Przeczytaj
Typy obszarów wiejskich
Poniższa mapa ilustruje główne funkcje obszarów wiejskich w ujęciu funkcjonalo‑przestrzennym. Została ona opracowana w oparciu o następujące elementy:
strukturę demograficzną,
rynek pracy,
proces dezagraryzacjidezagraryzacji,
dostępność przestrzenną,
lokalne finanse publiczne,
zamożność i spójność społeczną,
poziom edukacji i kompetencji,
aktywność społeczną,
warunki mieszkaniowe,
cechy sektora rolniczego,
cechy sektora pozarolniczego.
Historia ukształtowała cechy społeczno‑ekonomiczne polskiej wsi. Największy wpływ na zróżnicowanie przestrzenne tych cech miał okres zaborów, czyli czynnik historyczny. Drugą ważną zmienną jest odległość od dużych miast, tj. czynnik urbanizacyjny. Gminy położone w pobliżu dużych miast posiadają lepiej rozwinięty lokalny rynek pracy z wysokimi kompetencjami i większą szansą na rozwój zawodowy. Obraz polskiej wsi jest kształtowy także przez edukację i aktywność społeczną, rosnący poziom zamożności oraz migracje. Główną przyczyną migracji z obszarów wiejskich jest poszukiwanie pracy. Migracje wpływają na zmiany w zaludnieniu oraz na strukturę demograficzną (migrantami są głównie ludzie młodzi, wykwalifikowani, zaradni i przedsiębiorczy; na wsi pozostają osoby starsze). Dotyczy to przede wszystkim terenów oddalonych od dużych ośrodków miejskich, gdzie odnotowuje się trudności w rozwoju funkcji pozarolniczych i niewielkie zainteresowanie wprowadzaniem innowacji na tych obszarach. Inne ważne czynniki to także: czynniki przyrodnicze, np. klasa gleb, która jest istotna w rolnictwie, czynniki polityczne oraz czynniki technologiczne (np. zmiany w infrastrukturze drogowej).
![Na mapie Polski zaznaczono typy obszarów wiejskich według struktury społeczno-gospodarczej. Dominacja rolnictwa tradycyjnego (22% gmin i 12% ludności) - ten typ występuje głównie z województwach: podlaskim, mazowieckim, lubelskim, świętokrzyskim, łódzkim. Dominacja rolnictwa wielkoobszarowego (18% gmin i 14% ludności) - typ ten występuje głównie w województwach: zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim, pomorskim, kujawsko-pomorskim, lubuskim, dolnośląskim, na północy województwa opolskiego i wielkopolskiego. Przewaga funkcji rolniczej, pośrednie (21% gmin i 17% ludności) - ten typ występuje głównie w województwach: podlaskim, mazowieckim, łódzkim, świętokrzyskim, podkarpackim, lubelskim, w zachodniej części województwa wielkopolskiego, na północy i wschodzie województwa małopolskiego, na północy województwa śląskiego. Wielodochodowe, rozdrobnione rolnictwo (7% gmin i 10% ludności) - ten typ obszarów wiejskich występuje głównie na południu województwa małopolskiego i śląskiego, w środkowej i północnej części podkarpackiego, w środkowej części województwa świętokrzyskiego, w nielicznych miejscach w środkowej części mazowieckiego. Wielofunkcyjne, równowaga sektorów (20% gmin i 23% ludności) - ten typ dominuje w województwie wielkopolskim, dolnośląskim, lubuskim, opolskim. Jest także popularny w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim, a także występuje na północy i w zachodniej części województwa śląskiego. Zurbanizowane, redukcja funkcji rolniczej (10% gmin i 19% ludności) - występuje na zachodzie województwa zachodniopomorskiego, w środkowej części wielkopolskiego, na wschodzie województwa dolnośląskiego, na północy małopolskiego, w centrum województwa opolskiego, na północy i południu województwa śląskiego, w centralnej części województwa mazowieckiego. Silnie zurbanizowane (2% gmin i 5% ludności) - ten typ obszarów wiejskich występuje w nielicznych miejscach, między innymi na północy województwa pomorskiego, w centralnej części wielkopolskiego i mazowieckiego, na zachodzie województwa dolnośląskiego, na zachodzie kujawsko-pomorskiego.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rp2o71Vx9sWIG/1645189915/PYddUpMIiR1CVfALNMsZqQwkWrfFwuyL.png)
Przeanalizuj poniższą tabelę. Następnie porównaj poszczególne typy obszarów wiejskich pod względem cech społeczno‑ekonomicznych. Wyjaśnij przyczyny tego zróżnicowania.
Przeanalizuj opis tabeli. Następnie porównaj poszczególne typy obszarów wiejskich pod względem cech społeczno‑ekonomicznych. Wyjaśnij przyczyny tego zróżnicowania.
![Tabela przedstawia typy obszarów wiejskich pod względem cech społeczno-ekonomicznych. Typ 1 - dominacja rolnictwa tradycyjnego: liczba gmin 474, procent gmin 21,8, waga w procentach (ludność) 12,3, gęstość zaludnienia 35,7 osób na kilometr kwadratowy. Dostępność przestrzenna ocena niska, stopień dezagraryzacji ocena bardzo niska, sektor rolniczy ocena wysoka, sektor pozarolniczy ocena bardzo niska, lokalne finanse publiczne ocena niska, problematyka demograficzna ocena bardzo niska, równowaga rynku pracy ocena niska, problematyka edukacji i kompetencji ocena niska, aktywność społeczna ocena niska, zamożność i spójność społeczności ocena niska, elementy warunków mieszkaniowych ocena bardzo niska. Typ 2 - dominacja rolnictwa wielkoobszarowego. liczba gmin 381, procent gmin 17,5, waga w procentach (ludność) 14,1, gęstość zaludnienia 30,2 osoby na kilometr kwadratowy. Dostępność przestrzenna ocena niska, stopień dezagraryzacji ocena średnia, sektor rolniczy ocena bardzo wysoka, sektor pozarolniczy ocena niska, lokalne finanse publiczne ocena niska, problematyka demograficzna ocena średnia, równowaga rynku pracy ocena bardzo niska, problematyka edukacji i kompetencji ocena niska, aktywność społeczna ocena niska, zamożność i spójność społeczności ocena bardzo niska, elementy warunków mieszkaniowych ocena średnia. Typ 3 - przewaga funkcji rolniczej, pośrednie. Liczba gmin 449, procent gmin 20,7, waga w procentach (ludność) 17,2, gęstość zaludnienia 55,6 osób na kilometr kwadratowy. Dostępność przestrzenna ocena wysoka, stopień dezagraryzacji ocena niska, sektor rolniczy ocena niska, sektor pozarolniczy cena niska, lokalne finanse publiczne ocena niska, problematyka demograficzna ocena niska, równowaga rynku pracy ocena średnio, problematyka edukacji i kompetencji ocena średnia, aktywność społeczna ocena średnia, zamożność i spójność społeczności ocena niska, elementy warunków mieszkaniowych ocena niska. Typ 4 - wielodochodowe, rozdrobnione rolnictwo. Liczba gmin 161, procent gmin 7,4, waga w procentach (ludność) 10,2, gęstość zaludnienia 110,5 osób na kilometr kwadratowy. Dostępność przestrzenna ocena wysoka, stopień dezagraryzacji ocena wysoka, sektor rolniczy ocena bardzo niska, sektor pozarolniczy ocena średnia, lokalne finanse publiczne ocena niska, problematyka demograficzna ocena wysoka, równowaga rynku pracy ocena wysoka, problematyka edukacji i kompetencji cena wysoka, aktywność społeczna ocena średnia, zamożność i spójność społeczności ocena średnia, elementy warunków mieszkaniowych ocena średnia. Typ 5 - obszary wielofunkcyjne, równowaga sektorów. Liczba gmin 433, procent gmin 19,9, waga w procentach (ludność) 22,5, gęstość zaludnienia 49,1 osób na kilometr kwadratowy. Dostępność przestrzenna ocena średnia, stopień dezagraryzacji ocena wysoka, sektor rolniczy ocena wysoka, sektor pozarolniczy ocena wysoka, lokalnych finanse publiczne to cena wysoka, problematyka demograficzna ocena wysoka, równowaga rynku pracy ocena wysoka, problematyka edukacji i kompetencji ocena średnia, aktywność społeczna ocena średnia, zamożność i spójność społeczności ocena średnia, elementy warunków mieszkaniowych ocena wysoka. Typ 6 - obszary zurbanizowane, redukcja funkcji rolniczej. Liczba gmin 227, procent gmin 10,4, waga w procentach (ludność) 18,8, gęstość zaludnienia 107,1 osób na kilometr kwadratowy. Dostępność przestrzenna ocena wysoka, stopień dezagraryzacji ocena bardzo wysoka, sektor rolniczy ocena niska, sektor pozarolniczy ocena wysoka, lokalne finanse publiczne ocena bardzo wysoka, problematyka demograficzna ocena wysoka, równowaga rynku pracy ocena wysoka, problematyka edukacji i kompetencji ocena wysoka, aktywność społeczna ocena wysoka, zamożność i spójność społeczności ocena bardzo wysoka, elementy warunków mieszkaniowych ocena wysoka. Typ 7 - obszary silnie zurbanizowane. Liczba gmin 48, procent gmin 2,2, waga w procentach (ludność) 4,9, gęstość zaludnienia 158,7 osób na kilometr kwadratowy. Dostępność przestrzenna ocena bardzo wysoka, stopień dezagraryzacji ocena bardzo wysoka, sektor rolniczy ocena średnia, sektor pozarolniczy ocena bardzo wysoka, lokalne finanse publiczne ocena bardzo wysoka, problematyka demograficzna ocena bardzo wysoka, równowaga rynku pracy ocena bardzo wysoka, problematyka edukacji i kompetencji ocena bardzo wysoka, aktywność społeczna ocena bardzo wysoka, zamożność i spójność społeczności ocena bardzo wysoka, elementy warunków mieszkaniowych ocena wysoka.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1KV3fwt8QYHZ/1645189926/gyNEhTC85RtoSKMhLalADEKdKHD2vWoU.png)
Nowe funkcje wsi
Podstawową funkcją wsi jest funkcja rolnicza. Pojawianie się nowych funkcji wsi jest związane ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego, a więc wynika ze spadku roli rolnictwa oraz wzrostu zainteresowania obszarami wiejskimi przez różne grupy społeczne (np. mieszkańców miast). Obszary wiejskie odznaczają się niższymi cenami gruntów, niższymi czynszami oraz czystszym środowiskiem. Poniżej przedstawiono główne cechy nowych funkcji wsi. Dotyczą one zwłaszcza tych obszarów, które znajdują się w strefach podmiejskich i w aglomeracjach miejsko‑przemysłowych.
![Wykres ilustruje zmiany odsetka osób zatrudnionych w rolnictwie w ogólnej liczbie ludności Polski. Na osi X podano lata - od 1995 roku do 2020. Na osi Y są wartości od 8 do 26%. Krzywa na wykresie biegnie od wartości 26% na osi Y w1995 roku do wartości 9% w 2020 roku.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RDtMMPBjpZho5/1645189934/2CNPDogq1NfLFtFAvwuM6B198dKx5wPO.png)
Funkcja turystyczna i rekreacyjna
Związana jest ona z tym, że walory wsi bardziej sprzyjają wypoczynkowi i regeneracji sił (w wyniku oddalenia do miejskiego pośpiechu i hałasu) oraz aktywnym formom spędzania czasu, np. turystyce konnej, rowerowej czy kajakowej. W funkcji tej mieści się także turystyka poznawcza, np. zwiedzanie pałaców, parków, obiektów obronnych (fortów, twierdz), ruin zamków, pól bitew, zabytków techniki itp. Coraz bardziej popularna jest także agroturystyka.agroturystyka. Jest ona szczególnie korzystna dla mieszkańców wsi, dla których tradycyjna działalność rolnicza staje się coraz mniej opłacalna. Funkcję tę pełnią także wsie, w których znajdują się znane ośrodki kultu religijnego (tzw. wsie pielgrzymkowe), np. Licheń, a także ośrodki uzdrowiskowe, np. Wapienne i Wieniec‑Zdrój w województwie kujawsko‑pomorskim, Wysawa‑Zdrój w województwie małopolskim czy Dąbki w województwie zachodniopomorskim.
Funkcja turystyczna częściej występuje na obszarach wiejskich zlokalizowanych nad morzem, w górach czy na Mazurach.
![Zdjęcie ukazuje dom jednokondygnacyjny ze spadzistym dachem. Dom ma białą fasadę. Stoi w ogrodzie. Po lewej stronie jest warzywnik.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RJDSJz0SVaJPV/1645189940/1sA4CrDgICSqhtVOq7EOcPBaHOwJBL47.jpg)
Funkcja rezydencjalna
Wsie, szczególnie te położone blisko większych miast i odznaczające się dużymi walorami krajobrazowymi, cechują się spadkiem istotności rolnictwa. Następuje zwiększenie liczby obiektów rezydencjalnych - stałych lub czasowych (tzw. drugich domówdrugich domów) zamieszkanych przez zamożną ludność migrującą z miast. Tacy ludzie w ciągu dnia pracują w mieście, a czas wolny spędzają w podmiejskiej wsi. Zauważyć można również zjawisko osiedlania się na takich terenach osób w starszym wieku, które cenią sobie ciszę i przyjazność krajobrazu.
Funkcja gospodarcza
Przez niektóre wsie prowadzi się infrastrukturę komunikacyjną, np. obwodnice, lotniska, a także centra logistyczne i magazyny. Buduje się tam także zakłady przemysłu high‑tech, które wymagają czystości środowiska, zakłady rolno‑spożywcze, a także obiekty komunalne, np. wysypiska śmieci czy oczyszczalnie ścieków. Jednym z czynników, który czyni tereny wiejskie bardziej atrakcyjnymi dla rozwoju działalności, są niższe niż w mieście ceny gruntów. Dzięki takim inwestycjom powstają nowe miejsca pracy, następuje poprawa infrastruktury i zapotrzebowanie na dodatkowe usługi, np. naprawcze, handlowe czy motoryzacyjne. Wraz z rozwojem przemysłu na takich wsiach tworzą się osiedla przyfabryczne.
![Zdjęcie przedstawia pełny parking przy centrum handlowym.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RL3AhWl92L6vp/1645189954/1KBv5pBPN1b6RRbp9CtRqV9XULxZvRCb.jpg)
Funkcja społeczno‑kulturowa
Na obszarach wiejskich znajdują miejsce do życia osoby, które cenią sobie tradycję, walory krajobrazu kulturowego, a także ci, którzy chcą oderwać się od wzorców kultury masowej i szukają odmienności. Wśród takich prym wiodą artyści, intelektualiści, przedstawiciele grup ekologicznych, religijnych oraz różnych subkultur.
Funkcja ochrony przyrody
Formy ochrony przyrody występują najczęściej na obszarach wiejskich. Ich powierzchnia wzrasta szczególnie tam, gdzie pozostają w oddaleniu od dużych miast oraz na obszarach o niekorzystnych uwarunkowaniach przyrodniczych dla rozwoju rolnictwa.
Funkcja ochrony krajobrazu kulturowego
Ludność coraz częściej przenosi się na wieś w celu kultywacji tradycyjnych wartości religijnych i narodowych. Pomagają w tym cechy krajobrazu kulturowego, np. tradycyjne obiekty mieszkalne (domy, dworki), gospodarcze (np. młyny), sakralne (np. kościoły, kapliczki), oczka wodne, miedze, zadrzewienia śródpolne czy stare ogrodzenia.
![Zdjęcie przedstawia drewniany kościół. Jest zadbany. Zbudowany jest z jasnych desek.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RsvUOmRMJNvad/1645189959/2jRKeS9hrgHPkukuucRsONGvqMMSbfOw.jpg)
W ostatnich latach w wyniku dynamicznego rozwoju społeczno‑gospodarczego wiele wsi zmieniło swój charakter na polifunkcyjny (wielofunkcyjny). Zmiany funkcjonalne takich wsi dają podstawę do przyznania im (lub przywrócenia) praw miejskich.
Słownik
(gr. agros - rola) - specyficzna forma spędzania czasu wolnego polegająca na organizowaniu pobytu turystów przez rodzinę rolniczą we własnym gospodarstwie, w regionach atrakcyjnych turystycznie; usługa obejmuje zakwaterowanie w gospodarstwie połączone z całodziennym wyżywieniem (lub możliwością przygotowania posiłków) oraz dodatkowe atrakcje (np. przejażdżki konno, wędkarstwo); turyści mają możliwość poznania zwyczajów i codziennych zajęć w polu i zagrodzie, mogą odpocząć aktywnie w czystym środowisku i spożywać zdrową żywność; z kolei mieszkańcy wsi mogą w ten sposób w pełni wykorzystać swoje zasoby mieszkaniowe i zwiększyć dochody; tradycje agroturystyki w Polsce sięgają przedwojennych letnisk i powojennych wczasów pod gruszą
forma osadnictwa turystycznego, nowo budowane lub rozbudowywane prywatne obiekty mieszkalne o charakterze rekreacyjnym, położone na obszarach pozamiejskich, zwykle atrakcyjnych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym; spełniają funkcję siedzib w okresach wolnych od pracy
proces zmniejszania się wpływu rolnictwa na ludność i gospodarkę, przejawiający się jako spadek udziału rolnictwa w strukturze zatrudniania i strukturze tworzenia PKB
wielkoobszarowe gospodarstwo rolne będące własnością państwa, istniejące w okresie Polski Ludowej