Miejsce geografii wśród innych nauk

Geografia to przede wszystkim nauka o Ziemi. Jakie nauki badają procesy zachodzące na Ziemi i w jej skorupie?

Wiele nauk wchodzi w obszar geografii. Głównie to geologia, geodezja czy geofizyka. Jednym słowem geografia jest nauką interdyscyplinarną, która wyjaśnia zjawiska i procesy, korzystając z wiedzy innych dyscyplin naukowych, na przykład biologii, chemii czy fizyki.

Każda z nauk ma swoje narzędzia i metody pomiaru oraz analizy. Geografia korzysta z ich osiągnięć, pomiarów i wyników w celu wyjaśniania przyczyn oraz skutków obserwowanych zjawisk i procesów zachodzących w przestrzeni geograficznej. Czy zastanawiałeś się, kto zajmuje się badaniem zjawisk i procesów zachodzących na przykład w mieście?

Miejska przestrzeń stanowi wyzwanie dla urbanistów, ekonomistów, geografów społeczno‑ekonomicznych, klimatologów, fizyków atmosfery, socjologów czy statystyków.

Jak sądzisz, czy wyniki badań każdego z nich mogą mieć wpływ na inne dziedziny?

Podział nauk geograficznych

Jak już dowiedliśmy, geografia korzysta z osiągnięć wielu dziedzin nauki, innymi słowy jest nauką interdyscyplinarną. Jednak w obszarze badań geograficznych widać dużą różnorodność zagadnień i problemów. Dlatego już XIX wieku wraz z rozwojem nauki geografię podzielono na dwie główne dyscypliny badawcze: geografię fizyczną oraz społeczno‑ekonomiczną. Geografia fizyczna obejmuje całość środowiska przyrodniczego i bada jego poszczególne komponenty oraz związki między nimi. Geografia społeczno‑ekonomiczna to dział powiązany między innymi z planowaniem przestrzennym, ekonomią, socjologią i historią, który bada zróżnicowanie zjawisk społeczno‑ekonomicznych.

Geografia czy nauki geograficzne?

Wielu badaczy doszło do wniosku, że nie można mówić o geografii, lecz należy posługiwać się terminem nauki geograficzne. Już w starożytności jedni geografowie interesowali się wyłącznie zjawiskami przyrodniczymi, a inni, jak Strabon czy Herodot, badali i opisywali wpływ zróżnicowania przyrodniczego środowiska na Ziemi na różnorodność ludzkich społeczeństw.

Pośród nauk geograficznych wyodrębniamy wiele innych obszarów badań. Na przykład wyróżnimy geografię regionalną będącą nauką, która bada określone obszary pod względem cech i właściwości środowiska geograficznego. Z kolei geografia astronomiczna bada Ziemię jako ciało niebieskie oraz sposoby przedstawienia jej na płaszczyźnie. A geografia lingwistyczna, czyli językowa, zajmuje się przestrzennym rozmieszczeniem faktów językowych oraz sporządzeniem odpowiednich map.

Prekursorzy nauk geograficznych

Warto poznać osoby, dzięki którym dysponujemy dzisiaj bogatą wiedzą geograficzną na temat świata, który nas otacza. Do prekursorów należą Alexander Humbolt i Karl Ritter.

Pierwszy z nich był niemieckim uczonym żyjącym na przełomie osiemnastego i dziewiętnastego wieku. W swoim dziele Kosmos opisał zjawiska przyrodnicze oraz ich zróżnicowanie. Geografię zdefiniował jako naukę, której zadaniem jest poznanie praw przyrodniczych oraz wykazanie wzajemnych powiązań między tymi prawami. Jest on uważany za twórcę nowożytnej geografii fizycznej.

Z kolei Karl Ritter, żyjący również na przełomie osiemnastego i dziewiętnastego wieku, był pierwszym profesorem geografii na uniwersytecie w Berlinie i zajął się wnikliwym badaniem zjawisk społeczno‑gospodarczych. Ritter jest uznawany za ojca nowożytnej geografii społeczno‑ekonomicznej, określanej również jako geografia człowieka. Fizycznymi zjawiskami zajmował się on o tyle, o ile wywierały one znaczny wpływ na działalność ludzką.

Warto wspomnieć również o polskim geografie Janie Flisie, który specjalizował się w geografii ziem górskich i dydaktyce geografii. Jan Flis zdefiniował geografię jako naukę o powłoce ziemskiej, jej przestrzennym zróżnicowaniu pod względem przyrodniczym i społeczno‑gospodarczym, oraz o związkach, jakie zachodzą między poszczególnymi zjawiskami przyrodniczymi a zjawiskami społeczno‑gospodarczymi.

A ty jak byś zdefiniował geografię?