej jednak walka o byt między obu narodami, skazanymi na współżycie na jednej ziemi, nie przycichła, lecz owszem, powiedzieć można, przybrała jeszcze na sile. Okres spokoju nie jest po stronie polskiej okresem pojednania, przy czym charakterystyczną rzeczą, że – wbrew ogólnemu mniemaniu zagranicy oraz przekonaniu naszych optymistów – w walce tej nie okazuje się zwycięską ludność niemiecka i germanizm nie wzmaga się, lecz całkiem przeciwnie, ludność polska czyni niewątpliwe postępy […].

otto Źródło: Fragment przemówienia Ottona von Bismarcka w sejmie pruskim, [w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe, Kraków 2001, s. 217.

Adres najpoddanniejszy z 14 grudnia 1876 roku

Jeśliby wzniosłe usiłowania W.C.M. dążące do uchronienia ludzkości od klęsk wojny były daremne, gotowi będziemy do wszelkich ofiar, jakie za stosowne uznasz zażądać od Twych ludów, dla polepszenia losu naszych południowych braci. Należąc do wielkiej rodziny narodów słowiańskich, na równi z naszymi współplemiennikami otoczymy Ciebie, Najjaśniejszy Panie, oddaniem się Tobie zupełnym dla osiągnięcia wielkich celów, jakie zamierzyłeś. Taki szczery wyraz uczuć Waszej Cesarskiej Mości podobnych śmiemy u stóp Tronu Twego złożyć.

adres Źródło: Adres najpoddanniejszy z 14 grudnia 1876 roku, [w:] Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 401.

Fragment ukazu carskiego z 10 grudnia 1865 roku

W dziewięciu guberniach Kraju Zachodniego obok 10 milionów ludności przeważnie małoruskiej, białoruskiej i częściowo litewsko‑żmudzkiej, istnieje drobna stosunkowo liczebnie ludzkość pochodzenia polskiego; że ludność ta, składająca się przeważnie z obywateli ziemskich i z mieszczan, nadaje całemu krajowi charakter polski i przeszkadza pozostałej, bynajmniej nie polskiej ludności, rozwijać się prawidłowo i korzystać na równi z resztą poddanych, z licznych, przedsięwziętych przez Jego Carską Mość, reform; tudzież, że siła tego stanu społecznego polega na korporacyjnym zamknięciu w swym kole posiadania własności nieruchomej, nie dopuszczającym przedostania się doń żadnej innej narodowości, a szczególniej rosyjskiej. Wobec podobnych okoliczności, zdaniem komisji, powinien rząd chwycić się takich środków, które przez usunięcie osób pochodzenia polskiego od praw nabywania na nowo majątków w Kraju Zachodnim, nie krępując legalnego prawa własności teraźniejszych obywateli polskich ostatecznie zatamowałoby możność wzmocnienia się tej klasy.

ukaz Źródło: Fragment ukazu carskiego z 10 grudnia 1865 roku, [w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe, Kraków 2001, s. 217.

Fragment artykułu z okazji przyjazdu cara Mikołaja II do Warszawy w sierpniu 1897

Ta uroczysta chwila, wielkiej może historycznej doniosłości – budzi w pamięci starszego pokolenia i tych wszystkich, których sprawy publiczne żywiej i głębiej obchodzą – wspomnienie niezapomnianych „Dni majowych”, przeżytych przez nasze społeczeństwo przed 41 laty, witanych ze łzami radości i zakończonych po latach kilku straszną i krwawą katastrofą, pod której gruzami pogrzebane zostało nasze szczęście i spokój. […]

Uczucia i poglądy polityczne narodu polskiego przed powstaniem 1863 roku, nawet wówczas, kiedy go nie objął jeszcze płomień ruchu rewolucyjnego, były takie, że żadna polityka tak zwana „ugodowa”, żadne możliwe koncesje ze strony rządu nie mogły go zaspokoić i zadowolić. Obraz niepodległej Polski zanurzał się już w mgłę dziejową, ale czasy konstytucyjnego Królestwa, wspólnego dzieła Aleksandra I i kongresu wiedeńskiego, tak niedawne, a tak świetne i drogie sercu polskiemu, stały jeszcze żywo w pamięci żyjącego pokolenia. […]

Staraniem naszym być powinno […] do dalszych prób ugodowych zachęcić. Gdy zaufanie rządu powróconym nam zostanie – a to przecież od nas w znacznym stopniu zależy – nie będzie miejsca i dla praw wyjątkowych.

Mikołaj Źródło: Fragment artykułu z okazji przyjazdu cara Mikołaja II do Warszawy w sierpniu 1897, [w:] Erazm Piltz (red. nacz.), „Kraj”, Petersburg 1897, R. 16, nr 33.

Fragment piosenki Przemysława Gintrowskiego Karol Levittoux

Zbrodniczy spisek w gimnazjalnej klasie
Zagraża państwu, w jego spokój godzi […]
Ten Levittoux był hersztem, jak się zdaje
Przez niego w dusze sączy się trucizna […]
Wszakże, panie Levittoux, nie działałeś sam
Gdy cię pozbawimy snu, wszystko powiesz nam
Miejże rozum Levittoux, próżny jest twój trud
Żadnej strawy nie dać mu, by go złamał głód
Na przesłuchaniu wziął czterysta pałek […]
Zwinięty w szmatę leży sztandar ciała
Szarpie go w strzępy ptaszysko dwugłowe […]
Patrzcie, jak długo ten więzień się pali […]
Zwęglone resztki wymieciono rano
Ból szybko wsiąka w kamień cytadeli
Po incydencie tym rozkaz wydano
By więźniom światła nie dawać do celi

piosenka Źródło: Fragment piosenki Przemysława Gintrowskiego Karol Levittoux, tekst Jerzy Czech.