Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Rd0bnFljfm5Ff1
Ludwig Rullmann, imaginacyjny portret François Villona, przełom XVIII i XIX wieku
Źródło: domena publiczna.

François Villon (ur. 1431, zm. po 1463) – średniowieczny poeta francuski. Właściwie nazywał się FrançoisMoncorbier. Pochodził z biednej paryskiej rodziny. Szybko osierocony, trafił do domu klasztornego kanonika Wilhelma Villona, który ofiarował mu swoje nazwisko, został jego opiekunem i umożliwił zdobycie wykształcenia. Dzięki mentorowi Villon ukończył studia na wydziale sztuk wyzwolonych (Uniwersytet Paryski). Był człowiekiem wykształconym, jednak niespokojnej natury, prowadzącym awanturniczy tryb życia, często wdającym się w konflikty i bójki. Kilkakrotnie trafiał do więzienia za rozboje, kradzieże i fałszerstwa. Za współudział w morderstwie został skazany na karę śmierci przez powieszenie, zamienioną na wygnanie z Paryża. Do jego najważniejszych dzieł należą poemat Legaty (zwany także Małym Testamentem) – utwór o charakterze satyrycznym, zawierający opis przyjaciół i wrogów poety – oraz Wielki Testament, dzieło podsumowujące całe dotychczasowe życie twórcy. Jego dzieła łączą typową dla epoki fascynację problemami grzechu i śmierci z zainteresowaniem życiem i zmysłowymi przyjemnościami.

François Villon Wielki Testament

Franciszek jestem, co tak gorszy was,
Rodem z Paryża, koło Pontoise
Gdy stryk mi grdykę zdusi dla mych skaz,
Nie strzyma szyja dupy, proszę was

3 Źródło: François Villon, Wielki Testament.

François Villon to twórca późnego średniowiecza. W jego dziełach można odnaleźć tematy typowe dla epoki, np. kwestia wiary czy problematyka grzechu i śmierci, ale jednocześnie zarysowują się tu już tendencje charakterystyczne dla renesansu. Przede wszystkim zwraca uwagę autotematyzmautotematyzmautotematyzm twórcy. Średniowieczni autorzy tworzą zgodnie z ideą Ad maiorem Dei gloriam – ku większej chwale bożej, a zatem piszą anonimowo, podejmując uniwersalne problemy i kwestie. Dopiero późniejsza epoka przynosi utwory pozbawione poetyckiej skromności. Villon jest pierwszym twórcą francuskim, w którego dziełach wyraźnie widać indywidualność i osobowość autora. Poeta chętnie opisywał siebie i rzeczywistość, która go otaczała, zerwał przy tym z patosem i wzniosłością, skupiając się na wyrażaniu własnych uczuć, przeżyć i przemyśleń.

Średniowieczne wartości i idee

Średniowieczne wartości i idee w tekstach Villona

Bóg

Wierzy w moc Boga, ale nie bezgranicznie, prosi o łaskę dla siebie, aby dane mu było dalej żyć.

czas

Podkreśla upływ czasu, nietrwałość wszystkiego, co otacza człowieka.

przemijanie

Uważa, że każdego czeka taki sam los, niezależnie od statusu społecznego.

śmierć

Lęka się starości, uważa, że jest gorsza niż śmierć. Z trudnością akceptuje fakt, że młodość tak szybko przemija.

ubóstwo

Nie akceptuje ubóstwa, uważa, że pieniądze są po to, aby z nich korzystać, wydawać na przyjemności.

miłość

Ukazuje cielesność, namiętność, chwilową rozkosz. Nie są to typowe cechy miłości średniowiecznej.

Wielki Testament, poetycka suma doświadczeń i przemyśleń twórcy, powstał w 1461 roku – około dwóch lat przed domniemaną śmiercią poety. Villon odtwarza w dziele historię swego życia. Poeta miał za sobą wielokrotne pobyty w więzieniach, które wynikały z jego przestępczego życia. Chętnie wspomina popełnione winy oraz ludzi, z którymi zetknął się w niewoli. Dzieli się również z czytelnikami refleksjami związanymi z życiem uczuciowym, szczególnie chętnie opisując liczne kochanki i miłosne rozczarowania. Zwraca uwagę samoświadomość poety, który bardzo dużo pisze o swoich emocjach, przeżyciach, ukazuje liczne fakty ze swojego życia, skupiając się zarówno na kwestiach duchowych, jak i związanych z ciałem. Poezja Villona łączy w sobie elementy makabryczne i groteskowe, styl jest pełen humoru i ironii. Twórca chętnie posługuje się prowokacją, nierzadko przekraczającą granice dobrego smaku.

Wielki Testament powstał jako forma modnego w epoce średniowiecza gatunku określanego jako pożegnanie. Poetycki testament twórcy jest pełen przede wszystkim własnych przemyśleń i życiowych mądrości. Dzieło składa się ze 181 strof ośmiowiersowych, przeplatanych mniejszymi utworami poetyckimi, głównie balladamiballada francuskaballadamirondamirondorondami, a forma testamentu stanowi swoistą ramę kompozycyjną, pozwalającą zebrać dorobek autora w całość. Późniejsi wydawcy uzupełnili dzieło o tak zwany KodycylkodycylKodycyl, czyli suplement testamentu, na który składały się inne utwory Villona. Dzieło poety jest zatem niejednolite, złożone z luźnych fragmentów i przemyśleń. Można je traktować jako cenne źródło wiedzy o życiu autora, ale także świadectwo obyczajowości epoki.

François Villon Wielki Testament (fragmenty)

XIV
Iam grzesznik, złego iadem struty,
Iednak Bóg nie chce mey katuszy,
Lecz nawrócenia y pokuty,
Y widzi, aża z szczerey duszy,
Czy z nagabywań k'niemu dążę;
Toć, ieśli weźrzy w me sumienie,
Snadno z występku mię rozwiąże
Y ześle na mnie przebaczenie.
[...]

XXII
Żałuię czasu mey młodości:
Barziey niż inny iam weń szalał! —
Aż do mych lat podeszłych mdłości
Iam pożegnanie z nią oddalał;
Odeszła; ba, ni to piechotą,
Ni konno; pomkła iako zaiąc;
Tak nagle uleciała oto,
Nic w darze mi nie ostawiaiąc.

XXIII
Odeszła, a ia tu ostałem,
Ubogi w rozum y nauki;
Smutny, zmurszały duchem, ciałem,
Próżen rzemiosła, mienia, sztuki.
Nalichszy z moich (prawda szczera),
Świętey zbywaiąc powinności,
Krewieństwa mego się wypiera
Dla braku trochy maiętności.

[...]
XXVI
Wiem to, iż, gdybych był studiował
W płochey młodości lata prędkie,
Y w obyczaiu zacnym chował,
Dom miałbych y posłanie miętkie!
Ale cóż? Gnałem precz od szkoły,
Na lichey pędząc czas zabawie…
Kiedy to piszę dziś, na poły
Omal że serca wnet nie skrwawię…

XXVII
Nadtom brał wiernie, co powiada
Mędrzec, y Pismam wierzył słowu:
«Baw się, używay, synu (gada),
W młodości swoiey»; ale znowu
Indziey zaświadcza barzo iaśnie,
Że «czas młodości kwietnych latek,
(To iego słowa, takie właśnie!)
Ot, sama głupiość y niestatek».

XXVIII
Dnie moie tako się rozbiegły,
Iako mówi, w lnianem płótnie
Nitki, gdy słomy garść
Tkacz przytknie doń: y żar okrutnie
Wnet strawi płótna sztukę całą,
Niedoszły ludzkiey szmat odzieży…
Nic mi iuż ciężkiem się nie zdało,
Śmierć bowiem wszytko wnet uśmierzy.

XXIX
[...]
Iedni pomarli, leżą w grobie;
Nic tu iuż po nich nie ostało;
Dusze niech Bóg przygarnie sobie,
Ziemia niech strawi grzeszne ciało.

[...]
XXXIX
Wiem, że bogate y ubogie,
Mądre, szalone, świeckie, xiedze,
Hoyne y skąpe, tanie, drogie,
Małe y duże, pychy, nędze,
Damy z kołnierzem w zmyślne rurki
— Iakietamkolwiek godło czyie —
Iedwabie czy siermiężne burki:
Wszytko dołapi śmierć za szyie.

XL
Umarł y 
Kto bądź umiera, w męce schodzi:
Czy mu serdeczna pęknie wena,
Czy wnątrze żółcią się zasmrodzi,
Skona, złym potem uznojony!
Nikt nie wspomoże nieszczęsnego,
Bo nie masz siestry, dzieci, żony,
By chcieli stanąć w tem za niego.

XLI
Śmierć go otrząśnie y pobladzi,
Nos mu przygarbi, napnie żyły,
Szyię mu wezdmie y rozsadzi,
Ścięgna y nerwy odrze z siły.
Ciałko niewieście, tak wybornie
Gładkie, ach, więcey niźli trzeba!
Musisz‑że mąk tych czekać kornie?
Tak, abo żywcem iść do nieba.

[...]

XLII
Skoroć papieże, króle władne
— Iak inszy lud urodzon w męce —
Pomarły, y są dzisiay żadne,
Y zdały władzę w inne ręce,
Ia, nędzarz, ia, ladaco płoche,
Nie miałbych umrzeć? Wyrok boży!
Bylebych zaznał wczasu trochę,
Śmierć mnie uczciwa nie zatrwoży.

XLIII
Świat ten, zaiste, nie iest wieczny,
Iako łupieżca możny mniema;
Wszytkich nóż czeka obosieczny:
Lepszey pociechy ponoś nie ma
Staremu, co za młodu słynął
Z uciesznych figlów y :
Wierę, ze wzgardą bych go minął,
Gdyby na starość trwał w tey .

4 Źródło: François Villon, Wielki Testament (fragmenty), tłum. Tadeusz Boy-Żeleński, Kraków 2007, s. 5–19.

Słownik

autotematyzm
autotematyzm

wprowadzenie do utworu literackiego wypowiedzi ukazującej czytelnikowi proces tworzenia, powstawania dzieła, tajniki warsztatu autora czy refleksji nad pisarstwem; w powieści może przybierać formę rozbudowanych refleksji na temat powstawania utworu lub demaskujących fikcję świata przedstawionego, w liryce autotematyzm pojawia się w utworach programowych, manifestach poetyckich

ballada francuska
ballada francuska

gatunek popularny we Francji w XIV i XV wieku; utwór poetycki, składający się z trzech strof, z których każda zakończona jest identycznym wersem w funkcji refrenu, oraz z umieszczonego na końcu przesłania (zwykle czterowersowego). Cechą charakterystyczną ballady francuskiej jest powtarzanie tych samych rymów w całym toku utworu

kodycyl
kodycyl

(fr. codicille – suplement, uzupełnienie testamentu) – późniejszy dodatek do testamentu, rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci bez ustanowienia spadkobiercy

rondo
rondo

(fr. rond – okrągły) – utwór stroficzny typowy dla średniowiecznej poezji francuskiej, którego cechą charakterystyczną jest kilkakrotne powtórzenie tego samego wersu oraz obecność tylko dwóch rymów w kilkunastowierszowym zwykle utworze. W polskich przekładach utworów tego gatunku zazwyczaj nie udaje się zachować oryginalnego układu

testament poetycki
testament poetycki

utwór liryczny stylizowany na testament

Hiob
zażegać
Parys i Helena
trefność
mdłości