Azja Południowo-Wschodnia
W dawniejszych czasach z Azją Południowo‑Wschodnią kojarzono nazwę Indochiny. Jak łatwo się domyślić, ma ona związek z położeniem geograficznym między Indiami a Chinami. Dziś częściej używa się określenia Półwysep Indochiński. Półwysep ten nie jest jednak jedynym obszarem zaliczanym do Azji Południowo‑Wschodniej. Jakie więc inne obszary znajdują się na południowym wschodzie największego kontynentu świata?
że składniki środowiska przyrodniczego oddziałują na siebie;
że sposoby gospodarowania człowieka dostosowują się do warunków środowiska przyrodniczego;
jakie są cechy klimatu monsunowego.
określać położenie geograficzne Azji Południowo‑Wschodniej;
wyjaśniać przyczyny dominacji uprawy ryżu w tym regionie;
opisywać rytm zmian upraw na obszarach Azji Południowo‑Wschodniej;
wykorzystywać mapy ogólnogeograficzne i mapy tematyczne do opisu zjawisk w Azji Południowo‑Wschodniej.
1. Azja Południowo‑Wschodnia – położenie geograficzne i ukształtowanie powierzchni
Do Azji Południowo‑Wschodniej należą trzy obszary. Największy jest Półwysep Indochiński silnie zrośnięty z lądem Azji. W kierunku południowym wysuwa się z niego długi na 1100 km i niezbyt szeroki (od 40 km do 300 km) Półwysep Malajski. Te dwa półwyspy mają w sumie 2,2 mln kmIndeks górny 22 powierzchni. Trzeci obszar to Archipelag Malajski – największe na Ziemi skupisko wysp (ok. 20 tys.). Wśród kilkunastu dużych wysp wyróżniają się dwie: Borneo o powierzchni 736 tys. kmIndeks górny 22 (trzecia co do wielkości wyspa na świecie) i Sumatra mająca 435 tys. kmIndeks górny 22. Jak widać, każda z nich jest znacznie większa od Polski.
Azja Południowo‑Wschodnia leży między Oceanem Spokojnym na wschodzie a Oceanem Indyjskim na zachodzie. Wyspy Archipelagu Malajskiego leżące na szelfowych morzach między Australią i Azją sięgają 11°S, a północne granice regionu aż do 28°N (granica Mjanma, czyli Birmy, z Chinami).
Region ten ma bardzo silnie rozczłonkowaną linię brzegową. Występują tam liczne morza przybrzeżne i śródwyspowe, zatoki, cieśniny, archipelagi wysp. Jest to jedna z cech odróżniających ten region od pozostałych obszarów w Azji.
Zróżnicowane jest także ukształtowanie powierzchni. Na Półwyspie Indochińskim wschodnie wybrzeże zajmują Góry Annamskie, a od zachodu półwysep obrzeżają Góry Patkaj i Arkan. W dolnym biegu rzeki Irawadi i Mekongu utworzyły się rozległe niziny rzeczne. Wnętrza wysp w Archipelagu Malajskim często zajmują łańcuchy górskie układające się równolegle do brzegów, np. na Borneo, Sumatrze, Jawie, Celebesie. Cały obszar Azji Południowo‑Wschodniej jest aktywny sejsmicznie, liczne są czynne wulkany na wyspach i na dnie oceanu. Cechą ukształtowania powierzchni na wielu wyspach są oddzielne masywy czynnych i wygasłych wulkanów. Archipelag Malajski leży na skraju euroazjatyckiej płyty litosfery. W dnie oceanu występują rowy głębokomorskie – najgłębszy jest Rów Filipiński sięgający 10 830 m p.p.m.
Jednym z najbardziej znanych wulkanów na świecie jest Krakatau leżący na wyspie o tej samej nazwie w Cieśninie Sundajskiej między Sumatrą a Jawą. 26 sierpnia 1883 roku wulkan wybuchł, niszcząc ok. 2/3 pierwotnego obszaru wyspy. Wyrzucił olbrzymie ilości pyłów na wysokość 80 km i wyzwolił wielką falę tsunami. Uderzenie fali w wybrzeża Jawy i Sumatry spowodowało śmierć ponad 36 tys. ludzi. Cztery eksplozje były słyszalne w Australii oddalonej o 3 tys. km. Pyły wulkaniczne przez bardzo długi czas utrzymywały się w atmosferze.
Inną wielką katastrofą w regionie było podmorskie trzęsienie ziemi u wybrzeży Sumatry z 25 grudnia 2004 roku. Spowodowało ono potężną falę tsunami, która dotarła do wybrzeży oddalonych o setki kilometrów. W następstwie uderzenia i rozlania się fali na lądzie zginęło ok. 250 tys. ludzi.
Uzupełnij tekst.
Azja Południowo-Wschodnia to region prawie w całości leżący na południe od zwrotnika Raka aż po 11°S. Składa się on z dużego Półwyspu Indochińskiego, wysuniętego z niego Półwyspu ...................... oraz tysięcy wysp tworzących Archipelag ................. Największą wyspą tego archipelagu jest ............ – trzecia co do wielkości wyspa świata. Dużymi wyspami w tym archipelagu są też: .............. Jawa, Celebes. Jest to obszar sejsmiczny, a na wyspach występują czynne ............... Najwięcej jest ich na wyspie .............
2. Azja Południowo‑Wschodnia – podział polityczny
Azja Południowo‑Wschodnia podzielona jest na kilkanaście państw, które znacząco różnią się między sobą. Różnice między państwami dotyczą położenia geograficznego, wielkości i ukształtowania powierzchni, liczby ludności i jej cech (etnicznych, wyznaniowych, kulturowych), gospodarki.
Państwami w całości znajdującymi się na kontynencie są leżące na Półwyspie Indochińskim: Mjanma (dawn. Birma), Tajlandia, Kambodża, Laos i Wietnam. Laos jest jedynym w tym regionie państwem bez dostępu do morza. Krajem mającym swe terytorium zarówno na kontynencie, jak i na wyspie jest Malezja. Państwa zajmujące część wysp to Brunei leżące na Borneo i Timor Wschodni znajdujący się na Timorze. Państwami typowo wyspiarskimi są Indonezja i Filipiny. Do Indonezji należą wielkie i małe wyspy Archipelagu Malajskiego, a Filipiny zajmują archipelag o tej samej nazwie. Specyficznym państwem jest Singapur będący wyspą połączoną groblą z Półwyspem Malajskim.
Największym pod względem powierzchni państwem Azji Południowo‑Wschodniej jest Indonezja mająca 1 mln 914 tys. kmIndeks górny 22 powierzchni. Jest to też najbardziej zaludniony kraj regionu – 257,5 mln mieszkańców stawia Indonezję pod tym względem na 4. miejscu na świecie. Innymi państwami z dużą liczbą ludności są: Filipiny – 100,7 mln, Wietnam – 93,5 mln i Tajlandia 68,0 mln (wszystkie dane za 2015 rok). Łączna powierzchnia lądowa wszystkich państw Azji Południowo‑Wschodniej wynosi 4,5 mln kmIndeks górny 22, a liczba ludności to ponad 600 mln.
Wykorzystaj mapę polityczną Azji Południowo-Wschodniej i wskaż, do którego państwa odnosi się poniższy opis położenia geograficznego.
Zachodnia część państwa leży na Półwyspie Malajskim, a część wschodnia zajmuje północne obszary wyspy Borneo.
- Malezja
- Tajlandia
- Brunei
- Indonezja
Azja Południowo‑Wschodnia jest obszarem o stosunkowo niewielkiej średniej gęstości zaludnienia wynoszącej ok. 130 osób na 1 kmIndeks górny 22. Występują jednak ogromne różnice regionalne. Obszarami o tradycyjnie wysokiej gęstości zaludnienia są wyspy Jawa, Madura i Bali. Na Jawie średnia gęstość zaludnienia wynosi 1100 osób/kmIndeks górny 22, ale miejscami osiąga nawet 2500 osób/kmIndeks górny 22. W ostatnich latach następuje też wielki wzrost liczby ludności miejskiej. Obecnie w regionie znajduje się blisko 30 miast z liczbą ludności powyżej 1 mln, a dwa z nich – Dżakarta (stolica Indonezji, 10,6 mln) i Manila (stolica Filipin, 13,0 mln) to megamiasta. Państwem‑miastem jest Singapur zamieszkiwany przez 5,6 mln mieszkańców (2015 r.).
3. Azja Południowo‑Wschodnia – rolnictwo
W Azji Południowo‑Wschodniej, leżącej między 11° szerokości geograficznej południowej a 28° szerokości geograficznej północnej, występują dwa typy klimatu:
zwrotnikowy wilgotny – monsunowy – obejmujący środkową i północną część regionu;
równikowy wybitnie wilgotny zajmujący część południową.
Wspólną cechą w obu typach klimatu jest wysoka temperatura powietrza przez cały rok. Roczna suma opadów jest również wysoka: od 1500 mm do 2500 mm, ale ich przebieg w ciągu roku się różni. W klimacie równikowym miesięczne sumy opadów są wyrównane. W klimacie monsunowym występują dwie pory opadów: w okresie od grudnia do kwietnia opady są niskie, od maja do listopada – wysokie.
Cechy klimatu Azji Południowo‑Wschodniej umożliwiają całoroczną wegetację roślin. Wpłynęły one także na wytworzenie w tym regionie specyficznego rolnictwa nawadnianego. Roślina uprawna najlepiej dostosowana do warunków występujących w regionie to ryż – jedna z trzech, obok pszenicy i kukurydzy, głównych roślin żywieniowych na świecie. Ryż jest rośliną jednoroczną, wysoką (od 1 m do 2 m); kłos zawiera od 30 do 100 ziaren zamkniętych w łusce. Ryż został prawdopodobnie udomowiony w Azji Południowo‑Wschodniej i dzisiaj występuje w wielu odmianach dostosowanych do lokalnych warunków. Największe znaczenie ma odmiana ryżu mokrego, zwanego padi, dająca wysokie plony. Mniejsze plony przynosi ryż suchy (górski) uprawiany na wyżej położonych glebach wilgotnych. Ryż jest zbożem o specyficznych wymaganiach klimatycznych – kiełkuje w temperaturze 10–15°C, do kwitnienia potrzebuje temperatury 22–30°C, aby dojrzeć potrzebuje ok. 20°C. Ryż mokry wymaga do rozwoju co najmniej 2 miesięcy o temperaturze powietrza ponad 20°C, ryżowi suchemu wystarcza temperatura 18°C przez 3 miesiące. Niezbędnym warunkiem umożliwiającym uprawę ryżu mokrego jest woda potrzebna w czasie prawie całego okresu rozwoju.
Uprawa ryżu wymaga wielkich nakładów pracy. Przygotowanie sadzonek, zalewanie pól wodą, zbiór roślin w okresie dojrzewania ziaren spowodowały wykształcenie się pewnych zachowań nazwanych kulturą ryżową. Mają one wpływ na sposoby gospodarowania i więzi między ludźmi.
W Azji Południowo‑Wschodniej ryż uprawia się na niewielkich polach, a większość pracy wykonywana jest ręcznie. Siłę zwierząt wykorzystuje się na terenach płaskich, leżących w dolinach rzecznych i w deltach rzek. Na obszarach górskich stosuje się tarasowanie stoków, aby uzyskać większą powierzchnię pod uprawę. Na silnie nachylonych stokach tarasy są wąskie, na bardziej łagodnych szersze, niekiedy sięgają 50 m. Na wąskich tarasach wszelkie prace wykonuje się ręcznie. Woda jest doprowadzana na pola rowami ze strumieni górskich, niekiedy z dużych odległości, a następnie rozprowadzana za pomocą kanałów, rowów lub rur wydrążonych w drewnie lub w pniach bambusowych. Ryż rozsiewa się najpierw w rozsadniku, w którym gleba jest staranie przygotowana: kruszy się ją i zwilża, aż uzyska konsystencję rzadkiego błota. Następnie nawozi się ją nawozami zwierzęcymi, fekaliami, szlamem ze stawów, roślinnością wodną. Tę ciężką pracę wykonuje się wspólnie z krewnymi, sąsiadami, a niekiedy uczestniczą w niej całe wiejskie społeczności. Po 20–30 dniach sadzonki są przenoszone na właściwe pole, wówczas ryżowisko jest zalewane, ale poziom wody musi być stale kontrolowany. Ważnym czynnikiem mającym wpływ na wielkość zbiorów jest doświadczenie ludzi i długoletnia tradycja w uprawie ryżu.
Na 2 tygodnie przed zbiorami spuszcza się wodę z pól, co przyspiesza dojrzewanie ziaren. Zbiór ryżu, młócenie i łuszczenie ziaren to również ciężka praca, często wykonywana ręcznie. W wielu obszarach Azji Południowo‑Wschodniej warunki klimatyczne gwarantują ciągły okres wegetacyjny, co pozwala na przynajmniej dwa zbiory ryżu rocznie. W okresie mniejszych opadów pola są często wykorzystywane dla uprawy roślin niewymagających nawodnienia.
We wszystkich państwach Azji Południowo‑Wschodniej ryż jest najważniejszą uprawą zajmującą największą powierzchnię i podstawowym zbożem służącym wyżywieniu ludności. Wielkimi producentami ryżu są również dwa najludniejsze państwa na świecie – Chiny i Indie.
W 1962 roku w Międzynarodowym Instytucie Badawczym Ryżu w Manili, stolicy Filipin, wyhodowano nową odmianę ryżu o krótkiej słomie, dającą przy silnym nawożeniu plony rzędu 65–100 dt z 1 ha. Po wprowadzeniu jej do uprawy w latach 1967–68 uzyskano na Filipinach trzykrotny wzrost plonów z hektara. W kolejnych latach nowe odmiany ryżu wprowadzono też do uprawy w innych państwach Azji Południowo‑Wschodniej. Poskutkowało to wyraźnym wzrostem uzyskiwanych plonów. Okres, gdy wprowadzano do uprawy nowe odmiany ryżu i pszenicy, nazywa się zieloną rewolucją.
Podsumowanie
Azja Południowo‑Wschodnia to wielki region składający się z trzech jednostek: Półwyspu Indochińskiego, Półwyspu Malajskiego i największego na świecie obszaru wyspowego – Archipelagu Malajskiego.
Ryż od wieków jest uprawiany na terenach objętych klimatem monsunowym. Charakterystyczne zachowania społeczne związane ze wspólną uprawą, przygotowaniem i utrzymaniem pól nazywa się kulturą ryżową.
Azja Południowo‑Wschodnia to jeden z trzech największych regionów uprawy ryżu na świecie. Pozostałe dwa to obszar w Chinach na południe od 33°N i Półwysep Indyjski.
Państwa Azji produkują łącznie ok. 90% światowych zbiorów ryżu. Ryż w tym obszarze jest podstawowym zbożem żywieniowym. Od czasu zielonej rewolucji, po wprowadzeniu do upraw odmian bardziej plennych, nastąpił wzrost wielkości zbiorów i plonów ryżu.
Określ na mapie hipsometrycznej położenie geograficzne Azji Południowo‑Wschodniej.
Wydziel i wskaż na mapie hipsometrycznej główne jednostki fizycznogeograficzne należące do Azji Południowo‑Wschodniej.
Korzystając z mapy tematycznej, odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia.
Do których państw należy terytorium największej wyspy w Archipelagu Malajskim?
Określ współrzędne geograficzne Dżakarty i Manili – największych miast w Azji Południowo‑Wschodniej.
Tylko jedno państwo należące do Azji Południowo‑Wschodniej leży w całości na półkuli południowej. Podaj jego nazwę.
Wyjaśnij, dlaczego uprawa ryżu doskonale udaje się na obszarach objętych klimatem monsunowym.
Wyjaśnij znaczenie pojęcia kultura ryżowa.
*Odszukaj w dowolnych źródłach informacje na temat przyczyn upowszechnienia się plantacyjnej uprawy kauczukowca brazylijskiego w Azji Południowo‑Wschodniej.
Zadania
Wskaż obszary zaliczające się do Azji Południowo-Wschodniej.
- Archipelag Malajski
- Nizina Chińska
- Półwysep Indyjski
- Filipiny
- Półwysep Indochiński
- Półwysep Malajski
Największym państwem Azji Południowo-Wschodniej, zamieszkanym przez czwarty co do liczebności naród na świecie, jest
- Indonezja.
- Wietnam.
- Mjanma.
- Malezja.
Do każdej nazwy dopasuj odpowiedni opis.
Singapur, Bali, Borneo, Krakatau, Luzon, Jawa
| miasto–państwo | |
| najgęściej zaludniona wyspa | |
| największa wyspa Filipin | |
| największa wyspa Malajów | |
| wyspa „wypoczynkowa” | |
| wyspa–wulkan |
Dokonaj analizy danych klimatycznych w tabeli. W którym zestawie prawidłowo odczytano długość trwania monsunu letniego i prawidłowo oszacowano sumę opadu w tym okresie w stacji Hanoi?
I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | Rok | |
T [°C] | 17,1 | 17,5 | 20,3 | 24,1 | 27,8 | 29,3 | 29,2 | 28,8 | 27,8 | 25,2 | 21,9 | 18,5 | 23,9 |
Opady [mm] | 21 | 28 | 4 | 87 | 200 | 222 | 319 | 326 | 277 | 163 | 55 | 19 | 1761 |
- od maja do października, 1500 mm
- od kwietnia do grudnia, 1600 mm
- od maja do września, 1350 mm
- od kwietnia do września, 1650 mm
Podane nazwy państw ułóż według wielkości zbiorów ryżu – od największych do najmniejszych.
- Kambodża
- Indonezja
- Timor Wschodni
- Singapur