Role społeczne

Socjolog świadomy jest tego, że człowiek w ujęciu jego dyscypliny nie jest dokładnie takim samym człowiekiem, którym zajmuje się na przykład psycholog czy biolog. Co więcej, jest świadom również tego, że bada tylko pewien jego aspekt. Człowieka można poznać w pełni tylko poprzez role, jakie odgrywa w relacjach społecznych. Podobnie jak aktor, człowiek może być postrzegany jedynie z zewnątrz, przede wszystkim w relacji z innymi aktorami. Funkcję reżysera sprawuje zaś pewna część środowiska społecznego otaczającego jednostkę.

Uczestnicząc w różnych grupach społecznych, człowiek odgrywa rozmaite role, które różnią się między sobą nakazami, zakazami, a także zakresem swobody. Jako członek wielu grup człowiek może znaleźć się w sytuacji konfliktu ról, jeśli różne role będą wymagały od niego sprzecznych zachowań. W rozumieniu ról społecznych możemy wyodrębnić co najmniej dwa podejścia.

Pierwsze to podejście funkcjonalno‑strukturalne. Postrzega role społeczne przede wszystkim jako czynnik porządkujący strukturę społeczną. Dzięki odgrywaniu ról, nasze zachowania są określone w danej sytuacji, na przydał w szkole rola ucznia i nauczyciela w wyraźny sposób kształtuje zachowanie tych dwóch grup. Role społeczne stabilizują społeczeństwo i przeciwdziałają gwałtownym zmianom. Margines swobody, który jest zawarty w każdej roli, stwarza możliwość niewielkich modyfikacji. Zbiorowość postrzegana jest jako układ ról, a struktura społeczna jest względnie stałym układem ról, w którym jednostki się zmieniają, ale zespół ról pozostaje stały. W tej interpretacji role społeczne są czynnikiem zewnętrznym, narzuconym człowiekowi przez społeczeństwo.

Drugie podejście określane jest jako interakcyjne. Podkreśla, że w każdej roli istnieje margines swobody, który wyznacza, jak jednostka będzie ją odgrywać. Człowiek jest skrępowany nakazami i zakazami, jakie mieszczą się w obrębie odgrywanej przez niego roli. Jednakże nawiązując różne relacje, odgrywa tę samą rolę określoną przez specyficzne (self) doświadczenie właściwe każdej jednostce.

To, jaką rolę ma odgrywać jednostka w danej grupie społecznej, zależne jest od „jaźni społecznej”, czyli obrazu tego, czym winna być dla innych i dla siebie. Tak rozumiana rola wyznacza też jednostce określoną funkcję społeczną, czyli zespół praw i obowiązków, których dana grupa społeczna może od niej oczekiwać. Z kolei funkcja społeczna związana jest z zajmowanym przez jednostkę miejscem w strukturze społecznej.