Historia uchwalenia Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku

Po obradach Okrągłego Stołu w 1989 roku rozpoczął się okres zmian ustrojowych, które wymusiły konieczność zmiany Konstytucji PRL z 1952 roku. Sejm I kadencji podjął decyzję o zmianie Konstytucji. 23 kwietnia 1992 roku uchwalono ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Na jej mocy powołano do życia Komisję Konstytucyjną, która miała zająć się przygotowaniem ostatecznej wersji nowej ustawy zasadniczej, oraz określono, że uchwalenia konstytucji dokona Zgromadzenie Narodowe. Następnie zostanie ona przegłosowana w ogólnonarodowym referendum. Prawo do wnoszenia projektów nowej Konstytucji RP przysługiwało początkowo 56 członkom Zgromadzenia Narodowego, Komisji Konstytucyjnej i Prezydentowi RP. W 1994 roku dokonano nowelizacji ustawy i prawo zgłaszania projektu ustawy zasadniczej otrzymała grupa 500 tysięcy obywateli RP.

Do Komisji Konstytucyjnej wpłynęło ostatecznie osiem projektów nowej konstytucji. Były one autorstwa prezydenta Lecha Wałęsy, Unii Demokratycznej, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Komisji Konstytucyjnej, Polskiego Stronnictwa Ludowego i Unii Pracy, Konfederacji Polski Niepodległej, Porozumienia Centrum oraz projekt obywatelski koordynowany przez Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.

Na czas pracy nad nową konstytucją 1 sierpnia 1992 roku uchwalona została przez parlament mała konstytucja, która regulowała stosunki między władzą ustawodawczą, wykonawczą oraz ustalała kompetencje samorządu terytorialnego w Polsce. 17 października 1992 roku podpisał ją prezydent Lech Wałęsa, a weszła w życie 8 grudnia 1992 roku.

Dopiero na początku 1997 roku zakończyły się prace nad tekstem Konstytucji RP. Były one żmudne i prowadziły do wielu polemik politycznych. Przytaczamy niektóre z nich:

Wypowiedź posła Aleksandra Kwaśniewskiego, przewodniczącego Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, na posiedzeniu Sejmu z 20 stycznia 1994 roku:

„Sprawa konstytucji i praca nad konstytucją mają swoją historię. Wszystko rozpoczęło się w roku 1989 i od tego momentu w gruncie rzeczy za każdym razem są wysuwane bardzo twarde argumenty polityczne, które uniemożliwiają przyjęcie konstytucji. W trakcie kadencji obejmującej lata 1989–91 był to argument o kontraktowości Sejmu. (...) W I kadencji, w latach 1991–93, było tak wielkie rozdrobnienie Wysokiej Izby, że również przyjęcie konstytucji okazało się praktycznie niemożliwe. W tej kadencji mówi się nam, że również ze względu na brak pełnej pluralistycznej palety – żeby użyć już tej metafory – także nie można czy nie powinno się przyjmować konstytucji. (...) Moja opinia jest taka: ten Sejm nie tylko nie powinien zastanawiać się, nie powinien dyskutować, czy może, czy nie może, czy powinien, czy nie powinien – uważam, że najwyższym obowiązkiem Sejmu tej kadencji jest przygotowanie jak najlepszej konstytucji oraz zaproponowanie takiej procedury pracy, aby rzeczywiście »urodziła się« konstytucja dobra, konstytucja obywatelskiego kompromisu”.

Tadeusz Mazowiecki, ówczesny lider Unii Wolności i członek Komisji Konstytucyjnej, mówił w wywiadzie dla tygodnika „Wprost” w lutym 1997 roku:

„Dla mnie sprawa konstytucji daleko wykracza poza kwestie wyborów. Trzeba się zdecydować: czy podporządkować wszystko bieżącej polityce, a więc wyborom, czy też są sprawy szczególnie ważne dla kraju, których nie można widzieć w perspektywie jednej kadencji. Do takich należy ustawa zasadnicza. (...) Wszędzie na świecie w sprawie konstytucji osiągano kompromis, na przykład między chrześcijańską demokracją i komunistami we Włoszech, co nie przekreśliło zasadniczych różnic między nimi. Porozumienie konstytucyjne nie dotyczy przecież rządzenia, tylko fundamentalnej sprawy dla obywateli i państwa”.

Ostatecznie 2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe przyjęło tekst Konstytucji z prezydenckimi poprawkami. Za głosowało 451 parlamentarzystów, 40 było przeciwnych i 6 wstrzymało się od głosu. Kolejnym etapem wchodzenia Konstytucji RP w życie było ogólnopolskie referendum, które odbyło się 25 maja 1997 roku. Przed referendum do każdego domu został dostarczony egzemplarz Konstytucji RP w celu zapoznania się z nią. W referendum 53,45 procent głosujących opowiedziało się za przyjęciem Konstytucji RP. 16 lipca 1997 roku prezydent Aleksander Kwaśniewski złożył podpis pod tekstem Konstytucji RP i zarządził jej opublikowanie w Dzienniku Ustaw nr 78. Według artykułu 243 Konstytucji RP weszła ona w życie po trzech miesiącach od daty ogłoszenia, czyli 17 października 1997 roku. Tym samym moc obowiązującą straciły konstytucja z 1952 roku, mała konstytucja i ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992 roku o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Konstytucja została poddana dwóm nowelizacjom i obowiązuje do dnia dzisiejszego.