RQooo8DFrxGC01

Na zdjęciu bardzo gęsta, nowoczesna zabudowa miejska.

1. Środowisko przyrodnicze Japonii – zagrożenia i ograniczenia dla osadnictwa oraz rozwoju gospodarczego

Archipelag Wysp Japońskich ciągnie się łukiem o długości ok. 2,5 tys. km wzdłuż wschodniego wybrzeża Azji, z północnego‑wschodu na południowy‑zachód. Jego trzon stanowią 4 duże wyspy – Hokkaido, Honsiu, Kiusiu i Sikoku – oddzielone od Azji Morzem Japońskim, a od zachodu oblewane wodami otwartego Oceanu Spokojnego. Na południu znajduje się długi, złożony z drobnych wysepek archipelag Riukiu. Na dnie oceanu, równolegle do wysp, biegną podmorskie rowy oceaniczne o głębokości od 6 km do 10 km: Rów Japoński – 8412 m. p.p.m., Rów Izu‑Ogasawara – 9710 m. p.p.m.

Wyspy Japońskie są wynurzonym grzbietem podmorskiego łańcucha górskiego, który powstał w wyniku zderzenia się płyt litosfery. Cały ten obszar jest więc aktywny sejsmicznie – występują w nim częste trzęsienia ziemi oraz znajdują się liczne czynne wulkany. Wiąże się to z położeniem archipelagu w „Ognistym Pierścieniu Pacyfiku”. W Japonii znajduje się 160 wulkanów, z których 46 przejawia stałą aktywność. Najsłynniejszym wulkanem jest Fudżi o wysokości 3776 m n.p.m. będący jednocześnie najwyższym punktem w Japonii. Jego stożek jest symbolem kraju.
W ukształtowaniu powierzchni Wysp Japońskich dominują tereny wyżynne i górzyste zajmujące ok. 85% obszaru państwa. Pasma górskie sięgające 2–3 tys. m n.p.m. biegną równolegle do osi głównych wysp. Aż 11 szczytów górskich przekracza 3 tys. m n.p.m. Niziny leżą w pasie przybrzeżnym oraz w obniżeniach między pasmami górskimi.

R1DHO1vKIHOzf1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Japonii. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Przeważają obszary wyżynne. Zaznaczono granice państw i opisano ich nazwy. Morza zaznaczono kolorem niebieskim i opisano. Oznaczono i opisano stolice i główne miasta. Trójkątami oznaczono wulkany i podano ich wysokości. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

Wielkim zagrożeniem dla ludzi są trzęsienia ziemi. W Japonii rocznie notuje się ok. 5 tys. wstrząsów sejsmicznych. Do najtragiczniejszych należało trzęsienie ziemi z 1 września 1923 roku, które objęło równinę Kanto na wschodnim wybrzeżu wyspy Honsiu. Zginęło wówczas prawie 100 tys. ludzi. W XXI wieku 11 marca 2011 roku podmorskie trzęsienie ziemi o sile 9 stopni w skali Richtera spowodowało powstanie fali tsunami, która uderzając z wielką siłą w północno‑wschodnią część wyspy Honsiu, zniszczyła wiele miast i osiedli w regionie Tohoku. Zginęło wówczas 26 tys. ludzi, a straty materialne oszacowano na 210 mld dolarów USA. Fale tsunami są szczególnie niebezpieczne w strefie wybrzeży. Na oceanie mają one od 0,5 m do 2 m wysokości. Jednak w strefie wybrzeży na płytkich wodach spiętrzają się i uderzają z ogromną siłą, zalewając, niszcząc i przemieszczając obiekty znajdujące się w jej zasięgu.

Niezwykle zróżnicowanym elementem środowiska przyrodniczego Wysp Japońskich jest klimat.
Decydują o tym:

• położenie w umiarkowanych szerokościach geograficznych i wielka rozciągłość południkowa;

• wyspiarskie położenie między Azją na zachodzie a Oceanem Spokojnym na wschodzie;

• znaczne zróżnicowanie wysokości bezwzględnych na czterech dużych Wyspach Japońskich;

• oddziaływanie prądów morskich – zachodnie wybrzeża Japonii opływa prąd Czuszimski będący odnogą ciepłego prądu Kuro Siwo, a wschodnie wybrzeża Hokkaido i Honsiu są pod wpływem chłodnego prądu Oja Siwo.

W Japonii występuje monsunowa odmiana klimatu, która modyfikuje strefowe typy klimatu. Północną część Wysp Japońskich od 38°N obejmuje klimat umiarkowany morski z wyraźnie zaznaczonymi termicznymi porami roku. W środkowej części Japonii leżącej między 31°N a 38°N występuje klimat podzwrotnikowy wilgotny, a na południe od 31°N – klimat zwrotnikowy wilgotny. Część środkowa i północna Wysp Japońskich jest wyraźnie cieplejsza latem. W części południowej przez cały rok jest ciepło i gorąco.
W całej Japonii występują wysokie opady – średnia roczna suma wynosi 1858 mm – co jest związane z wyspiarskim położeniem kraju.
Wyspy Japońskie leżą na trasie tajfunów. Tajfuny – po chińsku: 'wielki wiatr' – powstają nad Oceanem Spokojnym na zachód od Filipin i nad Morzem Południowochińskim w okresie zmiany monsunów (letniego na zimowy). Prędkość wiatru dochodzi wówczas do 200 km/h. Rocznie występuje średnio 20 tajfunów o huraganowej sile, które wywołują na morzu potężne fale. Silny wiatr i obfite opady wyrządzają duże szkody, tak więc każde nadejście tajfunu jest zapowiadane w środkach przekazu.
Na Wyspach Japońskich już ok. III tysiąclecia p.n.e. uprawiano ziemię. Od V wieku naszej ery istnieje silne państwo, które wytworzyło specyficzną kulturę, sztukę i obyczaje. Do połowy XIX wieku Japonia była ludnym krajem zamkniętym dla cudzoziemców.

Najważniejsze informacje dotyczące środowiska naturalnego Japonii:

• Wyspy Japońskie to niezbyt duży archipelag leżący u wschodnich wybrzeży Azji.

• Obszar wokół archipelagu i same wyspy są terenem sejsmicznym z czynnymi wulkanami na lądzie i na dnie oceanu.

• Wnętrze wysp zajmują wysokie góry i wyżyny, a niziny zajmują tylko 15% powierzchni w strefie wybrzeży narażonych na uderzenie tsunami.

• W okresie od lipca do października występują tajfuny – silne wiatry z obfitymi opadami.

• Ważnym elementem środowiska naturalnego, który sprzyjał osadnictwu na Wyspach Japońskich, była doskonale rozwinięta linia brzegowa.

RESO4mQJqDCuE1

Na zdjęciu wysokie pasmo górskie porośnięte roślinnością, szczyty skaliste.

RphDz8DU6CbCg1

Na zdjęciu widok z góry na wulkan, z którego wydobywa się chmura dymu.

RzrnCnTbgNopK1

Na zdjęciu zalane lotnisko, pasy startowe pod wodą, zniszczone zabudowania.

RO0fM8bgE9TWe1

Na zdjęciu teren zabudowany położony u podnóża góry. Ośnieżone.

R1SCPLYh0DfMl1

Na zdjęciu tory kolejowe i peron. W tle zabudowania mieszkalne, dużo zieleni, kwitną kwiaty. Pada deszcz, kłuże.

RDqwuVhOtAbe31

Na ilustracji zdjęcie lotnicze Azji Wschodniej z zaznaczonymi trasami przemieszczania się tajfunów. Wiele kolorowych krzyżujących się tras o podobnym przebiegu. Tajfuny nadciągają znad Oceanu Spokojnego w kierunku wysp a następnie zawracają z powrotem w kierunku oceanu.

2. Ludność Japonii – czynniki społeczne i kulturowe tworzące nowoczesną gospodarkę

Warunki środowiska przyrodniczego oddziałują na sposoby gospodarowania ludzi na danym obszarze. Przyjrzyjmy się, w jaki sposób ludzie żyjący w kraju wyspiarskim, górzystym, nawiedzanym przez naturalne żywioły utworzyli silne państwo będące od wielu lat potęgą gospodarczą. Dzisiaj w Japonii mieszka 126,5 mln ludzi i stanowią oni jedenasty co do liczby ludności naród na świecie.
Japonia położona na wyspach była i jest jednolita narodowościowo. Japończycy stanowią 98,5% ogółu ludności. Średnia gęstość zaludnienia jest dosyć duża i wynosi 335 osób na 1 kmIndeks górny 2². Dla porównania w Polsce są to 123 osoby na 1 kmIndeks górny 2². Rzeczywiste rozmieszczenie ludności jest w Japonii bardzo nierównomierne. Wpływa na to głównie rzeźba terenu oraz historyczne uwarunkowania związane z osadnictwem. Największe skupisko ludności, zwane japońskim Megalopolis, rozciąga się w południowej części wyspy Honsiu, od Niziny Kanto, na której leży Tokio – stolica kraju, aż po północną część wyspy Kiusiu. W tym pasie znajduje się 10 spośród 12 japońskich miast liczących więcej niż 1 mln mieszkańców. Tworzą one aglomeracje miejsko‑przemysłowe, w których żyje ok. 65 mln ludzi, a gęstość zaludnienia przekracza w niektórych obszarach 1000 osób na kmIndeks górny 2². Rozmieszczenie miast milionowych w Japonii i pas japońskiego Megalopolis, nazywanego także Tokaido Nikkon, przedstawia mapa poniżej.

R11iHGdMhf0wQ1

Ilustracja przedstawia mapę Japonii. Kolorem pomarańczowym zaznaczono obszar o gęstości zaludnienia większej niż 200 osób na jeden kilometr kwadratowy na południu kraju (wyspy Honsiu i Kiusiu). W tym rejonie zaznaczono kółkami cztery wielkie okręgi przemysłowe, a kropkami około dziesięciu miast powyżej jednego miliona mieszkańców. Cały obszar obwiedziono czerwoną linią wyznaczając Japońskie Megalopolis.

Ludność miejska od lat dominuje na obszarze Japonii. Według najnowszych danych w miastach mieszka aż 93,5% Japończyków.
Przedstawiona poniżej piramida wieku pokazuje, że ludzie w wieku 0–19 lat stanowią najmniej liczną grupę Japończyków. Na wykresie widzimy też, że wszystkie grupy starsze są od niej liczniejsze. Udział ludności w wieku powyżej 60 lat jest wyższy niż 12% ogółu społeczeństwa, co oznacza, że społeczeństwo Japonii weszło w fazę starości demograficznej i jest to ogólnie zjawisko niekorzystne. Po części wynika ono z faktu wydłużenia średniej długości życia do 88,3 lat dla kobiet i 81,4 lat dla mężczyzn – są to jedne z najwyższych wartości na świecie. Drugą przyczyną starzenia się japońskiego społeczeństwa jest mała liczba urodzin wynikająca z pracoholicznego i konsumpcyjnego stylu życia młodych Japończyków, który ogranicza chęci do tworzenia stałych związków, zakładania rodzin i posiadania dzieci.

R11TEbPxaaPvk1

Na ilustracji diagram słupkowy, struktura wieku ludności Japonii w dwa tysiące trzynastym roku. Ludność w wieku do czternastu lat – 13,1%, 15-44 lata – 36%, 45-64 lata – 26%, powyżej 65 lat – 24,9%. Piramida wieku Japonii ma kształt piramidy o wąskiej podstawie. Japonia jest społeczeństwem starzejącym się.

Japońskie miasta zmieniają swoje oblicza. Trzęsienia ziemi uniemożliwiały dawniej wznoszenie wysokich budowli. Do 1961 roku obowiązywał zakaz wznoszenia budynków wyższych niż 31 m. Nowe technologie oraz wysoki poziom techniki pozwalają obecnie na wznoszenie budynków do 200 m wysokości. Spowodowało to powstanie wysokiej zabudowy w centrach wielkich miast i nowo budowanych dzielnicach na ich obrzeżach. Współczesna technika umożliwiła także budowę potężnych mostów oraz podmorskich tuneli łączących wyspy.
Japonia po ogromnych stratach spowodowanych udziałem w II wojnie światowej szybko odbudowała większość gałęzi swej gospodarki. Okres wielkiego rozwoju Japonii rozpoczęty w latach 50. XX  wieku nazywano „cudem gospodarczym”. Jednak gospodarka nie rozwijałaby się tak szybko, gdyby nie tradycyjne postawy społeczeństwa japońskiego – sumienność, zdyscyplinowanie, przywiązanie do miejsca pracy oraz połączony z nim system dożywotniego zatrudnienia, a także wysokie kwalifikacje zawodowe pracowników. Wielką rolę odegrały także cechy dziedzictwa kulturowego Japonii – kult wiedzy i przestrzeganie rycerskich tradycji kodeksu honorowego.

RQooo8DFrxGC01

Na zdjęciu bardzo gęsta, nowoczesna zabudowa miejska.

R2AFcBoAIVmuN1

Na zdjęciu fasada budynku obwieszona neonami i reklamami. Noc, kolorowe światła. Na ulicy tłok.

R1cAh4o0iVSuL1

Na zdjęciu nowoczesne zabudowania biznesowe na tle charakterystycznej japońskiej świątyni z przyległymi do niej rozległymi ogrodami.

RHBpM7MNEdkip1

Na zdjęciu długi most łączący kilka wysepek.

RYQSFnYZyxZSO1

Na zdjęciu typowa japońska świątynia udekorowana złotem. Położona nad wodą w parku. Bujna roślinność.

RHaWcadw18Kq51

Na zdjęciu zadbany japoński ogród, wyszukany drzewostan, zbiornik wodny i most.

R1cs6oAIyHVUa1

Na zdjęciu dwie japońskie kobiety w kolorowych kwiecistych kimonach.

Rq47FmiL4PJ8y1

Na zdjęciu zabudowania na brzegu rzeki. Zniszczony budynek, którego ruina pozostała na pamiątkę, jako Kopuła Bomby Atomowej.

3. Gospodarka Japonii

Struktura zatrudnienia w Japonii jest podobna do tej w innych wysoko rozwiniętych gospodarczo państwach świata. W rolnictwie japońskim pracuje tylko 2,9% ogółu zatrudnionych, w przemyśle 26,2%, a w usługach 70,9%. Bezrobocie jest niskie i wynosi ok. 3,5% (dane z 2015 roku).
Na przykładzie Japonii doskonale widać wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rolnictwo. Dostosowuje się ono do warunków środowiska przyrodniczego, ale gospodarka wysoko rozwiniętego państwa, a także czynniki społeczno‑kulturowe przyczyniają się do wysokiego poziomu gospodarki rolnej.
Użytki rolne zajmują tylko 12,6% powierzchni kraju, a na 1 mieszkańca przypada zaledwie 0,04 ha gruntów ornych (na świecie na 1 mieszkańca przypada 0,72 ha, w Polsce 0,3 ha).
Mimo niewielkiej powierzchni użytków rolnych własna produkcja rolnicza zaspokaja ok. 80% potrzeb żywnościowych ludności Japonii.

Czynnikami intensyfikującymi rolnictwo są:

• wysoki poziom mechanizacji wszelkich prac polowych;

• stosowanie dużych dawek nawozów mineralnych;

• masowe używanie środków ochrony roślin;

• stosowanie wysokiej jakości materiału siewnego;

• wysoki poziom wykształcenia rolników – ok. 1/3 pracujących w tym dziale gospodarki ma co najmniej średnie wykształcenie.

Najważniejszą uprawą w Japonii jest ryż. Mimo że powierzchnia zasiewów jest niewielka, to Japonia zajmuje 10. miejsce na świecie w zbiorach ryżu, gdyż plony z 1 ha należą do najwyższych na świecie, np. 67,3 dt w 2013 roku przy średniej światowej na poziomie 45 dt. Japońskie rolnictwo zajmuje też wysoką pozycję w produkcji herbaty (10. miejsce na świecie), a także warzyw i owoców.
Wyspiarskie położenie Japonii umożliwia korzystanie z wód mórz i oceanów jako źródła żywności. Rybołówstwo, gospodarka rybacka i uprawy morskie są doskonale rozwinięte. Japonia zajmuje 6. miejsce na świecie w połowach ryb morskich, a każdy Japończyk spożywa średnio 31,2 kg owoców morza rocznie.
Rolnictwo Japonii cechuje się wysoką intensywnością i produktywnością, jednak konieczny jest import dużych ilości cukru, zbóż i mięsa wołowego.

RUaw7Bwn4pQjb1

Pole ryżowe. Na zdjęciu mechaniczny zbiór ryżu przy pomocy małego kombajnu.

RligKczrkrLra1

Na zdjęciu równe rzędy krzewów herbacianych.

RI2ygHggoHKCK1

Na zdjęciu mandarynki na drzewie.

RfFVv1A34fKQZ1

Na zdjęciu świeże ryby na sprzedaż.

Japonia nie ma znaczących zasobów surowców mineralnych, a mimo to jest globalnym mocarstwem gospodarczym – do 2008 roku zajmowała 2. miejsce na świecie pod względem wielkości produktu krajowego brutto (obecnie zajmuje 3. miejsce na świecie po USA i Chinach). W tabeli 1. przedstawiono udział Japonii w produkcji wybranych wyrobów oraz zajmowane miejsce na świecie świadczące o wysokiej pozycji w gospodarce światowej.

Motorem rozwoju gospodarczego Japonii był przemysł ciężki. W latach 30. XX wieku rozbudowano przemysł hutniczy, który do dzisiaj utrzymuje czołową pozycję w świecie. Po krótkim okresie okupacji Japonii przez Stany Zjednoczone po II wojnie światowej zrestrukturyzowano przemysł. Na wielką skalę wykorzystano zagraniczne technologie i licencje, dążąc do zróżnicowania struktury przemysłu i zlikwidowania luki technologicznej, jaka dzieliła przemysł japoński od amerykańskiego i zachodnioeuropejskiego. Rozwój gospodarczy opierał się na najwyższej w świecie wydajności pracy, rozwoju technologii materiało- i energooszczędnej oraz na wysokiej komputeryzacji procesów technologicznych. Japoński model zmian w przemyśle przewidywał przejście od gałęzi przemysłu pracochłonnego (włókienniczego) poprzez przemysł kapitałochłonny (ciężki, stoczniowy) do przemysłu wysokich technologii (elektronicznego, elektrotechnicznego, telekomunikacyjnego, precyzyjnego, optycznego i biochemicznego).
Wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną wymusił budowę elektrowni atomowych, które działają w Japonii od początku lat 70. XX wieku. Do niedawna wytwarzały one nawet 1/3 całkowitej produkcji energii. Jednak po katastrofie elektrowni w Fukushimie w 2011 roku (wywołanej falami tsunami) znacznie ograniczono produkcję w siłowniach jądrowych. Japonia od lat zwiększa wykorzystanie odnawialnych źródeł energii – wiatru, słońca, wód płynących czy geotermalnych – z których obecnie wytwarza się ok. 12% całkowitej produkcji energii elektrycznej.

RA4IpU6ZMEz021

Na ilustracji diagram. Produkcja energii elektrycznej w Japonii w dwa tysiące ósmym roku. Elektrownie cieplne – około 70%, wodne – poniżej 10%, jądrowe – około 17%, inne – około 3%.

Największym skupieniem przemysłu, w którym znajdują się główne okręgi przemysłowe, jest pas japońskiego Megalopolis. Największym okręgiem jest okręg Tokio‑Jokohama‑Chiba. Pozostałe trzy to okręg Nagoja z rozwiniętym przemysłem środków transportu, okręg Osaka‑Kobe‑Kioto i leżący na wyspie Kiusiu okręg Kitakiusiu‑Fukuoka.

Niezwykle ważnym działem gospodarki dla Japonii jest handel zagraniczny, gdyż kraj ten prawie w całości korzysta z importowanych surowców. Aby surowce te dotarły na wyspy, Japonia rozbudowała flotę morską i sieć portów. Przemysł stoczniowy jest jedną z ważniejszych gałęzi gospodarki tego państwa.

R1Hwb5a1eHGsp1

Japonia – handel zagraniczny

Diagram pokazuje istotną cechę wymiany handlowej Japonii: kraj ten kupuje głównie surowce i żywność, natomiast sprzedaje wysoko przetworzone maszyny, sprzęt transportowy i produkty przemysłowe. W ten sposób przez wiele lat uzyskiwano dodatnie saldo obrotów w handlu zagranicznym. Jednak w ostatnich latach bilans ten wykazuje przewagę importu nad eksportem. Wynika to stąd, że produkty japońskie są stosunkowo drogie i coraz trudniej jest im konkurować na światowych rynkach na przykład z tanimi produktami chińskimi. Najważniejszymi partnerami handlowymi Japonii – zarówno w imporcie, jak i w eksporcie – są właśnie Chiny (ok. 20% całości obrotów), a ponadto Stany Zjednoczone i Korea Południowa. Surowce, głównie ropę naftową, Japonia importuje z państw znad Zatoki Perskiej – Arabii Saudyjskiej i Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Ważnymi krajami prowadzącymi handel z Japonią są też państwa Azji Południowo‑Wschodniej – Singapur, Tajlandia, Malezja, Indonezja.

RjnD8pe4MoQg11

Jedna z wielu fabryk japońskiego koncernu Hitachi produkującego sprzęt elektroniczny, elektrotechniczny, telekomunikacyjny, budowlany i in.

R1C1izvKxYKUu1

Elektrownia fotowoltaiczna w okolicach Nagoi – wykorzystuje ona promieniowanie słoneczne do produkcji energii elektrycznej

R1ce9SAXi23dN1

Tsukuba – pierwsze japońskie miasto nauki będące pierwowzorem dla dzisiejszych technopolii

R2uwYXoi2qmcF1

Jokohama w aglomeracji Tokio to jeden z największych portów morskich świata

R1WFzG0EXkuTh1

Szybkie japońskie pociągi Shinkansen rozwijające prędkość ponad 400 km/h

Podsumowanie

• Japonia jest państwem wyspiarskim zajmującym 4 duże wyspy i ok. 4 tys. mniejszych wysepek w Azji Wschodniej. W ukształtowaniu powierzchni dużych wysp dominują tereny pofałdowane.

• Położenie geograficzne Wysp Japońskich wpływa na cechy środowiska przyrodniczego. Jest to obszar sejsmiczny narażony na trzęsienia ziemi i uderzenia fal tsunami; występują tam też czynne wulkany. Ponadto wyspy nawiedzane są przez tajfuny.

• Japonia jest jednolita narodowościowo – 98,5% ludności stanowią Japończycy. Obecnie Japonia liczy 126,5 mln mieszkańców, co daje jej 11. miejsce na świecie pod względem liczby ludności. Od lat 80. XX wieku społeczeństwo japońskie się starzeje.

• Do rozwoju gospodarczego Japonii przyczyniły się tradycyjne postawy jej ludności wynikające z kultury i tradycji. Siłą japońskiej gospodarki są wysokiej jakości wysoko przetworzone produkty przemysłowe. Ogromną rolę odgrywa handel zagraniczny.

• Japonia jest trzecią światową potęgą gospodarczą (po USA i Chinach), biorąc pod uwagę wielkość produktu krajowego brutto.

Zadania