Z materii konstytucyjnej

R14SESXmKB7P0
Warszawa, 2 kwietnia 1997 r. Posłowie i senatorowie podczas głosowania nad przyjęciem nowej konstytucji. Na mocy jakiego dokumentu Zgromadzenie Narodowe uchwaliło Konstytucję z 2 kwietnia 1997 r.?
Źródło: rp.pl, tylko do użytku edukacyjnego.

Uchwalona 2 kwietnia 1997 roku konstytucjakonstytucjakonstytucja RP składa się z preambułypreambułapreambuły, czyli uroczystego wstępu i 243 artykułów zebranych w 13 rozdziałach. Jest jedną z większych konstytucji europejskich.

Konstytucja RP – jako ustawa zasadnicza – charakteryzuje się:

szczególną treścią

Określa podstawy ustroju politycznego i społecznego, reguluje ustrój państwa oraz zakres kompetencji naczelnych organów państwa. Określa prawa i obowiązki obywateli. W państwie może obowiązywać tylko jedna konstytucja.

szczególną formą

Zastrzeżona jest dla niej nazwa „konstytucja”. Szczególnie rozbudowany i utrudniony tryb powstawania, uchwalania i zmieniania konstytucji jest odrębny od innych ustaw.

szczególną mocą prawną

Jest najwyższym w hierarchii aktem prawnym, wszystkie inne akty prawne muszą być z konstytucją zgodne.

Każda konstytucja może być kategoryzowana na podstawie kilku rodzajów klasyfikacji. Oto one:

R16xOmS2ixmoH1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
    • Elementy należące do kategorii Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
    • Nazwa kategorii: forma
      • Elementy należące do kategorii forma
      • Nazwa kategorii: pisana (formalna) – spisana w formie jednego aktu prawnego
      • Koniec elementów należących do kategorii forma
    • Nazwa kategorii: sposób zapisania
      • Elementy należące do kategorii sposób zapisania
      • Nazwa kategorii: akt normatywny – forma książkowa
      • Koniec elementów należących do kategorii sposób zapisania
    • Nazwa kategorii: treść
      • Elementy należące do kategorii treść
      • Nazwa kategorii: pełna – reguluje wszystkie zagadnienia dotyczące ustroju państwa
      • Koniec elementów należących do kategorii treść
    • Nazwa kategorii: procedura powstawania
      • Elementy należące do kategorii procedura powstawania
      • Nazwa kategorii: uchwalona przez uprawniony do tego organ przedstawicielski, czyli Zgromadzenie Narodowe
      • Koniec elementów należących do kategorii procedura powstawania
    • Nazwa kategorii: sposób zmiany
      • Elementy należące do kategorii sposób zmiany
      • Nazwa kategorii: sztywna – jej zmiana wymaga sztywnej procedury, określonej w Konstytucji RP
      • Koniec elementów należących do kategorii sposób zmiany
    • Nazwa kategorii: czas obowiązywania
      • Elementy należące do kategorii czas obowiązywania
      • Nazwa kategorii: stała
      • Koniec elementów należących do kategorii czas obowiązywania
      Koniec elementów należących do kategorii Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Konstytucja RP została poddana dwóm nowelizacjom. W pierwszej, z 2006 roku, w art. 55 wprowadzono możliwość ekstradycji polskiego obywatela, w 2009 roku dokonano zaś zmiany art. 99, wprowadzając ust. 3 zakazujący wyboru do Sejmu lub Senatu osoby skazanej prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego.

Ry0ToMnyG3raB
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku podpisana przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego.
Źródło: Biblioteka Narodowa w Warszawie, licencja: CC BY-SA 3.0.

Preambuła

Jest to uroczysty wstęp do Konstytucji, który ukazuje jej historyczne znaczenie dla Polski po odzyskaniu suwerenności w 1989 roku. Odwołuje się do tradycji polskiego parlamentaryzmu, polskich tradycji narodowych. Ukazuje wartości ważne dla polskiego społeczeństwa. Zawiera też Invocatio Dei, czyli bezpośrednie odwołanie się do Boga.

bg‑azure

Przeczytaj tekst preambuły i przeanalizuj zapisane w niej sformułowania.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.

W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie, my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i niepodzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł, równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego – Polski, wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach, nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad tysiącletniego dorobku, złączeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie, świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej, pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane, pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność, w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej.

cytat1 Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 28.02.2020 r.].
bg‑azure

Wskaż, do jakich wartości odwołują się w preambule twórcy Konstytucji RP.

R1KtIpckNmzmp
Medal okolicznościowy upamiętniający podpisanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku. Do czego nawiązuje tekst na tym medalu?
Źródło: domena publiczna.

Zasady naczelne Konstytucji RP

Pod pojęciem zasad naczelnych Konstytucji RP rozumie się ogół norm prawnych w niej zawartych, które cechuje szczególna doniosłość. Są one ujęte w I rozdziale Konstytucji RP zatytułowanym „Rzeczpospolita”.

Zasada republikańskiej formy rządów

Wyrażona jest w nazwie państwa Rzeczpospolita Polska, tytule konstytucji oraz jej instytucjach i urządzeniach. Zasada ta oznacza, że wszystkie władze pochodzą z wyborów, co wyklucza jakąkolwiek władzę dziedziczną lub dożywotnią w państwie.

Zasada demokratycznego państwa prawnego

Opiera się na założeniu, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Państwem prawa jest państwo rządzone przez prawo. Działalność państwa prawa bazuje na:

  • demokratyzmie,

  • równości,

  • wolności,

  • sprawiedliwości.

Zasada państwa jednolitego (unitarnego)

Państwo ma jednolitą strukturę wewnętrzną; podział na województwa, powiaty i gminy ma wyłącznie charakter administracyjny. Żadna część kraju nie posiada autonomii.

Zasada zwierzchnictwa narodu (suwerenności narodu)

Najwyższa władza w państwie znajduje się w rękach narodu, rozumianego jako ogół obywateli Rzeczypospolitej, bez względu na ich pochodzenie.

Zasada wolności i praw człowieka i obywatela

Konstytucja gwarantuje wolności i prawa człowieka.

Zasada reprezentacji politycznej

Obywatele są suwerenem, ale rządzą poprzez wybranych przez siebie przedstawicieli.

Zasada konstytucjonalizmu

Oznacza, że Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie, ustawą zasadniczą, regulującą życie polityczne, gospodarcze i społeczne państwa.

Zasada trójpodziału i równowagi władz

Zasada podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą przy założeniu, że te trzy władze są od siebie niezależne.

Zasada pluralizmu politycznego

Może istnieć wiele partii politycznych, głoszących różne programy, istnieje swoboda w zakładaniu i działaniu partii politycznych. Rywalizują one ze sobą o władzę w granicach obowiązującego prawa.

Zasada dwuizbowości parlamentu

Parlament jest bikameralny czyli dwuizbowy, składa się z Sejmu RP i Senatu RP.

Zasada społecznej gospodarki rynkowej

Dopuszcza wolność działania gospodarczego, własność prywatną oraz solidarność, dialog i współpracę partnerów społecznych.

Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego

Władza centralna przekazuje ośrodkom lokalnym część swoich uprawnień, przenosi je na samorząd terytorialny. Wykonuje on część zadań publicznych w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Zasada parlamentarnej formy rządów

Z Konstytucji RP wynika, że mamy zracjonalizowany system parlamentarny, charakteryzujący się przewagą parlamentu nad innymi organami władzy.

bg‑azure

Jakie jest znaczenie tych zasad dla funkcjonowania państwa?

Konstytucja w kolejnych rozdziałach określa wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela, źródła praw oraz kompetencje poszczególnych organów władzy: Sejmu, Senatu, Prezydenta, Rady Ministrów, samorządu terytorialnego, sądów i trybunałów oraz organów kontroli państwowej i ochrony prawa. Następnie określa kwestię finansów publicznych, stany nadzwyczajne oraz zmianę Konstytucji. Rozdział XIII zawiera przepisy przejściowe i końcowe.

Słownik

Aleksander Kwaśniewski
Aleksander Kwaśniewski

polski polityk; prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1995–2005; w okresie PRL działacz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; w latach 1985–1989 minister w rządach Zbigniewa Messnera i Mieczysława Rakowskiego; w latach 1988–1991 prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego

konstytucja
konstytucja

(z łac. constituo – urządzać, ustanawiać, regulować); akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, który zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie

Lech Wałęsa
Lech Wałęsa

polski polityk i działacz związkowy, z zawodu elektryk; czołowy opozycjonista w okresie PRL, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący NSZZ „Solidarność”, w 1983 r. laureat Pokojowej Nagrody Nobla; prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1990–1995

preambuła
preambuła

(z łac. praeambulum, od praeambulare – iść wcześniej); wstęp do aktu prawnego, zwykle o istotnym znaczeniu politycznym (umowy międzynarodowe, konstytucje, rzadziej ustawy i akty niższego rzędu), opisujący okoliczności wydania aktu oraz określający cele, jakim powinien on służyć

Tadeusz Mazowiecki
Tadeusz Mazowiecki

polski polityk i publicysta; ostatni prezes Rady Ministrów PRL i pierwszy III Rzeczypospolitej, współtwórca i przewodniczący Unii Demokratycznej i Unii Wolności

Zgromadzenie Narodowe
Zgromadzenie Narodowe

organ konstytucyjny składający się z posłów i senatorów obradujących wspólnie