Maria Barłowska Ossoliński, Moskorzowski, Sarbiewski – mowy pogrzebowe. Teksty w dialogu

Mowa pogrzebowa 1644 d[ie] 4 Febr[uarii] na pogrzebie Pana Jana Bartnickiego, który w jednym roku dwakroć na łóżku nogę złamał, rękę raz i w tej chorobie fundował Loret w Zamościu,
i we trzy ćwierci roku umarł po pierwszym złamaniu.

Wiele śmiertelnych razów zadawała, długo z nim za pasy chodziła, nim tak zacneg<o> i pobożnego czł[owi]eka przekonała, nieużyta śmierć. A przecie swego dokazała, przecie po- jed<ynek> rozegrała, rozwód między duszą a ciałem, między  małżonkiem a małżonką uczyniwszy. Ale któryż dom tak śmiertelnej nie odprawił procesyji? Któraż familia tak żałosną nie dotkniona przy<godą>? Któryż czł[owi]ek tak nieubłaganą nie ściśniony ustawą? Któraż małżeńska para takiego nie doznała i <nie> dozna rozwodu? A to widzim, że śmierć i cnocie z pobożnością nie sfolguje, i przyjaźniom nie wygadz<a>, narzekania i lamentu nie słucha, na osierocenie poćciwych wdów nie pomni, na ścisłe małże<ńskie> towarzystwo nie ma respektu. […] Każdyć się rodzi, aby umarł, każdy tym prawem bierze dni początek, aby też wziął i koniec, jednak jeden nad drugiego błogosławieniej dni życia naszego przebiega.

A to i teraz patrzamy, a ono zacnego czł[owi]eka - prawdać, iż nie przed czasem, bo w dobrym wieku i w zupełnej lat dojrzałości - śmiertelne wiatry zaraziły. Widzim, jako go już nieużyta śmierć dekretem śmiertelności nakryła, jednak lubośmy wiedzieli, że tak zacny czł[owi]ek śmiertelnym, aleśmy rozumieli, że cnota i pobożność jego lat i w takim wieku nadstawić mu miała. Lu<bo>śmy wiedzieli, że dług przyrodzeniu płacić był powinien, aleśmy rozumieli, że na tak n<ie>uprzykrzonej nikomu - i owszem, miłej i dożywotniemu towarzyszowi, i wszystkim p[rzyjacio]łom - duszy, jeszcze tego długu dochodzić nie miano. Ale a to już nadzieje nasze nieużyta śmierć w płac<ze> i lamenty odmieniła. A to widzim, że nikomu natura nad zwyczaj żyć nie pozwoliła; w godzinę poc<zy>nającego się życia naszego godzinę śmierci naznacza Szafarz Żywota i ŚmierciszafarzSzafarz Żywota i Śmierci. A lubo tak częste d<o>wody śmiertelności w oczach naszych miewamy, jednak widokom śmierci nie możem się tak przyzwyczaić, i z żalami, które z śmierci ludzkiej pochodzą, nie możem się tak spospolitować […]. A to i dzisiejszego dnia, kiedy zacnie urodzonego J[ego] M[ości] P[ana] B[artnickiego] w grób zanosiemy - któremu przy nadgrodzie wszelkich jego przystojnych czynów wieczne w niebie cnocie i pobożności jego zostaje domiciliumdomiciliumdomicilium, a tu zaś na ziemi superstessuperstessuperstes fam<a> życia i spraw jego, osobliwie ku pomnożeniu chwały Bożej, długo pamiętnej nie zaniecha podać posteritatiposteritatiposteritati - a przecie przy takiej sławie z urodzenia, przy takiej pociesze pobożnych i zacnych jego postępków, zeście jego nie może być, jeno żałosnym serdeczny<ch> skrytości wzruszeniem. Niechby jeno wprzód mogło choć samo tylko żałosne ser<ce> pozostałej małżonki przy jej nieutulonym i ustawicznym płaczu dotknienie swe i żal opowiedzieć, pewnie byśmy pełne żalu, pełne lamentu, pełne narzekania uszy odnieśli. Aczci słusznie, kiedy to dziś w żałosnej procesyji ostatnie cienie pociech swoich w dół zaniosła, i wierzę temu, iż choćby one niepamięci zdroje do tego czasu doprawdy płynęły, o których tak pogaństwo bajało, iż kto się z nich napił, wszytkiego frasunku zapomniał, wierzę, żeby dziś żalu i frasunku Jej M[oś]ci nie zalały, bo i temu wierzę, iż tak miłemu małżonkowi nie tak w ziemi, jako w sercu swym grobu pozwoliła.

[…] niektórzy brata, niektórzy stryja, niektórzy wuja, niektórzy szwagra, a wszyscy oraz miłego żałujemy p[rzyjacie]la. […] ś[więtej] p[amięci] M[ości] P[an] B[artnicki] tak wiek swój i w wierze świętej, i w usłudze R[zeczypospolitej], i w pozyskaniu przyjaźni ludzkiej prowadził, że z sprawiedliwego potu czoła swego wieczny na ołtarzu Pańskim obrok duszy swej zostawiwszy, miłą małżonkę warownym opatrzeniem praw jej ubezpieczoną, opiekunami dobrymi opatrzoną pożegnawszy, bliższym krewnym swym z tejże pracy swej zacnych beneficiabeneficjumbeneficia udzieliwszy, synów sobie w zakonie ś[więtym] […] narodziwszy - tak się porządnie w tę daleką drogę wyprawił, że bezpiecznie o tym viaticumviaticumviaticum zaszedł do nieba. […]

Tak szczęśliwy pokój, że już w nim rozkoszy światowych nie pragnie, z szczęściem się przed zawisną inwidyjąinwidyjainwidyją nie kryje, złośliwych się języków, cudze sprawy przewrotnie szacujących, nie lęka. Zgoła ta<m> stanął, gdzie […] wesołym okiem patrzą na tragedie życia naszego i  […] tam wieczystość za doczesność osiągnął. […] A żeście W[aszmość] P[anowie] i teraz zmarłemu chrześcijańską pobożność oświadczyli do grobu go zaprowadziwszy, nie zgaśnie za to przed Panem Bogiem w niebie zapłata, nie zgaśnie w sercu Jej M[oś]ci P[ani] B[artnickiej] pamiątka tej uczynności, za którą przez mię podziękowawszy,
na chleb swój prosi. St[anisław] Sarbiewski.

2 Źródło: Maria Barłowska, Ossoliński, Moskorzowski, Sarbiewski – mowy pogrzebowe. Teksty w dialogu, Katowice 2008, s. 93–96.