Przemiany w polskim społeczeństwie po transformacji

Transformacja, jaka nastąpiła w latach 90. XX w. w Polsce, zmieniła obraz polskiego społeczeństwa. Największe zmiany dotyczyły warstw i klas społecznych.

Klasa robotnicza straciła wówczas uprzywilejowaną pozycję. Upadek przedsiębiorstw państwowych pociągał za sobą nie tylko grupowe zwolnienia i widmo bezrobocia, ale pozbawił też pracowników dostępu do różnego rodzaju dóbr: mieszkań pracowniczych, wczasów zakładowych, świetlic przyzakładowych.

W związku z tym wiele osób, przyzwyczajonych do tego, że ich potrzeby są zaspokajane odgórnie, nie potrafiło sobie samodzielnie poradzić. Nie było to związane tylko z ich mentalnością, ale i brakiem zasobów. Często też wstydzili się zgłosić do instytucji zajmujących się świadczeniami społecznymi. Spowodowało to ich przejście do tworzącej się klasy niższej, a w skrajnym przypadku – podklasy.

Z kolei inni zdołali się szybko przekwalifikować albo wzbogacić na pierwszej fali przedsiębiorczości. Te osoby zasiliły klasę średnią.

Podobny los spotkał klasę chłopską. W latach 90. XX w. szybko okazało się, że polskie rolnictwo jest zacofane technologicznie i niewydajne w porównaniu z krajami kapitalistycznymi. W dodatku wyszło na jaw, że wysoki poziom zatrudnienia w rolnictwie jedynie maskował rzeczywiste bezrobocie, ukrywane w czasach PRL-u.

Szczególnie dramatyczne skutki dla pracowników wiejskich miała likwidacja Państwowych Gospodarstw Rolnych. Oznaczała dla nich nie tylko utratę pracy, ale i możliwości zaspokajania wielu innych potrzeb, na przykład zostali pozbawieni mieszkań, dostępu do przedszkoli, świetlic i ośrodków zdrowia. Ponadto ludzie ci nie mieli większych szans na znalezienie zatrudnienia w małych gospodarstwach rolnych, a i miasta nie były w stanie przyjąć nadwyżek siły roboczej z powodu i tak istniejącego w nich wysokiego bezrobocia. Z tych powodów większość ludności chłopskiej i pracowników PGR-ów zasiliła klasę niższą.

Zróżnicowaniu społecznemu uległa także inteligencja. W okresie PRL-u była ona w miarę zwartą warstwą społeczną. Obecnie rozproszyła się, a jedynym czynnikiem, który ją spaja, jest wysoki poziom wykształcenia. Część inteligencji podjęła własną działalność gospodarczą lub znalazła dobrze płatną pracę w firmach z kapitałem zagranicznym, część pozostała w sferze budżetowej ze zdecydowanie niższymi płacami. Z tych powodów większości przedstawicieli inteligencji zasiliła klasę średnią lub średnią klasę wyższą.

Jednocześnie coraz mniej mówi się o typowej inteligencji, która wyróżniała się znajomością literatury, historii i kultury. Obecnie osoby z wykształceniem wyższym nie zwracają na to większej uwagi, koncentrując się na poprawie swojej sytuacji materialnej.

Z kolei elity polityczne PRL-u zostały odsunięte od władzy po roku 1989. Część z nich przeszła na polityczną emeryturę, inni natomiast związali się z sektorem prywatnym lub zmienili barwy partyjne i nadal są rozpoznawalnymi przez społeczeństwo politykami należącymi do klasy wyższej.