Zraniony Lew Albionu

Wielka Brytania wychodziła z wojny jako jeden z głównych architektów zwycięstwa nad nazizmem. Premier Winston Churchill oraz jego następca Clement Attlee należeli do grona przywódców Wielkiej Trójki (obok USA i ZSRS) – czołowych państw walczących z państwami Osi oraz decydujących o kształcie powojennego świata. Tym niemniej cena zwycięstwa dla Brytyjczyków okazała się olbrzymia. Kolosalne wydatki na zbrojenia doprowadziły do wyczerpania się rezerw finansowych państwa. Zadłużenie wobec USA sięgało astronomicznej kwoty 13,4 mld dolarów (co odpowiada ok. 200 mld dzisiejszych dolarów, gdy uwzględni się inflację). Poważnymi problemami społecznymi stały się rażące dysproporcje w podziale dochodów, trudności aprowizacyjne oraz ubóstwo. Brytyjczykom brakowało opału, a nierzadko nawet podstawowych produktów spożywczych.

Trudna sytuacja ekonomiczna spowodowała przesunięcie się sympatii politycznych Brytyjczyków na lewo. Nowe władze uznały wyzwania ekonomiczne za priorytetowe i podjęły trudną decyzję o wycofaniu się z Indii. Indie, ze względu na ogromne znaczenie ekonomiczne nazywane „perłą w koronie brytyjskiej”, w 1947 r. uzyskały niepodległość.

R4aLk72hVmL6X

Zdjęcie przedstawia oficjalną uroczystość. W sali kolumnowej znajduje się grupa elegancko ubranych ludzi. Widoczne są dwa trony, do których prowadzą niewielkie schody. Na schodach stoi elegancko ubrana kobieta i dwóch mężczyzn - jeden z nich jest w mundurze.

Tuż po II wojnie światowej Londyn utracił także kontrolę nad terytorium mandatowym w Palestynie, gdzie Żydzi w 1948 r. proklamowali utworzenie własnego państwa – Izraela. Ponadto w latach 50. i 60. XX w. niepodległość uzyskały kolejne kolonie brytyjskie we wschodniej Afryce. Wszystko to sprawiło, że Wielka Brytania spadła do rangi mocarstwa drugiej kategorii, a władze w Londynie skłoniły się ku idei integracji europejskiej. Rząd Clementa Attlee starał się zachować wpływy w dawnych koloniach w ramach Wspólnoty Narodów (Commonwealth) oraz pozostawić po sobie pewien ład konstytucyjny, względną stabilność polityczną oraz uporządkowaną gospodarkę.

Kulawy Kogut

R1FwywuEDGyJp

Zdjęcie przedstawia krajobraz miejski. Na pierwszym planie widoczna jest szeroka ulica, którą idzie dwójka ludzi. Wzdłuż ulicy widać zniszczone bombardowaniem budynki mieszkalne.

Powojenne problemy ekonomiczne nie ominęły również Francji (nieoficjalnym symbolem francuskiego narodu jest kogut), która – w przeciwieństwie do Wielkiej Brytanii – podczas wojny stała się areną zaciekłych walk sił lądowych. Konsekwencją były ogromne zniszczenia i problemy gospodarcze: poziom produkcji przemysłowej we Francji osiągnął w 1946 r. zaledwie ok. 30 proc. stanu sprzed wojny. Powojenną sytuację kraju tak opisał historyk Walter Laqueur:

Kryzysowi ekonomicznemu we Francji towarzyszyła niestabilna sytuacja polityczna. Swoje wpływy skutecznie umacniali niezwykle popularni komuniści, otwarcie sympatyzujący z ZSRS. Rozdrobnienie polityczne sprawiło, że w latach 1948–1958 Francja miała 19 różnych rządów, których opieszałość stała się wręcz przysłowiowa.

Osłabiony kraj nie był zdolny do utrzymania swojego stanu posiadania w koloniach. W 1954 r. siły francuskie poniosły upokarzającą klęskę w walce z oddziałami wietnamskimi pod Dien Bien Phu. Wyzwolenie się Wietnamu, a w konsekwencji całych przedwojennych Indochin Francuskich spod dominacji Paryża zachęciło do podjęcia bardziej zdecydowanych działań niepodległościowych działaczy w krajach MaghrebuMaghrebMaghrebu. Od połowy piątego dziesięciolecia XX w. suwerennością mogły się cieszyć Maroko i Tunezja. Natomiast w Algierii – traktowanej przez Francuzów jak zamorski departament i integralna część kraju – dążenia niepodległościowe spotkały się z brutalną reakcją Paryża. Krwawa wojna wywołała kryzys polityczny w „rdzennej” Francji. Sytuację zdołał opanować dopiero gen. Charles de Gaulle (premier od 1958 r.), który podjął trudną decyzję o wycofaniu wojsk francuskich z Algierii. Tym samym epoka kolonialna w dziejach Francji zaczęła dobiegać końca. Jej zwieńczeniem stało się ogłoszenie niepodległości przez liczne afrykańskie kolonie poddane dotąd władzy Paryża w 1960 r., zwanym Rokiem Afryki.

Podzielone Niemcy

R1AQsU8lSn4vl1

Zdjęcie przedstawiające z lotu ptaka zbombardowane Drezno. Widać na nim ruiny domów, kościołów, kamienic.

Dla Niemiec zbrodnicza polityka reżimu hitlerowskiego zakończyła się narodową tragedią. Zgodnie z przyjętymi na konferencji w Jałcie (luty 1945 r.) przez Wielką Trójkę postanowieniami kraj podzielono na cztery strefy okupacyjne: radziecką, amerykańską, brytyjską i francuską. Przyszłość Niemiec rysowała się bardzo niepewnie. Amerykańscy politycy z najwyższego kręgu władzy w USA rozważali nawet pod koniec wojny projekt przekształcenia Niemiec w ubogi kraj rolniczy. Ostatecznie jednak prezydent USA Harry Truman zdecydował, że łagodniejsza polityka wobec amerykańskiej strefy okupacyjnej przyniesie lepsze rezultaty. Z kolei Francuzi traktowali swoją strefę jako obszar podbity i poddali go intensywnej eksploatacji. Pod tym względem sytuacja przypominała politykę radziecką wobec Niemców, z tą różnicą, że Sowieci dodatkowo prowadzili działania zmierzające do zmian ustrojowych w duchu komunistycznym. Władze stalinowskie starały się zrekompensować własne olbrzymie straty wojenne poprzez demontaż niemieckich zakładów zbrojeniowych oraz wywóz maszyn, urządzeń, a niekiedy całych fabryk wraz ze specjalistami do ZSRS.

RFykR4P7eVGG6

Mapa prezentująca zmiany granic Polski po drugiej wojnie światowej. Zaznaczone są tereny utracone, tzw. Kresy Wschodnie i ziemie odzyskane (Pomorze Zachodnie, Łużyce, Ziemia lubuska, Ziemia kłodzka, Śląsk, Pomorze Gdańskie, Wielkopolska, Warmia, Malborskie i Prusy Książęce). Na mapie zaznaczona jest granica z 1947 roku oraz linia Curzona "B"

W tragicznej sytuacji politycznej i gospodarczej, w jakiej znalazły się powojenne Niemcy, dla wielu mieszkańców kraju najważniejsza stała się kwestia biologicznego przetrwania. Stan infrastruktury mieszkaniowej w wielu miastach przedstawiał się fatalnie. Niejednokrotnie ludzie zmuszeni byli zamieszkiwać ruiny lub piwnice. System aprowizacji zupełnie się załamał. W Niemczech zapanował powszechny głód, zdarzały się nawet wypadki śmierci głodowej, szczególnie wśród dzieci i osób starszych. W strefach zachodnich strategią przetrwania dla licznych kobiet były związki z żołnierzami, zwłaszcza amerykańskimi, w zamian za pomoc materialną. Znacznie gorzej wyglądała sytuacja kobiet na obszarach zajmowanych przez Armię Czerwoną, gdzie prawdziwą plagą w pierwszych miesiącach powojennych były masowe gwałty. W całym kraju szerzyła się przestępczość, a chęć przeżycia za wszelką cenę prowadziła niejednokrotnie do przekraczania norm obyczajowych i moralnych.

Upadek Nipponu

R14Q7KnYsJgXb

Rysunek przedstawia mapę Japonii. Zaznaczone są na niej miejsca zrzucenia bomb atomowych - Hirosima i Nagasaki.

Bomby atomowe zrzucone przez Amerykanów na Hiroszimę i Nagasaki w sierpniu 1945 r. przyspieszyły klęskę Japonii. Akt kapitulacji Japonii podpisany na pokładzie pancernikapancernikpancernika „Missouri” w Zatoce Tokijskiej 2 września 1945 r. Tekst dokumentu brzmiał: „niniejszym ogłaszamy bezwarunkowe poddanie się Mocarstwom Sprzymierzonym Japońskiego Cesarskiego Sztabu Generalnego, wszystkich japońskich sił zbrojnych i wszystkich sił zbrojnych pozostających pod wpływem Japonii, gdziekolwiek one się znajdują”.

R1dnuqTEjeyTv

Zdjęcie przedstawia zniszczone amerykańskimi bombardowaniami Tokio. Widać tylko zgliszcza i dymy pożarów. Po szerokiej ulicy chodzą nieliczni piesi.

Skutki działań wojennych były dla Japonii opłakane. Zacięta wojna kosztowała życie 9 mln Japończyków. Większe miasta kraju legły w gruzach. Fabryki i zakłady produkcyjne wstrzymały prace. Brakowało żywności, zwłaszcza ryb i ryżu, których produkcja spadła o połowę w porównaniu ze stanem przedwojennym. Problemem stały się także inflacja oraz czarny rynek. Trudną sytuację ekonomiczną Japonii skomplikował powrót ok. 5 mln uciekinierów z krajów wcześniej okupowanych przez siły NipponuNipponNipponu.

R15zyVZk3mePu1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę w amerykańskim mundurze wojskowym. Mężczyzna ma pociągłą twarz, na głowie wojskową czapkę. W ustach trzyma drewnianą fajkę. Stoi wyprostowany, z rękami założonymi za plecami.

Pokonani Japończycy o swoich sprawach mogli decydować w bardzo ograniczonym stopniu, zdani na łaskę i niełaskę zwycięskich Amerykanów. Niemal absolutna władza nad Krajem Kwitnącej Wiśni skupiła się w rękach gen. Douglasa MacArthura. Jednakże Amerykanie traktowali swojego wroga w sposób zróżnicowany – rygorystycznie pod względem politycznym, ale pobłażliwie pod względem ekonomicznym. Rozsądnym posunięciem Amerykanów było niepociąganie otoczonego nimbemnimbnimbem świętości cesarza Hirohito do odpowiedzialności za liczne zbrodnie wojenne popełnione przez armię japońską. Japończycy docenili taką postawę i ze zrozumieniem przyjęli narzucane przez USA ograniczenia i rozwiązania polityczne. A te zakładały demilitaryzację, likwidację nacjonalistycznych ugrupowań oraz wypłatę reparacji. Nowa konstytucja, napisana pod dyktando MacArthura i obowiązująca od 1947 r., gwarantowała Japończykom prawa obywatelskie i parlamentarny system rządów. W miarę zaostrzania się zimnej wojny po 1948 r. USA łagodziło represje, rekwizycje i ograniczenia gospodarcze, co zaowocowało szybkim wzrostem ekonomicznym Nipponu w kolejnych latach. Okupacja Japonii przez Stany Zjednoczone zakończyła się w 1951 r. Bliskie relacje między dwoma krajami gwarantował odtąd pakt o wzajemnej współpracy i bezpieczeństwie.

Supermocarze

Upadkowi dawnych mocarstw towarzyszył wzrost potęgi USA i ZSRS. W wyniku wojny Stalin rozszerzył radziecką strefę wpływów na liczne kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Sympatia dla radzieckiego sojusznika sprawiała, że opinia publiczna łatwo przymykała oko na proces sowietyzacjisowietyzacjasowietyzacji Polski, Czechosłowacji, Węgier czy Rumunii. Prestiż Moskwy jako głównego państwa, które przyczyniło się do klęski Rzeszy, wzrósł na Zachodzie ogromnie. Ponadto Sowieci dysponowali 2,5‑milionową, zaprawioną w bojach armią. Budowaniu wpływów przez Kreml sprzyjał wzrost sympatii dla ugrupowań lewicowych w Europie Zachodniej, tym bardziej że społeczeństwa zachodnie niewiele wiedziały o zbrodniczym charakterze polityki stalinowskiej w republikach sowieckich.

Jedyną realną przeciwwagą dla rosnących wpływów ZSRS stały się po wojnie Stany Zjednoczone. Amerykanie, mimo udziału w wojnie, nie doświadczyli bezpośrednich zniszczeń. Wydatki wojenne, jakie ponieśli na rzecz koalicji antyhitlerowskiej, przyspieszyły rozwój przemysłu i rolnictwa. Udział USA w globalnej produkcji przemysłowej w 1946 r. wyniósł ok. 60 proc, eksport zaś stanowił ok. 32 proc. eksportu światowego. Stany osiągnęły status potęgi handlowej, a zagraniczne inwestycje USA w ciągu pierwszych pięciu powojennych lat uległy podwojeniu. Waszyngton uzyskał decydujący wpływ na takie organizacje międzynarodowe jak Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy. W dodatku ponaddwumilionowa armia USA dysponowała najnowocześniejszym sprzętem oraz licznymi bazami na Pacyfiku, Atlantyku i w Europie Zachodniej. Na podstawie swojego potencjału ekonomicznego Amerykanie budowali autorytet kraju – obrońcy demokracji i wolności gospodarczej.

RNzT1uYphXZJX

Obraz przedstawia stojące na przeciw siebie zwierzęta. Po lewej stronie widać dużego, brązowego niedźwiedzia. Na tułowiu ma znak sierpa i młota. Po przeciwnej stronie siedzi ogromny orzeł. Na plecach ma gwiazdy z amerykańskiej flagi. Między zwierzętami jest przepaść.

Słownik

Słowa kluczowe

Afryka, atom, dekolonizacja, demilitaryzacja, Indochiny, komunizm, kolonizacja, Maghreb, sowietyzacja, zimna wojna

Bibliografia

Johnson P., Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 2016.

Krasuski J., Europa Zachodnia po II wojnie światowej – dzieje polityczne, Poznań 1990.

Laqueur W., Historia Europy 1945‑1992, Londyn 1993.

Najnowsza historia świata. 1945‑1963, t. 1, pod red. A. Patka, J. Rydla, J. J. Węca, Kraków 2000.