Nowe funkcje wsi polskiej
Funkcje obszarów wiejskich
Co prawda, udział rolnictwa w zatrudnieniu i w wytwarzaniu produktu krajowego od lat systematycznie maleje, zmniejsza się także powierzchnia użytków rolnych, jednak funkcja rolnicza na obszarach wiejskich nie zanikła. Równolegle do niej rozwijają się inne funkcje, dlatego mówi się o wielofunkcyjnym rozwoju obszarów wiejskich. Oto fragment artykułu Eugeniusza Niedzielskiego pod tytułem „Funkcje obszarów wiejskich i ich rozwój”, w którym omówiono nowe funkcje obszarów wiejskich w Polsce.
„Na funkcje obszarów wiejskich wpływają zmiany cywilizacyjne i kulturowe. Te pierwsze dotyczą materialnych, organizacyjnych i instytucjonalnych warunków życia, drugie zaś celów i wartości realizowanych w życiu. Oczywiście zachodzące na wsi zmiany w tym zakresie są w dużej mierze pochodną zmian w skali ogólnospołecznej. W skali krajowej, ale także ogólnoeuropejskiej, upowszechnia się postrzeganie wsi nie tylko jako sfery produkcyjnej, ale przestrzeni kreowania odmienności kulturowej, możliwości spotkania z naturą, a zarazem kupienia i konsumpcyjnego skolonizowania […]. Popularne staje się przenoszenie z miast na wieś. Już obecnie w populacji wiejskiej zamieszkuje około 8% przybyszów z miast, a około 4% mieszkańców miast chciałoby się na wieś przeprowadzić (Raport »Polska wieś 2014«). Jest to narastające zjawisko dwudomowych rodzin czy podwójnych adresów okresowych mieszkańców wsi i miast, często od siebie bardzo odległych […]. Nasilenie tego procesu widoczne jest we wsiach województwa warmińsko-mazurskiego i nie tylko, gdzie przybywa domów, których właściciele, często z odległych miast, okresowo zamieszkują, korzystając z kontaktu z wiejskością i przyrodą. Liczne są także przykłady stałej migracji mieszkańców miast na wieś, zwłaszcza w gminach sąsiadujących z miastami. W efekcie styl życia miasta i wsi unifikuje się. To mieszanie się ludności miast i wsi, zmiana celów i sposobów życia zmienia także rozmiary i strukturę popytu na dobra rynkowe (funkcja gospodarcza), ale również rekreacyjne, kulturowe, edukacyjne, przyrodnicze, poznawcze i inne. Przykładem może być rozwój turystyki wiejskiej czy agroturystyki, która ma charakter sprzedaży usług, ale jednocześnie umożliwia zaspokojenie potrzeb niematerialnych, przy czym ich zaspokojenie także może być przedmiotem transakcji rynkowych: na przykład poznawanie folkloru przy okazji różnorodnych imprez kulturalnych (na których też się zarabia), organizacja targów »rękodzieło«, rekonstrukcje historyczne, tworzenie wsi tematycznych, tworzenie ogrodów botanicznych lub zoologicznych, organizowanie wycieczek krajoznawczych. Wielofunkcyjny charakter mają także usługi oferowane przez ośrodki wypoczynkowe umiejscowione na wsi, hotele z funkcjami dodatkowymi (spa, basen, korty, imprezy tematyczne i tym podobne).
Realizacja funkcji społecznych na obszarach wiejskich związana jest z zaspokajaniem potrzeb miejscowej ludności, ale jest także wymuszana przez ludność korzystającą z zasobów i walorów tych obszarów. Dotyczy to dostępu do usług infrastruktury społecznej oraz doznawania korzystnych wrażeń z kontaktów z przestrzenią przyrodniczą i jej zagospodarowaniem oraz ze środowiskiem społecznym.
Podobnie rzecz się ma z funkcją środowiskową, na realizację której większy wpływ wywiera jednak otoczenie obszarów wiejskich niż sami mieszkańcy wsi. Wymagania ogólnospołeczne i presja opinii społecznej często jeszcze wymuszają na mieszkańcach obszarów wiejskich zachowania nie szkodzące środowisku naturalnemu. Upowszechnienie sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, usprawnienie gospodarki odpadami, zaostrzenie wymagań dotyczących stosowania środków chemicznych, sprzyja utrzymaniu jakości środowiska naturalnego lub jego poprawie. Podobną rolę, acz nie zamierzoną, pełni wzrost zalesienia obszarów wiejskich na skutek przejęcia przez lasy państwowe części gruntów popegeerowskich, odłogowania części tych gruntów i ich samozalesienia [...]. Szczególnie intensywne zmiany zachodzące na tych obszarach w Polsce są między innymi następstwem członkostwa w Unii Europejskiej i realizowania wspólnej polityki rolnej. Zmiany te wyrażają się między innymi w:
– ograniczaniu roli rolnictwa – malejący udział rolnictwa w wytwarzaniu PKB i w zatrudnieniu, zmniejszanie się powierzchni użytków rolnych i liczby gospodarstw;
– coraz większej roli pozarolniczej działalności gospodarczej – wzrost zalesienia i funkcji związanych z leśnictwem, rozwój agroturystyki, rozwój wytwórczości ludowej i wykorzystania miejscowych surowców;
– rosnącym znaczeniu funkcji środowiskowej – wzrost świadomości ekologicznej, troska o bioróżnorodność, architekturę krajobrazu, poprawa jakości środowiska naturalnego (gleba, woda, powietrze);
– wzrastającym znaczeniu funkcji społecznych i kulturowych – rozwój osadnictwa na wsi, rozwój infrastruktury technicznej i społecznej, większa aktywność społeczności lokalnych [...]”.
Podsumowując, obecnie obszary wiejskie upodabniają się w wielu aspektach do miast. Zachodzi więc semiurbanizacja, czyli procesy prowadzące do przekształcania się obszarów wiejskich poprzez ich upodabnianie do miast pod względem architektury, infrastruktury, warunków i stylu życia (na przykład ubiory, zachowania społeczne). Tworzą się wówczas „pół-wsie – pół-miasta”. Przekształcaniu funkcji obszarów wiejskich towarzyszy także zjawisko urbanizacji, zwłaszcza jedna z jej faz – suburbanizacja. Oba zjawiska są zauważalne zwłaszcza w sąsiedztwie dużych miast.