Exposé premiera Władysława Grabskiego¹, wygłoszone na posiedzeniu sejmu i senatu 20 XII 1923 roku

Dominujące znaczenie wśród nich [tj. zadań rządu] mieć będzie zgodność z sytuacją, w jakiej nasz kraj dziś się znajduje - naprawa skarbu². Doszliśmy bowiem do takiego stanu, że żaden postęp w żadnej dziedzinie, nawet szkolnictwa, nie mówiąc o reformie rolnej lub udoskonaleniach socjalnych, stają się niemożliwe, jeżeli najpierw - i to wkrótce - nie uporamy się z trudnościami finansowymi, które nie tylko paraliżują wszelkie porywy do udoskonalenia naszego stanu wewnętrznego, jaki i stanu obronności naszego kraju, wymagającej znaczniejszych nakładów pieniężnych. Naprawa skarbu może być oparta bądź na rachowaniu na pomoc zewnętrzną, bądź na wysiłkach własnych całego społeczeństwa. Nie lekceważąc bynajmniej wielce dobroczynnego oddziaływania na tę naprawę wszelkiej pomocy zagranicznej, rząd stawia sobie za zadanie takie ogniskowanie wysiłków własnych społeczeństwa, aby były one w stanie wyprowadzić nas z dzisiejszego ostrego stanu krytycznego. [...]

Wysiłek niezbędny ze strony społeczeństwa dla dokonania naprawy skarbu rząd proponuje osiągnąć obydwoma dostępnymi dla danego celu sposobami: z jednej strony zwiększać będzie świadczenia podatkowe i dążyć do wzmożenia dochodów zwyczajnych, z drugiej strony do wzmocnienia dochodów nadzwyczajnych. Absolutnie w ciągu szeregu lat niezbędnych odwoływać się będzie rząd od dobrowolnego zasilania skarbu pożyczkami wewnętrznymi opartymi na dobrze zrozumianym interesie samych subskrybentów. A żeby świadczenia społeczeństwa na rzecz skarbu utrzymane zostały w granicach istotnie niezbędnych, rząd prowadzić będzie z całą konsekwencją akcję oszczędnościową, bacząc jedynie, aby nie narazić interesów obronności kraju oraz niezbędnego poziomu administracji i oświaty. [...]

Sanację skarbu rząd rozumie jako jednoczesne przeprowadzenie, przy trzymaniu się ściśle równowagi budżetowej, zaprzestania drukowania pieniędzy papierowych na potrzeby skarbu i reformy walutowej. [...] Zdawać sobie jednak z tego trzeba sprawę, że reforma walutowa pociągnie za sobą trudności gospodarcze i dlatego jednocześnie z przeprowadzeniem reformy rząd rozwinie akcję dążącą do podtrzymania życia gospodarczego w okresie jej przeprowadzania i nalega na konieczność pozytywnego załatwienia w sejmie i senacie ustawy o bezrobotnych.

Wykonanie powyższego programu wymaga szybkiego działania ustawodawczego w całym szeregu dziedzin związanych z zapewnieniem dochodów państwowych, oszczędności i reformą stosunków finansowych. Z tej racji rząd zwróci się do Sejmu w dniu jutrzejszym o uchwalenie szczególnych pełnomocnictw dla rządu, niezbędnych do przeprowadzenia sanacji skarbu i reformy walutowej. [...] W imieniu rządu wyrażam przypuszczenie, że wysoki sejm nie odmówi mi swego poparcia w realizowaniu nakreślonych zadań.

^{1. Władysław Grabski (1874-1938) - wybitny ekonomista i polityk. Jeszcze przed I wojną światową brał czynny udział w życiu politycznym. W 1920 r. przez krótki czas piastował tekę premiera (23 VI-24 VII), w 1923 r. był ministrem skarbu. W końcu grudnia tegoż roku ponownie został premierem po upadku gabinetu Wincentego Witosa. Oprócz pracy politycznej prowadził ożywioną działalność naukową i był autorem wielu cennych prac z dziedziny ekonomiki rolnictwa, polityki agrarnej itp.}

^{2. Tzw. Reforma walutowa W. Grabskiego uzdrowiła finanse Polski. Rozmiary inflacji ilustruje tabelka:}

^{31 XII 1920 - 1 dolar = 590 marek polskich}

^{31 XII 1921 - 1 dolar = 2922 marki polskie}

^{31 XII 1923 - 1 dolar = 17800 marek polskich}

^{30 VI 1923 - 1 dolar = 24167 marek polskich}

^{30 IX 1923 - 1 dolar = 75800 marek polskich}

^{30 XI 1923 - 1 dolar = 875000 marek polskich}

^{31 XII 1923 - 1 dolar = 1502000 marek polskich}

^{15 I 1924 - 1 dolar = 9800000 marek polskich}

^{15 IV 1924 - 1 dolar = 9300000 marek polskich}