Chiny – najludniejszy kraj świata
Chiny to najludniejszy kraj świata i największy pod względem powierzchni w całości leżący w Azji. Jako zorganizowane państwo Chiny istnieją od 221 roku p.n.e., kiedy to zaczął się kształtować język chiński jednoczący ludy mieszkające na wschodzie Azji. Historia, kultura i tradycja zachowują ciągłość aż do dnia dzisiejszego. A wszystko zaczęło się prawie 8 tys. lat temu, gdy na Nizinie Chińskiej udomowiono pierwsze rośliny i zwierzęta, a potem zaczęła tworzyć się cywilizacja chińska.
że cywilizacja chińska należy do najstarszych na świecie;
że Chiny są najludniejszym krajem na świecie;
że Chiny są wielkim wytwórcą różnorodnych wyrobów, które eksportują do wielu państw świata.
określać położenie geograficzne Chińskiej Republiki Ludowej w Azji;
porównywać dane statystyczne opisujące powierzchnię i liczbę ludności Chin z danymi dotyczącymi innych państw;
charakteryzować rozmieszczenie ludności w Chinach;
wskazywać kierunki rozwoju gospodarczego Chin;
przedstawiać znaczenie Chin w gospodarce światowej.
1. Położenie geograficzne Chin i główne cechy środowiska przyrodniczego
Chiny leżą w Azji Wschodniej i Azji Środkowej. Są trzecim pod względem wielkości obszaru państwem na świecie po Federacji Rosyjskiej i Kanadzie. Mają 9 mln 573 tys. km Indeks górny 22powierzchni, czyli są nieco mniejsze od Europy i nieco większe od Australii. Chiny zajmują 6,4% powierzchni lądów na Ziemi.
Chińska Republika Ludowa to oficjalna nazwa dzisiejszego państwa, które powstało w 1949 roku po wyniszczającej wojnie domowej. To najludniejszy kraj świata liczący 1 mld 376 mln mieszkańców, co stanowi 18,7% ogółu ludności na Ziemi (dane z 2015 roku).
Państwo | Powierzchnia | Udział w ogólnej |
Federacja Rosyjska | 17,1 | 11,5% |
Kanada | 10,0 | 6,7% |
Chińska Republika Ludowa | 9,6 | 6,4% |
Stany Zjednoczone Ameryki | 9,5 | 6,3% |
Brazylia | 8,5 | 5,7% |
Patrząc na mapę hipsometryczną Chin, widać duże zróżnicowanie ukształtowania wielkich form powierzchni Ziemi. Wyraźnie zaznaczają się wielkie obszary gór i wyżyn na zachodzie oraz w centrum, a także niziny na wschodzie. Mapa pokazuje znaczącą przewagę gór i wyżyn – tereny położone powyżej 500 m n.p.m. zajmują 75% obszaru Chin.
Najwyżej wznoszą się leżące na południowym zachodzie kraju łańcuchy górskie Himalajów i Karakorum. Są to najwyższe góry na Ziemi, jedyne ze szczytami sięgającymi powyżej 8 tys. m n.p.m. Mount Everest (8850 m n.p.m.) w Himalajach i K2/Czogori (8611 m n.p.m.) w Karakorum to dwa najwyższe szczyty świata. Nieco niższe wysokości (5–6 tys. m n.p.m.) osiąga sąsiednia, rozległa Wyżyna Tybetańska. Region Tybetu jest najwyżej położonym płaskowyżem na Ziemi i z tego względu często nazywa się go dachem świata. We wnętrzu Wyżyny Tybetańskiej biegną równoleżnikowo ułożone pasma górskie, które miejscami przekraczają nawet wysokość 7 tys. m n.p.m. – Kunlun ze szczytem Muztag (7723 m n.p.m.).
Nazwa najwyższego szczytu na Ziemi związana jest z angielskim pułkownikiem George’m Everestem, z którego inicjatywy w latach 1845–50 dokonywano systematycznych pomiarów wysokości w Himalajach. W 1849 roku w indyjskim urzędzie pomiarów obliczono, że góra o nazwie Peak XV ma 8848 m n.p.m. i jest najwyższym szczytem na świecie. Najnowsze pomiary satelitarne wskazują, że Mt. Everest jest o 2 m wyższy.
Mount Everest, nazywany też Czomolungmą albo Sagarmathą, został po raz pierwszy zdobyty 29 maja 1953 roku przez dwóch członków brytyjskiej wyprawy: Nowozelandczyka Edmunda Hillarego oraz Nepalczyka Norgaya Tenzinga z plemienia Szerpów (tragarzy i pomocników w zdobywaniu himalajskich szczytów).
W Tybecie mają swe źródła wielkie chińskie rzeki płynące w kierunku wschodnim – Huang He i Jangcy, a także inne wielkie rzeki płynące w kierunku południowo‑wschodnim: Mekong, Irawadi, Brahmaputra.
Na północ od Tybetu rozciągają się duże wewnętrzne kotliny. Dwie największe z nich: Kotlina Kaszgarska i Kotlina Dżungarska są rozdzielone kolejnym pasmem wysokich gór – Tienszan. Są to obszary suche i półsuche, na których występują pustynie i półpustynie. W dnach kotlin, będących obszarem bezodpływowym, kończą swój bieg rzeki wypływające z okolicznych gór. Największą z nich jest Tarym.
W północno‑wschodnich Chinach leżą przylegające do Tybetu obszary wyżynne – Wyżyna Mongolska z pustynią Gobi oraz Wyżyna Lessowa będąca największym obszarem lessowym na świecie. Grubość pokładów lessu dochodzi tam do 250 m. To właśnie od żółtego pyłu lessowego wywodzi się nazwa Huang He oznaczająca Żółtą Rzekę.
Na północnym wschodzie Chin leży Nizina Mandżurska, a na południe od niej, w dolnym biegu Huang He i Jangcy, znana z rozwoju pierwszych cywilizacji – Nizina Chińska.
Na południe od rzeki Jangcy leżą niezbyt wysokie, nieznacznie tylko przekraczające 2 tys. m n.p.m. Góry Południowochińskie.
Na mapie hipsometrycznej Chin powyżej zaznaczono izohiety 1000 mm/rok i 400 mm/rok oddzielające obszary z bardzo wysokimi i bardzo niskimi opadami atmosferycznymi. Na południowo‑wschodnich wybrzeżach Chin zaznacza się wpływ monsunu letniego, który przynosi intensywne opady. Natomiast we wnętrzu kraju opady są niskie ze względu na odległość od oceanu, a także barierę gór zatrzymującą napływ wilgotnego powietrza.
Wykorzystaj mapę hipsometryczną Chin i wskaż, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.
Prawda | Fałsz | |
Chiny są największym państwem, którego terytorium w całości leży w Azji. | □ | □ |
Wyżyna Tybetańska leży w zachodniej części Chin. | □ | □ |
Nizina Chińska jest obszarem między wielkimi rzekami – Huang He i Jangcy. | □ | □ |
Nizina Mandżurska leży w Chinach Południowo-Zachodnich. | □ | □ |
Huang He (Żółta Rzeka) i Jangcy (Niebieska Rzeka) uchodzą do Morza Żółtego. | □ | □ |
2. Ludność Chin
Chiny od wielu lat są państwem o największej liczbie ludności na świecie. Pod koniec lat 30. XX wieku liczba ludności Chin osiągnęła 500 mln. W 1981 roku Chiny stały się pierwszym państwem z liczbą ludności przekraczającą miliard. Obecnie liczą one 1 mld 376 mln, tj. 18,7% ludności świata (2015 r.).
Ludność Chin jest rozmieszczona bardzo nierównomiernie, a głównym czynnikiem o tym decydującym są zróżnicowane warunki środowiska przyrodniczego. Aż 95% ogółu ludności zamieszkuje wschodnią część Chin. Największa gęstość zaludnienia występuje na Nizinie Chińskiej – średnio jest to ok. 800 osób na 1 kmIndeks górny 22. Duża gęstość zaludnienia występuje również w pasie wybrzeża, gdzie często przekracza 200 osób na 1 kmIndeks górny 22. W środkowej części Chin zaczynają się góry i wyżyny, co skutkuje gwałtownym spadkiem gęstości zaludnienia w kierunku zachodnim. Rozległe obszary Tybetu i suchych kotlin pozostają bardzo słabo zaludnione ze względu na trudne warunki terenowe i klimatyczne.
Na zmiany liczby ludności Chin wpływ miały też czynniki społeczne. Pod koniec lat 80. XX wieku władze komunistyczne zainicjowały program, którego celem było zmniejszenie tempa przyrostu naturalnego ludności. Hasło programu brzmiało: Rodzina z jednym dzieckiem – szczęście twoje i szczęście Chin
. Program przyczynił się m.in. do wyraźnego ograniczenia wzrostu liczby ludności pod koniec lat 90. Zachwiana została jednak równowaga płci chińskiego społeczeństwa, ponieważ w rocznikach młodszych wyraźnie przeważa płeć męska.
W ostatnich latach nastąpił wielki wzrost liczby ludności miejskiej. Obecnie w Chinach jest ok. 80 miast liczących więcej niż 1 mln mieszkańców. Dwa z nich liczą więcej niż 15 mln mieszkańców – są to mega miasta:
Pekin (Beijing) – 19,5 mln, stolica państwa;
Szanghaj – 23,0 mln, wielki port morski przy ujściu rzeki Jangcy.
W 14 innych miastach mieszka od 5 mln do 15 mln ludzi. Niektóre z nich wraz z mniejszymi ośrodkami tworzą jeszcze bardziej zaludnione aglomeracje. Wielkie miasta Chin leżą głównie w pasie wybrzeża, na Nizinie Mandżurskiej i na Nizinie Chińskiej oraz w dolinach trzech wielkich rzek: Huang He, Jangcy i Xijang.
Zmiany liczby ludności oraz wzrost liczby ludności miejskiej w Chinach w latach 1980‑2030 pokazuje wykres.
Największą grupą narodowościową są Chińczycy narodowości Han stanowiący 92% ogółu ludności. W Chinach żyje też 55 innych narodów, z których 18 liczy więcej niż 1 mln osób. Najliczniejsi są Czuangowie (15,7 mln), Mandżurowie (10,1 mln) oraz Tybetańczycy (4,7 mln), którzy w latach 1912–1950 mieli swoje własne niepodległe państwo.
3. Chiny – kierunki rozwoju gospodarczego
Krótka historia rozwoju współczesnych Chin
W 1949 roku po zwycięstwie w wojnie domowej władzę w Chinach przejęli komuniści. Rozbudowano wówczas przemysł ciężki i przeprowadzono kolektywizację wsi. Po początkowych osiągnięciach rządząca Chińską Republiką Ludową partia komunistyczna zaczęła wprowadzać niespotykane w innych państwach koncepcje rozwoju społeczno‑gospodarczego. M.in. w latach 1958–1961 zainicjowano politykę „wielkiego skoku”, której celem było przyspieszenie rozwoju rolnictwa i przemysłu. W całym kraju utworzono komuny rolnicze, które oprócz produkcji rolnej miały realizować zadania przemysłowe. „Wielki skok” zakończył się całkowitą dezorganizacją produkcji rolnej, co doprowadziło do klęski głodu i śmierci milionów ludzi. Innym tragicznym działaniem była „rewolucja kulturalna” w latach 1965‑1969. W tym okresie zawieszono zajęcia w szkołach i na wyższych uczelniach, nastąpiły masowe przesiedlenia ludności miast do pracy na wsi. Doprowadziło to do katastrofy gospodarczej i opóźniło rozwój państwa.
Dopiero w 1978 roku pojawiły się pierwsze pozytywne zmiany, gdyż rozpoczął się okres tzw. „otwartych drzwi”. Władze zezwoliły na inwestycje zagraniczne i korzystanie z technologii opracowanych w wysoko rozwiniętych państwach. Zlikwidowano komuny ludowe, a rodziny żyjące na wsi otrzymały działkę rolną w piętnastoletnią dzierżawę. Na obszarach przemysłowych utworzono specjalne strefy ekonomiczne z gospodarką rynkową.
W 1997 roku Chiny odzyskały Hongkong od Wielkiej Brytanii, a w 1999 roku Makau od Portugalii. Utworzono w nich specjalne regiony ekonomiczne, w których przez 50 lat będzie utrzymywany dotychczasowy system gospodarczy.
Chiny są dziś najsilniej rozwijającym się państwem na świecie. Do elementów sprzyjających rozwojowi należą:
otwarcie gospodarki na inwestycje zagraniczne – Chiny to największy na świecie rynek wewnętrzny;
długookresowe inwestowanie w ludzi;
przemiany zachodzące na wsi – Chiny muszą wyżywić blisko 20% ludności świata, mając jedynie 10% areału rolniczego i tylko 6% zasobów wody;
rozbudowa infrastruktury przemysłowo‑technicznej;
rozwój usług, a szczególnie systemu finansowego.
Ważnym działem chińskiej gospodarki narodowej jest rolnictwo, gdyż zatrudnia ono 33,6% ogółu pracujących; na wsi mieszka 44,4% ogółu ludności Chin (2015 r.)
Diagram i mapa poniżej posłużą do charakterystyki rolnictwa w Chinach.
Czytając poniższy opis cech rolnictwa w Chinach, sprawdzaj informacje na mapie hipsometrycznej i na mapach tematycznych.
Rolnictwo w Chinach jest uzależnione od warunków środowiska przyrodniczego. Jest ono doskonale rozwinięte i ma wielowiekową tradycję w Chinach Wschodnich i Chinach Północno‑Wschodnich, natomiast tereny w Chinach Zachodnich są w niewielkim stopniu użytkowane rolniczo.
Uprawy na obszarze Chin Wschodnich wykazują strefowość związaną z warunkami klimatycznymi i ukształtowaniem powierzchni, zróżnicowaniem gleb oraz możliwością nawodnienia gruntów.
Na południe od rzeki Jangcy dominują uprawy wymagające wyższej temperatury powietrza i wyższych opadów – ryż i trzcina cukrowa. Na terenach wyżej położonych uprawia się herbatę i bawełnę. Warunki naturalne w tym regionie umożliwiają uzyskanie od dwóch do trzech zbiorów w ciągu roku.
W dorzeczu Huang He dominuje uprawa zbóż niewymagających nawodnienia: pszenicy i kukurydzy. Ważnymi uprawami są też inne zboża, w tym proso turkiestańskie i sorgo.
Na Nizinie Mandżurskiej uprawia się głównie soję i ziemniaki.
W rolnictwie chińskim dominuje uprawa roślin żywieniowych – zajmują one ok. 70% całej powierzchni zasiewów.
Chów zwierząt ma nieco mniejsze znaczenie niż uprawa roślin. Najbardziej rozpowszechniona jest hodowla trzody chlewnej. Chiny posiadają aż 50% światowego pogłowia. Ponadto hoduje się drób, bydło, owce, kozy, a także wielbłądy wypasane na naturalnych pastwiskach w Chinach Zachodnich.
Duże znaczenie dla wyżywienia ludności ma rybołówstwo morskie i rybactwo śródlądowe.
W Chinach występują złoża różnorodnych surowców mineralnych. Do najważniejszych należą surowce energetyczne oraz rudy metali kolorowych. Obszary wydobycia, tak jak i wielkie aglomeracje miejsko‑przemysłowe, znajdują się we wschodniej części kraju.
Towary przemysłowe | Wielkość produkcji | Udział w produkcji światowej | Miejsce na świecie |
węgiel kamienny i brunatny | 3 mld 680 mln t | 46,5% | I |
ropa naftowa | 208,1 mln t | 4,7% | V |
stal surowa | 779,0 mln t | 48,5% | I |
aluminium | 22,1 mln t | 46,8% | I |
samochody | 18,1 mln szt. | 27,5% | I |
rowery\* | 63,7 mln szt. | 48,1% | I |
\*2008 r. |
4. Zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej
W 1978 roku zapoczątkowano w Chinach nową politykę gospodarczą. W pierwszym okresie w południowej prowincji Guangdong utworzono cztery specjalne strefy eksportowe. W kolejnych latach otwierano coraz więcej stref ekonomicznych i technologicznych, wolnocłowych, w których stosowano ułatwienia dla inwestycji zagranicznych oraz lokowano nowoczesne gałęzie przemysłu. Specjalne strefy rozwoju powstawały głównie w prowincjach leżących na wybrzeżu, od wyspy Hajnan na południu po półwysep Szantung na północy. Od 1990 roku zaznaczył się gwałtowny wzrost inwestycji zagranicznych właśnie w specjalnych strefach ekonomicznych. Przykładem może być specjalna strefa ekonomiczna Shenzhen otwarta w 1978 roku. W 1982 roku miasto to liczyło 128,6 tys. mieszkańców, a obecnie jest to jedno z największych chińskich miast, w którym mieszka 9 mln ludzi.
Utworzenie stref ekonomicznych, technologicznych, wolnocłowych silnie oddziałuje na rozwój gospodarczy w skali regionalnej i ma znaczenie dla gospodarki całego państwa. Kraj o ogromnych zasobach surowcowych i liczbie ludności przekraczającej 1,3 mld stał się wielkim światowym producentem dzięki gigantycznemu doinwestowaniu kapitałem zagranicznym i zastosowaniu nowoczesnych technologii. Miało to jednak niekorzystny wpływ na stan środowiska naturalnego.
Rozwój przemysłu w Chinach powoduje wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną. Jedna z największych inwestycji w tej dziedzinie to budowa na rzece Jangcy Zapory Trzech Przełomów. Tama o wysokości 185 m i długości 2,3 km spiętrza wody w zbiorniku o długości 630 km i średniej szerokości 1,3 km. Całkowita moc elektrowni wynosi 22 500 MW, co czyni ją największą elektrownią wodną na świecie. Ekolodzy uważają tę inwestycję za niekorzystną, wskazując na ogromne koszty budowy, konieczność przesiedlenia 1,3 mln ludzi oraz ogromne zmiany w krajobrazie wokół zbiornika wodnego.
W 2001 roku Chiny zostały przyjęte do Światowej Organizacji Handlu (WTO). Spowodowało to zmiany w chińskim systemie bankowym i umożliwiło wejście na tamtejszy rynek zagranicznym bankom i instytucjom finansowym. Dynamiczny rozwój przemysłu i budownictwa widoczny jest w wielkości dochodu narodowego (PKB) wytwarzanego przez ten dział gospodarki.
Rolnictwo | Przemysł | Usługi |
10,0% | 43,9% | 46,1% |
Źródło: https://ja.wikipedia.org/wiki/中華人民共和国の経済 |
Wielkie znaczenie dla gospodarki Chin ma handel zagraniczny. Najwyższe obroty handlowe zarówno w eksporcie, jak i imporcie mają Chiny z czterema państwami wysoko rozwiniętymi: Japonią, Stanami Zjednoczonymi, Koreą Południową i Niemcami. Znacząca jest też wymiana handlowa z Hongkongiem, który ma status chińskiego specjalnego okręgu administracyjnego. Chiny od wielu lat mają dodatnie saldo obrotów w handlu zagranicznym, co oznacza przewagę eksportu nad importem.
Ostatnie lata przyniosły też wielki rozwój infrastruktury transportowej. Olbrzymie znaczenie mają porty morskie – spośród 10 największych portów na świecie aż 8 znajduje się w Chinach [http://www.geohive.com charts ec_ports.aspx].
W tabelach 4 i 5 umieszczono dane statystyczne świadczące o tym, jak Chiny silnie się rozwinęły w ostatnich latach.
Państwo | 1995 r. | 2014 r. |
Chiny | 2,5% | 13,4% |
Japonia | 17,6% | 6,0% |
Stany Zjednoczone Ameryki | 24,6% | 22,5% |
Źródła: Rocznik Statystyki Międzynarodowej, GUS 2012; |
Państwo | 1995 r. | 2014 r. |
Chiny | 635 USD | 12 880 USD |
Japonia | 41 790 USD | 37 400 USD |
Stany Zjednoczone Ameryki | 27 606 USD | 54 597 USD |
Źródła: Rocznik Statystyki Międzynarodowej, GUS 2012; |
W ciągu blisko 20 lat nastąpił ponad 5‑krotny wzrost udziału Chin w wielkości światowego dochodu brutto, a PKB na 1 mieszkańca wzrósł 20‑krotnie. Chiny stały się drugim globalnym mocarstwem gospodarczym. Dane w tabelach ukazują także, jak szybki jest wzrost gospodarczy Chin. W związku z tym trzeba pamiętać, że ewentualne spowolnienie chińskiej gospodarki może mieć bardzo niekorzystny wpływ na rynki finansowe i handlowe całego świata.
Porównaj dane umieszczone w tabeli i oblicz, ile razy wzrosła w Chinach produkcja stali surowej między rokiem 2000 a 2013.
Rok | Produkcja stali surowej | Udział w produkcji światowej |
2000 | 127,2 mln t | 15,0% |
2013 | 779,0 mln t | 48,5% |
Podsumowanie
Chińska Republika Ludowa jest trzecim pod względem powierzchni państwem na świecie (9,6 mln kmIndeks górny 22) i najludniejszym krajem świata, zamieszkanym przez 1 mld 376 mln ludzi, co stanowi 18,7% ogółu mieszkańców Ziemi.
Warunki środowiska przyrodniczego są głównym czynnikiem wpływającym na nierównomierne rozmieszczenie ludności. W Chinach Wschodnich na obszarze ok. 35% powierzchni kraju mieszka 95% ogółu ludności.
Rolnictwo chińskie jest uzależnione od warunków środowiska przyrodniczego. Uprawy rozmieszczone są głównie we wschodniej i północno‑wschodniej części kraju, gdzie wykazują strefowość związaną z klimatem, ukształtowaniem powierzchni, glebami oraz możliwościami nawodnienia gruntów.
Chiny od lat należą do czołowych na świecie producentów wielu roślin uprawnych (ryżu, pszenicy, herbaty, ziemniaków); przodują też w hodowli zwierząt (trzody chlewnej, owiec, kóz).
Reformy gospodarcze zapoczątkowane w 1978 roku spowodowały szybki rozwój gospodarczy kraju. Kluczowym czynnikiem było otwarcie się na inwestycje zagraniczne poprzez utworzenie specjalnych stref ekonomicznych. Chiny są obecnie drugą po USA światową potęgą gospodarczą.
Wykorzystaj mapę:
hipsometryczną Azji i określ położenie geograficzne Chin,
polityczną Azji i określ położenie polityczne Chin.
Wyjaśnij przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności w Chinach.
Na podstawie mapy tematycznej przedstaw rozmieszczenie głównych upraw na obszarze Chin. Wyjaśnij, dlaczego w rolnictwie zaznacza się strefowość upraw.
Przedstaw obecną sytuację gospodarczą Chin. Wyjaśnij, jakie są przyczyny wielkiego wzrostu gospodarczego Chin w ostatnich latach i jakie mogą być jego skutki.
Zadania
Podane hasła przypisz do odpowiedniej części Chin.
gęste zaludnienie, wielkie miasta, słabe zaludnienie, dominacja gór i wyżyn, klimat suchy, porty morskie, uprawa ryżu, klimat wilgotny
Chiny Zachodnie | |
---|---|
Chiny Wschodnie |