Audiobook
Zapoznaj się z audiobookiem. Wskaż najważniejsze czynniki gospodarcze i polityczne, które według opinii historyków doprowadziły do upadku imperium brytyjskiego.
Wyjaśnij sens porównania zasobów imperium brytyjskiego do „kołdry, tylko kołdry dużo za krótkiej, którą trzeba ułożyć strategicznie, tak żeby nie zmarznąć”.
Jeśli XX w. przyjęło się uważać za wiek Ameryki, to w poprzednim stuleciu status największego mocarstwa, potęgi „w której słońce nigdy nie zachodzi", należał się z pewnością Wielkiej Brytanii. Dlaczego zatem Brytyjczycy w tak krótkim czasie po II wojnie światowej utracili status globalnego mocarstwa na rzecz Stanów Zjednoczonych?
Znawca tematu, profesor Wojciech Lipoński, wskazuje na kilka przyczyn upadku znaczenia Albionu: „Na pierwszym miejscu postawiłbym wzrost świadomości poszczególnych narodów kolonialnych. To był nieuchronny proces zachodzący wraz z rozwojem nowych środków masowej komunikacji, wraz z II wojną światową. Przecież te masy żołnierskie z różnych krajów Commonwealthu, często ciemnoskóre, nagle zetknęły się z innym światem. Już nie było powrotu do struktur plemiennych w Kenii, wśród Gurków, czy gdziekolwiek indziej. Nowe elementy świadomości zaczęły brać górę. Drugim czynnikiem nieuchronności było nadmierne rozprzestrzenienie imperium [...]. Nie zapominajmy, że to właściwie nie było jedno imperium, bo poszczególne terytoria nie przylegały do siebie. To był w gruncie rzeczy jakby cały szereg ogromnych podimperiów, z których każde mogło być samo w sobie imperium i że nie miały one ze sobą bezpośredniej styczności z wyjątkiem komunikacji przez Londyn. Być może, gdyby elektroniczne środki masowego przekazu szybciej zostały stworzone, imperium dałoby się dłużej utrzymać. Tymczasem przepływ informacji był zbyt długi i te «subimperia» w określonych momentach wykorzystywały to, że nie przylegają do siebie, i po kolei, jak dojrzałe owoce, odrywały się od głównej gałęzi, każde w swoim momencie. Było to przyspieszane przez wewnętrzne procesy".
Profesor Jacek Tebinka natomiast, mówiąc o przyczynach upadku imperium, zwrócił uwagę na czynniki wewnętrzne, zwłaszcza słabość gospodarczą Wielkiej Brytanii, pogłębioną przez II wojnę światową: „Wielka Brytania pod koniec 1940 r. była praktycznie finansowym bankrutem, tzn. była na progu upadku finansowego, i te kilka miesięcy od października 1940 r. do marca 1941 r. do ustawy Lend-Lease, to był jeden z najtrudniejszych okresów w wojnie, mimo że to zagrożenie miało w gruncie rzeczy charakter głównie finansowy, a później dopiero wynikało z braku perspektywy wygrania wojny. II wojna światowa «skonsumowała» 1/3 brytyjskiego majątku narodowego, były to zatem straty olbrzymie. Wielka Brytania poza utrzymaniem swojego imperium w wyniku II wojny światowej przejęła na siebie, na dłuższy czy na krótszy okres, nowe zobowiązania. Jej wojska w 1945 r. stacjonowały w ponad 40 krajach poza obszarem imperium i tymi ograniczonymi zasobami trzeba było to finansować. Rodziło się wyzwanie sowieckie. Wielka Brytania stanęła w takim miejscu, że zasoby, którymi dysponowała, stawały się coraz mniejsze i niewystarczające do rządzenia".
Podobnego zdania jest historyk z Uniwersytetu Warszawskiego Michał Leśniewski: „O ile po I wojnie światowej jeszcze ktoś mógł mieć złudzenia, że da się wyjść z sytuacji kryzysowej, o tyle po II wojnie światowej sytuacja gospodarki brytyjskiej była tragiczna. Do tego należy dodać, że jednocześnie w czasie II wojny światowej następuje wyraźny wzrost ekonomiczny krajów kolonialnych, do których została przeniesiona znaczna część produkcji, zwłaszcza surowcowej. Indie kończą II wojnę światową jako kraj, który jest w stanie produkować swoje okręty, ma znaczący przemysł przetwórczy stworzony na potrzeby frontu w Birmie. Zmalała więc dysproporcja sił ekonomicznych między Wielką Brytanią a resztą imperium, w tym tego zależnego. Pamiętajmy o tym, że Kanada czy dominia są już formalnie państwami zupełnie niezależnymi, z własnej nieprzymuszonej woli, lojalnie współpracującymi. Drugi czynnik to odpadnięcie Indii. Właściwie 1947 r. i fakt, że Indie odpadły, to wielki przełom, bo Indie były symbolem. Sam lord Curzon mówił, że bez Indii nie będzie imperium, a z Indiami, choćby resztę utraciło, będzie ono nadal mocarstwem wielkim. Ważne jest, że rzeczywiście utrata Indii stanowiła pewien mentalny przełom w myśleniu brytyjskich elit politycznych. Gdy odpadły Indie, to właściwie wszystkie inne posiadłości też mogły odpaść. Wreszcie kwestia polityki wewnętrznej [...]. Laburzyści, przejmując władzę natychmiast po wojnie, uznali za jeden z priorytetów budowę państwa opiekuńczego, które jest państwem kosztownym, wymagającym znacznych wydatków ze strony budżetu. W tym momencie, jeżeli nałożymy na to utratę 1/3 majątku narodowego, dodatkowe zobowiązania w Wietnamie Południowym, Indonezji, Niemczech, właściwie w 40 krajach poza imperium, to wszystko prowadziło do wniosku, że z czegoś trzeba będzie zrezygnować. Nie od razu wbrew pozorom będzie to imperium, paradoksalnie laburzyści będą widzieli w imperium źródło finansów dla budowy państwa opiekuńczego. Ale pojawia się problem już nie trochę za krótkiej kołdry, tylko kołdry dużo za krótkiej, którą trzeba ułożyć strategicznie, tak żeby nie zmarznąć".