NATO jako strażnik światowego pokoju

Zakończenie II wojny światowej nie przyniosło upragnionego pokoju na świecie. Zwalczanie faszyzmu zostało zastąpione przez rosnącą rywalizację między dotychczasowymi sojusznikami: USA i Związkiem Sowieckim. Stany Zjednoczone stały na czele państw demokratycznych, a ZSRS przewodził państwom komunistycznym. Tym samym doszło do dwubiegunowego podziału świata na demokratyczny Zachód i komunistyczny Wschód. Napięcie wzrosło w sierpniu 1945 roku po konferencji w Poczdamie, gdzie potwierdzono podział Niemiec na cztery strefy okupacyjne. Winston Churchill skomentował sytuację w Europie stwierdzeniem, że jeden totalitaryzm zastąpiono drugim. Oczywiście miał na myśli rozwijający się komunizm, który dążył do ekspansji na zachód. Wkrótce w Europie rozpoczęła się zimna wojna.

Stany Zjednoczone wraz z Wielką Brytanią i Francją wspierały odbudowę powojennych Niemiec, natomiast ZSRS najchętniej do swojej strefy okupacyjnej dołączyłby strefy pozostałych aliantów. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na stan strachu w Europie była świadomość, że ZSRS kończy prace nad bronią atomową. Dlatego po blokadzie Berlina Zachodniego 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie podpisany został Pakt Północnoatlantycki. Wszystkie państwa członkowskie paktu zostały zobowiązane do udzielenie pomocy wojskowej w przypadku zbrojnej napaści na jedno lub więcej z nich. Zobowiązanie to dotyczyło terenu Europy, Ameryki Północnej, Algierii oraz ziem położonych na północ od Zwrotnika Raka.

Pierwszą konfrontacją obu bloków po zatrzymaniu ekspansji ZSRS w Europie była wojna w Korei. Rozprzestrzenianie się komunizmu w Azji zagrażało interesom USA. Dlatego w 1950 roku zimna wojna przekształciła się w gorącą wojnę peryferyjną. Doszło do niej na Półwyspie Koreańskim, gdzie w 1948 roku powstały dwa państwa: na południu Republika Korei, na północy Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna. 25 czerwca 1950 roku armia KRL-D przekroczyła granicę z Koreą Południową. Na wniosek Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych do Korei zostały wysłane wojska ONZ dowodzone przez generała Douglasa MacArthura. Wsparcia Korei Północnej udzieliła Chińska Republika Ludowa. Ostatecznie konflikt zakończył się podziałem półwyspu. Konsekwencją wojny w Korei było powstanie Europejskiej Wspólnoty Obronnej oraz wzmocnienie NATO przez wstąpienie do paktu Grecji i Turcji w 1952 roku. Zwiększyły się też wydatki USA na zbrojenia.

W tym okresie NATO stosowało doktrynę „wysuniętej obrony”, która zakładała, że w przypadku wojny działania zbrojne zostaną przeniesione na terytorium państw komunistycznych. W grudniu 1952 roku przyjęto nową doktrynę odstraszania przeciwnika. Dwa lata później przyjęto kolejną doktrynę NATO – zmasowanego odwetu, czyli ataku nuklearnego na ewentualnego agresora. Konsekwencją tej doktryny było rozmieszczenie wyrzutni rakiet średniego zasięgu z głowicami jądrowymi w Europie Zachodniej. W odpowiedzi ZSRS postanowił umieścić swoje wyrzutnie rakiet na Kubie. Napięcie pomiędzy mocarstwami nie słabło i omal nie skończyło się to globalną wojną. Kryzys kubański nastąpił między 16 a 28 października 1962 roku. Na wiadomość o budowie na Kubie wyrzutni rakiet prezydent USA John F. Kennedy wprowadził blokadę morską wyspy, żądając wycofania rakiet. Groźba konfliktu wzrosła, gdy do Kuby zaczęła się zbliżać radziecka flota z głowicami jądrowymi. Ostatecznie konflikt został zażegnany, okręty radzieckie się wycofały, Stany Zjednoczone zagwarantowały, że nie dokonają agresji na Kubę i wycofają rakiety z terytorium Turcji.

W 1966 roku ze struktur militarnych NATO wycofała się Francja, wobec czego główną siedzibę NATO przeniesiono z Paryża do Brukseli. Od 1967 roku obowiązywała nowa doktryna – elastycznego reagowania, która zakładała, że jeżeli nie uda się odeprzeć ataku siłami konwencjonalnymi, zostanie użyta broń jądrowa. Od tego momentu tarczą była broń jądrowa, a mieczem – siły konwencjonalne.

Kolejne lata to rozbudowa sił NATO w Europie oraz rozszerzanie się sojuszu. Od konferencji w Sztokholmie w 1984 roku w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie NATO rozpoczęło pierwsze rozmowy z ZSRS i Układem Warszawskim w sprawie rozbrojenia. Rozkład bloku wschodniego na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku spowodował zmianę układu sił na świecie. Przestał istnieć Związek Sowiecki oraz Układ Warszawski, a NATO nowo powstałym państwom Europy Środkowo-Wschodniej zaproponowało deklarację o partnerstwie. W 1999 roku przyjęto do sojuszu Polskę, Czechy i Węgry.

W 1997 roku, po normalizacji stosunków z Federacją Rosyjską jako spadkobiercą po ZSRS, Sojusz Północnoatlantycki skupił się na innych problemach zagrażających światowemu pokojowi, między innymi na Bałkanach.

W odpowiedzi na ataki z 11 września 2001 roku po raz pierwszy zastosowano procedurę wynikającą z artykułu 5 paktu o tym, że atak na jednego członka sojuszu jest atakiem na wszystkich członków. Dało to początek długoletniej wojnie z terroryzmem. Między innymi od 2003 roku NATO stoi na czele Międzynarodowych Sił Wspierających Bezpieczeństwo (ISAF) w Afganistanie, od 2005 udziela wsparcia logistycznego w Darfurze. Obecnie NATO liczy 29 członków i jest największą organizacją militarną na świecie.