Wpływ transportu na środowisko przyrodnicze

Postępujący rozwój gospodarczy związany jest między innymi z rozwojem sieci transportowej. Negatywny wpływ transportu drogowego na dziką faunę jest obecnie minimalizowany dzięki budowie górnych przejść dla zwierząt. Ich skuteczność zależy od wielu czynników. Poniższe dwa teksty przedstawiają rolę Polski w tego typu inwestycjach, aktualne problemy, a także ich znaczenie i funkcje.

Wspólny sukces drogowców i przyrodników

„Górne przejście dla zwierząt w postaci wiaduktów nad drogami to jedne z najciekawszych obiektów inżynierskich. Pomimo, iż historia budowy górnych przejść w Polsce jest stosunkowo krótka, a jej początki nie należą do najbardziej udanych, obecnie jesteśmy europejskim liderem w budowie tego typu obiektów. Pierwsze przejścia wybudowane w Polsce w 2001 roku były tak wąskie i ubogo zagospodarowane, że bardziej kojarzyły się z miejskimi budowlami dla pieszych niż docelową funkcją ekologiczną. Krytyka przyrodników i rozpoczęte wówczas międzybranżowe dyskusje merytoryczne spowodowały, że w ciągu zaledwie kilku lat udało się wdrożyć skuteczne rozwiązania i projektowane obecnie obiekty nie ustępują w wielu względach najlepszym przejściom z Europy Zachodniej. Warto zwrócić uwagę, jak ważna w przypadku projektowania i budowy przejść okazała się w ostatnich latach międzysektorowa współpraca pomiędzy branżą drogową i przyrodnikami – propagowanie optymalnych rozwiązań, wymiana doświadczeń i wzajemne wsparcie merytoryczne. [...] Pomimo niewątpliwie korzystnych zmian, jakie zaszły w ostatnich latach w podejściu do projektowania i budowy górnych przejść dla zwierząt, nadal pozostaje sporo problemów, wymagających pilnego rozwiązania, z którymi projektanci będą musieli się zmierzyć w najbliższym czasie [...]. Najpoważniejszym błędem przez wiele lat była zbyt mała szerokość minimalna przejść i jej niedostosowanie do wymagań wszystkich gatunków dużych zwierząt, co powoduje, że obiekty takie są obecnie wykorzystywane tylko przez wybrane, oportunistyczne gatunki, głównie pospolite średnie i małe ssaki (jak sarna czy lis) [...] Bardzo istotnym problemem pozostaje natomiast projektowanie właściwej geometrii przejść – zwłaszcza kąta rozwarcia (rozszerzania) oraz nachylenia najść [a także - przypis redakcyjny] brak właściwego zagospodarowania powierzchni i otoczenia przejść [...]”.

Znaczenie przyrodnicze i funkcje ekologiczne przejść dla zwierząt

„Infrastruktura drogowa ogranicza swobodne przemieszczanie się organizmów w przestrzeni krajobrazowej. Tworzenie barier ekologicznych jest jedną z najpoważniejszych środowiskowych konsekwencji budowy dróg. W wyniku oddziaływań barierowych dochodzi do szeregu negatywnych skutków ekologicznych, z których większość wynika z trwałego podziału siedlisk na mniejsze fragmenty z utrudnionym kontaktem pomiędzy zamieszkującymi je organizmami.

Budowa przejść dla zwierząt minimalizuje fragmentację środowiska poprzez: przeciwdziałanie izolacji populacji i terenów siedliskowych fauny, zwiększenie możliwości wykorzystywania areałów osobniczych zwierząt – poprzez umożliwienie migracji związanych ze zdobywaniem pożywienia, szukaniem bezpiecznego schronienia, dostępem do miejsc rozrodu, umożliwienie migracji i wędrówek dalekiego zasięgu oraz rozprzestrzeniania się gatunków i kolonizacji nowych siedlisk, przeciwdziałanie ograniczeniu przepływu genów i obniżeniu zmienności genetycznej w ramach populacji, wspieranie rozwoju lokalnych populacji i zwiększenie różnorodności biologicznej obszarów przeciętych drogami.

Przejścia spełniają dwie podstawowe funkcje ekologiczne: stwarzają warunki umożliwiające bytowanie gatunków i osobników, których siedliska (areały osobnicze) przecina droga – zwierzęta mają możliwość swobodnego korzystania z całego areału siedliskowego podzielonego przez drogę, umożliwiają migracje, wędrówki i dyspersję osobnikom przemieszczającym się na duże odległości – to kluczowa funkcja przejść dla zwierząt, ważna szczególnie dla ochrony rzadkich gatunków o wysokich wymaganiach przestrzennych (na przykład duże ssaki drapieżne).

W Polsce budowa odpowiedniej liczby, właściwe zlokalizowanych i zaprojektowanych przejść dla zwierząt będzie decydująca dla utrzymania i rozwoju populacji dużych ssaków o najwyższych wymaganiach siedliskowych, takich jak wilk, ryś, niedźwiedź, żubr i łoś. W przypadku większości wymienionych gatunków przejścia decydować będą także o rozwoju ich populacji w skali kontynentalnej, ponieważ istniejące i budowane w naszym kraju drogi kolidują z najlepiej zachowanymi w Europie siedliskami oraz przecinają paneuropejskie korytarze dyspersji wyżej wymienionych gatunków”.