„Iam grzesznik, złego iadem struty...”, czyli kim był François Villon

Tadeusz Boy-Żeleński

Od tłumacza

Czym był Villon, na tle połowy XV wieku, dla francuskiego piśmiennictwa? Spróbuję to objaśnić w kilku słowach. Villon jest pierwszym poetą Francji w nowożytnym znaczeniu; jest w poezji francuskiej pierwszą wybitną jednostką. Dawne twory poezji francuskiej noszą cechę twórczości zbiorowej: narastają pokoleniami, przechodzą z ust do ust, już pierwszy spisujący je twórca jest raczej ich redaktorem; wyrażają zarazem zbiorowe, nie indywidualne pojęcia i wierzenia. Późniejszą, chronologicznie bliższą Villonowi poezję cechuje także jej bezosobisty poniekąd charakter: poeta nie tyle dąży do wyrażenia siebie, ile kładzie swą ambicję w to, aby utarte i ogólnikowe tematy ująć w sposób nowy [...]. [...] Villon natomiast bierze stare, gotowe formy, aby je odmłodzić żywą krwią swoją; aby w nich dać siebie: gorącą, namiętną, rzewną spowiedź życia, jęk zmarnowanej młodości, spazm niezaspokojonego serca. Nie ucieka się do pomocy fikcji poetyckiej ani alegorii, nie przypina sobie szlachetnego koturnu, nawet koturnu nieszczęścia; jak nikt przed nim, a mało kto po nim, bez szaty godowej wchodzi do zaczarowanego pałacu wielkiej sztuki; od pierwszego wiersza mówi do nas on sam, biedak, więzień, zbrodniarz.

François Villon

Wielki Testament

W trzydziestym życia mego lecie,

Hańbą do syta napoiony,

[...]

Do Syna modlę się Bożego,

Którego wzywam w każdey doley,

Iżby dotarła aż do Niego

Prośba ma, ieśli on zezwoli;

Który mnie wspiera nieustannie,

Y wydarł z ręki mnie katowi

[...]

Iam grzesznik, złego iadem struty,

Iednak Bóg nie chce mey katuszy,

Lecz nawrócenia y pokuty,

Y widzi, aża z szczerey duszy,

Czy z nagabywań k'niemu dążę;

Toć, ieśli weźrzy w me sumienie,

Snadno z występku mię rozwiąże

Y ześle na mnie przebaczenie.

[...]

Biedakiem iestem iuż od młodu,

— Ot, niebożęta leda iacy! —

Ociec móy był z biednego rodu,

Toż praszczur, co był zwan Horacy.

[...]

Nie iestem, wiem to aż za wiele,

Synem anioła — brednie czyste! —

Diademu nie mam z gwiazd na czele;

Ociec móy umarł, świeć mu Chryste;

Ciało spoczywa w ciasnym grobie…

Y matka, biedna kobiecina,

Niedługo życia wróży sobie;

Wnetki schowaią też y syna…

[...]

Wiem, że iuż czas mi w lepsze kraie;

Charkam — materia biała, brzydka —

Plwociny niby kurze iaie:

[...]

Pomnę, gdy z miastem się żegnałem,

Hey, w roku pięćdziesiątym szóstym,

Legacik mały tam spisałem,

Który nieiedni, własnym gustem,

Raczyli nazwać Testamentem;

O moią zgodę w tem nie stoią:

Ha! Nie iest człeka prawem świętem,

By władał nad własnością swoią.

[...]

Dość iuż, sza! Ani pary z brzucha:

Do testowania iuż się biorę;

Kleryk móy, Fremin, który słucha

(Ieżeli nie śpi), w każdą porę

Zaświadczy oto, co powiadam,

Iż dla nikogo nienawiści

Nie mam, y wszytko, co tu gadam,

Mniemam, po dobru iż się ziści.

[...]

Czuię, iak serce moie mięknie;

Iuż człek od mdłości ledwie dyszy;

Niech Fremin przy mem łóżku klęknie,

Nikt obcy niechay nas nie słyszy:

Bierz papier, pióro, spisz chędogo,

Wiernie tak, iako ci dyktuię,

A potem odpisz razy mnogo,

Y rozday wszędy: Iuż testuię.

[...]

Day Bóg spoczynek zasłużony,

Światłość y pokóy wiekuisty,

Temu, co pługa ani brony

Nie posiadł, ni koszuli czystey;

Nagi, do skóry ogolony,

Na sposób rzepy obłuszczoney,

Day Bóg spoczynek zasłużony…

Srogim wyrokiem przepędzony,

Wbrew apelacii uroczystey,

W sam zadek celnie ugodzony,

Błąkał się, tułacz wiekuisty:

Day Bóg spoczynek zasłużony…

Ba, coraz ciężey mi iuż mówić,

Nie żartem ponoś człek iest chory;

Brwi, rzęsy, włosy, wszytko boli,

Swędzi, od pięty do ciemienia:

Pilnieysza tedy zda się koley,

U wszytkich pytać przebaczenia.