Poniższa mapa ilustruje główne funkcje obszarów wiejskich w ujęciu funkcjonalo‑przestrzennym. Została ona opracowana w oparciu o następujące elementy:

• strukturę demograficzną,

• rynek pracy,

• proces dezagraryzacjidezagraryzacjadezagraryzacji,

• dostępność przestrzenną,

• lokalne finanse publiczne,

• zamożność i spójność społeczną,

• poziom edukacji i kompetencji,

• aktywność społeczną,

• warunki mieszkaniowe,

• cechy sektora rolniczego,

• cechy sektora pozarolniczego.

Historia ukształtowała cechy społeczno‑ekonomiczne polskiej wsi. Największy wpływ na zróżnicowanie przestrzenne tych cech miał okres zaborów, czyli czynnik historyczny. Drugą ważną zmienną jest odległość od dużych miast, tj. czynnik urbanizacyjny. Gminy położone w pobliżu dużych miast posiadają lepiej rozwinięty lokalny rynek pracy z wysokimi kompetencjami i większą szansą na rozwój zawodowy. Obraz polskiej wsi jest kształtowy także przez edukację i aktywność społeczną, rosnący poziom zamożności oraz migracje. Główną przyczyną migracji z obszarów wiejskich jest poszukiwanie pracy. Migracje wpływają na zmiany w zaludnieniu oraz na strukturę demograficzną (migrantami są głównie ludzie młodzi, wykwalifikowani, zaradni i przedsiębiorczy; na wsi pozostają osoby starsze). Dotyczy to przede wszystkim terenów oddalonych od dużych ośrodków miejskich, gdzie odnotowuje się trudności w rozwoju funkcji pozarolniczych i niewielkie zainteresowanie wprowadzaniem innowacji na tych obszarach. Inne ważne czynniki to także: czynniki przyrodnicze, np. klasa gleb, która jest istotna w rolnictwie, czynniki polityczne oraz czynniki technologiczne (np. zmiany w infrastrukturze drogowej).

Podstawową funkcją wsi jest funkcja rolnicza. Pojawianie się nowych funkcji wsi jest związane ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego, a więc wynika ze spadku roli rolnictwa oraz wzrostu zainteresowania obszarami wiejskimi przez różne grupy społeczne (np. mieszkańców miast). Obszary wiejskie odznaczają się niższymi cenami gruntów, niższymi czynszami oraz czystszym środowiskiem. Poniżej przedstawiono główne cechy nowych funkcji wsi. Dotyczą one zwłaszcza tych obszarów, które znajdują się w strefach podmiejskich i w aglomeracjach miejsko‑przemysłowych.

RDtMMPBjpZho5

Wykres ilustruje zmiany odsetka osób zatrudnionych w rolnictwie w ogólnej liczbie ludności Polski. Na osi X podano lata - od 1995 roku do 2020. Na osi Y są wartości od 8 do 26%. Krzywa na wykresie biegnie od wartości 26% na osi Y w1995 roku do wartości 9% w 2020 roku.

Związana jest ona z tym, że walory wsi bardziej sprzyjają wypoczynkowi i regeneracji sił (w wyniku oddalenia do miejskiego pośpiechu i hałasu) oraz aktywnym formom spędzania czasu, np. turystyce konnej, rowerowej czy kajakowej. W funkcji tej mieści się także turystyka poznawcza, np. zwiedzanie pałaców, parków, obiektów obronnych (fortów, twierdz), ruin zamków, pól bitew, zabytków techniki itp. Coraz bardziej popularna jest także agroturystyka.agroturystykaagroturystyka. Jest ona szczególnie korzystna dla mieszkańców wsi, dla których tradycyjna działalność rolnicza staje się coraz mniej opłacalna. Funkcję tę pełnią także wsie, w których znajdują się znane ośrodki kultu religijnego (tzw. wsie pielgrzymkowe), np. Licheń, a także ośrodki uzdrowiskowe, np. Wapienne i Wieniec‑Zdrój w województwie kujawsko‑pomorskim, Wysawa‑Zdrój w województwie małopolskim czy Dąbki w województwie zachodniopomorskim.

Funkcja turystyczna częściej występuje na obszarach wiejskich zlokalizowanych nad morzem, w górach czy na Mazurach.

RJDSJz0SVaJPV

Zdjęcie ukazuje dom jednokondygnacyjny ze spadzistym dachem. Dom ma białą fasadę. Stoi w ogrodzie. Po lewej stronie jest warzywnik.

Wsie, szczególnie te położone blisko większych miast i odznaczające się dużymi walorami krajobrazowymi, cechują się spadkiem istotności rolnictwa. Następuje zwiększenie liczby obiektów rezydencjalnych - stałych lub czasowych (tzw. drugich domówdrugie domydrugich domów) zamieszkanych przez zamożną ludność migrującą z miast. Tacy ludzie w ciągu dnia pracują w mieście, a czas wolny spędzają w podmiejskiej wsi. Zauważyć można również zjawisko osiedlania się na takich terenach osób w starszym wieku, które cenią sobie ciszę i przyjazność krajobrazu.

Przez niektóre wsie prowadzi się infrastrukturę komunikacyjną, np. obwodnice, lotniska, a także centra logistyczne i magazyny. Buduje się tam także zakłady przemysłu high‑tech, które wymagają czystości środowiska, zakłady rolno‑spożywcze, a także obiekty komunalne, np. wysypiska śmieci czy oczyszczalnie ścieków. Jednym z czynników, który czyni tereny wiejskie bardziej atrakcyjnymi dla rozwoju działalności, są niższe niż w mieście ceny gruntów. Dzięki takim inwestycjom powstają nowe miejsca pracy, następuje poprawa infrastruktury i zapotrzebowanie na dodatkowe usługi, np. naprawcze, handlowe czy motoryzacyjne. Wraz z rozwojem przemysłu na takich wsiach tworzą się osiedla przyfabryczne.

R1KoIbAiaOw68

Na ilustracji jest mapa Bielan Wrocławskich ze skrzyżowaniem autostrady A4 z drogą krajową numer 5 i 35. Droga numer 5 na zachodzie mapy biegnie równolegle do autostrady A4, po czym skręca na północ (E 261). Na południu jest droga krajowa 35. Na wschodzie A4 i E40. Autostrada A4 jest płatna.

RL3AhWl92L6vp

Zdjęcie przedstawia pełny parking przy centrum handlowym.

Na obszarach wiejskich znajdują miejsce do życia osoby, które cenią sobie tradycję, walory krajobrazu kulturowego, a także ci, którzy chcą oderwać się od wzorców kultury masowej i szukają odmienności. Wśród takich prym wiodą artyści, intelektualiści, przedstawiciele grup ekologicznych, religijnych oraz różnych subkultur.

Formy ochrony przyrody występują najczęściej na obszarach wiejskich. Ich powierzchnia wzrasta szczególnie tam, gdzie pozostają w oddaleniu od dużych miast oraz na obszarach o niekorzystnych uwarunkowaniach przyrodniczych dla rozwoju rolnictwa.

Ludność coraz częściej przenosi się na wieś w celu kultywacji tradycyjnych wartości religijnych i narodowych. Pomagają w tym cechy krajobrazu kulturowego, np. tradycyjne obiekty mieszkalne (domy, dworki), gospodarcze (np. młyny), sakralne (np. kościoły, kapliczki), oczka wodne, miedze, zadrzewienia śródpolne czy stare ogrodzenia.

RsvUOmRMJNvad

Zdjęcie przedstawia drewniany kościół. Jest zadbany. Zbudowany jest z jasnych desek.

W ostatnich latach w wyniku dynamicznego rozwoju społeczno‑gospodarczego wiele wsi zmieniło swój charakter na polifunkcyjny (wielofunkcyjny). Zmiany funkcjonalne takich wsi dają podstawę do przyznania im (lub przywrócenia) praw miejskich.

Słownik