Bertrand Russell

Problemy filozofii

Wiele pytań – a wśród nich te, które dla naszego życia duchowego mają znaczenie najgłębsze – pozostanie, na ile się orientujemy, poza zasięgiem ludzkiego intelektu, chyba że jego zdolności osiągną poziom dziś niespotykany. Czy wszechświat ma jakiś jeden wspólny plan lub cel, czy też jest przypadkowym zbiorowiskiem atomów? Czy świadomość stanowi trwały składnik wszechświata, tak że istnieje nadzieja na nieograniczony rozwój mądrości, czy też jest ona przemijającym zbiegiem okoliczności na małej planecie, na której życie stanie się w końcu niemożliwe? Czy dobro i zło mają znaczenie dla wszechświata, czy jedynie dla człowieka? Takie pytania zadaje filozofia, a różni jej adepci udzielają na nie rozmaitych odpowiedzi. Wydaje się jednak, że żadnej z odpowiedzi sugerowanych przez filozofię nie da się dowieść, niezależnie od tego, czy można je odkryć w inny sposób. A mimo to, jakkolwiek nikła byłaby nadzieja na znalezienie odpowiedzi, filozofia ma właśnie nieustannie takie pytania zadawać, tak aby nam uświadomić ich znaczenie, ma badać wszelkie sposoby podejścia do nich i podtrzymywać to spekulatywne zainteresowanie wszechświatem, które tak łatwo zostaje unicestwione przez ograniczenie się do wiedzy definitywnie stwierdzalnej.

Moritz Schlick

Unanswerable Questions?

Rozważmy teraz pytanie: „jaka jest natura czasu?” Co ono znaczy? Co zastępują słowa „natura czegoś”? Naukowiec może wynaleźć pewne sposoby wyjaśnienia, może sugerować, że pewne twierdzenia są możliwą odpowiedzią na to pytanie, lecz jego wyjaśnienie nie może być niczym innym jak tylko opisem metod sprawdzania prawdziwości odpowiedzi. Innymi słowy, nadając pytaniu znaczenie, czyni on je tym samym logicznie rozstrzygalnym, choć może nie mieć możliwości empirycznego rozwiązania. Bez takiego wyjaśnienia słowa „jaka jest natura czasu?” nie są w ogóle pytaniem. Jeśli filozof przedstawia zbiór słów tego rodzaju i zaniedbuje wyjaśnienie ich znaczenia, to nie może go dziwić brak odpowiedzi. Jest to tak, jak gdyby zapytał on „ile waży filozofia?”, co wyraźnie nie jest pytaniem, a jedynie nonsensem. Pytania tego typu, co „czy możemy poznać absolut?” i im podobne należy potraktować w ten sam sposób jak „problem” natury czasu. Wszystkie wielkie kwestie filozoficzne dyskutowane od czasów Parmenidesa po dziś dzień są dwojakiego rodzaju: albo możemy nadać im określone znaczenie metodą dokładnego wyjaśniania i definiowania i wtedy będą one w zasadzie rozwiązalne, choć mogą sprawiać naukowcom wielkie kłopoty i nie zostaną nigdy rozwiązane, ze względu na niesprzyjające empiryczne warunki, albo nie udaje się nadać im znaczenia i wtedy nie są one w ogóle pytaniami. Żaden z tych wypadków nie jest trudny dla filozofa. Największe kłopoty powstają, gdy nie rozróżnia się tych dwu sytuacji.