Anthony Giddens w książce pt. Socjologia omawia wyniki badań i efekty przemyśleń francuskiego filozofa, socjologa i historyka, Michela Foucaulta, na temat kształtowania się więziennictwa.

Anthony Giddens

Socjologia

„Michel Foucault wiele uwagi poświęcił takim instytucjom, jak więzienia, w których jednostki długo pozostają fizycznie odizolowane od świata zewnętrznego. (...) Zdaniem Foucaulta wiele mechanizmów wypracowanych w więzieniach znajduje zastosowania także w innych dziedzinach życia jak szkoły, miejsca pracy, a nawet miejsca zamieszkania.”

Dalej Michel Foucault, a za nim Giddens, prowadzi czytelnika przez krótką historię więziennictwa, by wskazać istotne różnice między dawnym a współczesnym spojrzeniem na problem kary.

„Do końca XVIII wieku karanie za przestępstwa polegało głównie na zakuwaniu w dyby, chłoście, piętnowaniu rozpalonym żelazem i wieszaniu. Karę zazwyczaj wymierzano publicznie. Takie wydarzenie gromadziło zawsze tłumy widzów. Publiczne wymierzanie kary było symboliczną demonstracją władzy rządzących. Nowoczesne więzienia nie wywodzą się z dawnych więzień, ale z przytułków. W większości krajów europejskich w XVII wieku, u schyłku epoki feudalnej, zaczęły powstawać domy dla ubogich. Wielu chłopów straciło zajęcie na roli i stało się włóczęgami. Przytułki dawały im pożywienie w zamian za ciężką pracę fizyczną. (...) Zatrzymywano tam także inne kategorie ludzi – chorych, starców i obłąkanych – o których nikt inny nie chciał się zatroszczyć. W XVIII wieku więzienia, azyle dla obłąkanych i szpitale stopniowo zróżnicowały się jako odrębne instytucje. (...) Więzienia miały uczyć przestępców trzeźwych nawyków dyscypliny i przystosowania. Idea publicznego karania stopniowo została zarzucona. U progu XIX wieku przestępstwa rzadko karano więzieniem. (...) Zazwyczaj zamykano w nich do wytrzeźwienia awanturujących się pijaków i trzymano oskarżonych czekających na rozprawę. W dużych miastach europejskich istniały większe więzienia; więźniami byli na ogół skazańcy czekający na egzekucję. Miejsca te nie przypominały więzień, które masowo budowano od początku XIX wieku. Dyscypliny więziennej przestrzegano słabo lub w ogóle nie istniała, a rodziny więźniów mogły ich odwiedzać niemal bez ograniczeń. Więźniowie nie byli od siebie odseparowani. W świetle współczesnych standardów atmosfera panująca w ówczesnych więzieniach była zdumiewająco swobodna i beztroska.”

Reforma ta poszła jednak w kierunku absolutnej kontroli każdego aspektu życia człowieka uwięzionego. Koncepcja Panoptikonu, oparta na psychologicznej presji wywieranej na więźniach, stała się niezwykle popularna.

„W erze przemysłowej karanie przybrało bardziej systematyczny charakter. Rozwój miast i pojawienie się nowej klasy robotników przemysłowych przyniosło nowe zagrożenia ładu społecznego. Skutkiem masowego napływu ludności ze wsi do miast było pojawienie się potężnej grupy ludzi oderwanych od struktur społecznych wsi, ale nie w pełni przystosowanych do życia w warunkach miejskich. (...) W wieku XIX powstawały nowe obiekty więzienne. Według Foucaulta architektura nowoczesnego więzienia wywodzi się z dziewiętnastowiecznego projektu Panoptikonu autorstwa angielskiego filozofa i myśliciela społecznego Jeremy'ego Benthama. Zaprojektowane przez siebie idealne więzienie Bentham nazwał Panoptikonem. (...) Różne rozwiązania strukturalne zastosowane w Panoptikonie miały na celu umożliwienie władzom więziennym kontrolowanie czasu, przestrzeni i ruchów więźniów. Nadal istniała wspólna przestrzeń przeznaczona na ćwiczenia i posiłki, ale poza nimi więźniowie mieli być zamknięci w osobnych celach z pojedynczym oknem, widoczni z centralnej wieży strażniczej. Cele były usytuowane koliście, dzięki czemu strażnicy wieży mogli obserwować wszystkie cele z jednego miejsca. Tymczasem zamknięci w nich więźniowie nigdy nie wiedzieli, kiedy są obserwowani, gdyż strażnicy byli przed nimi ukryci za zasłoniętymi oknami wieży. Panoptikon miał służyć maksymalizacji kontroli nad zachowaniem więźniów przez ich ciągły, faktyczny lub potencjalny nadzór. Podleganie nieustannej obserwacji miało zmusić więźniów do poprawnego zachowania.”