R6L8fdTQkHXaF1
Ilustracja do bajki Kruk i lis Ilustracja do bajki Kruk i lis Źródło: François Chauveau, XVII wiek, drzeworyt, domena publiczna.
Ilustracja do bajki Kruk i lis
François Chauveau , XVII wiek, drzeworyt, domena publiczna

W epoce oświecenia wielką wagę przywiązywano do racjonalnego tłumaczenia świata. Czy jednak można tę postawę utożsamiać z kultem rozumu? Ten problem można analizować na podstawie bajek Ignacego Krasickiego.

Już wiesz

Z dowolnego źródła przypomnij sobie główne cechy bajki oraz zadania utworów należących do tego gatunku literackiego.

j0000000D5B1v38_000EX001
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Ignacy Krasicki

R1WR9u2kyWpBg
Portret Ignacego Krasickiego
Per Krafft starszy, Portret Ignacego Krasickiego, 1768, olej na desce, domena publiczna
Ignacy Krasicki

Ignacy Krasicki

Najważniejszy przedstawiciel oświeceniowego klasycyzmu; liryk, epik, komediopisarz, publicysta, tłumacz. Urodził się w 1735 r. w Dubiecku w szlacheckiej (lecz zubożałej) rodzinie, został wyznaczony do stanu duchownego. W 1754 r. ukończył seminarium, ale święcenia kapłańskie uzyskał dopiero w 1759 r. W latach 1759–1761 studiował w Rzymie. Po powrocie do kraju zaangażował się w politykę. Początkowo sympatyzował ze stronnictwem Czartoryskich, tzw. Familią. Ponieważ Familia popierała wybór Stanisława Poniatowskiego na tron, Krasicki zbliżył się do młodego władcy (został nawet jego kapelanem). Był twórcą koncepcji czasopisma propagującego idee obozu królewskiego – ukazującego się od 1765 r. „Monitora”, w którym Krasicki zamieszczał teksty publicystyczne. Dzięki wsparciu władcy w 1766 r. konsekrowano go na biskupa warmińskiego, co dawało godność i niemałe dochody, które przeznaczał m.in. na upiększanie siedziby w Heilsbergu (czyli Lidzbarku Warmińskim). W roku 1772 (po I rozbiorze) stał się poddanym władcy Prus Fryderyka II, co utrudniło mu stały kontakt z krajem. Coraz częściej bywał na dworze Fryderyka, ale nigdy nie stał się usłużnym chwalcą swego nowego władcy. Ignacy Krasicki bywał na obiadach czwartkowych u Stanisława Augusta Poniatowskiego. W czasie tych spotkań czytał własne utwory. Chociaż pozostawał obywatelem innego państwa, stale interesował się sytuacją ojczyzny. W 1795 r. otrzymał tytuł arcybiskupa gnieźnieńskiego, czyli prymasa Polski. Jednak przed konsekracją Krasickiego dokonano III rozbioru i prymas pozostawał poddanym Prus. Zmarł w 1801 r. w Berlinie. Jego ciało sprowadzono do Polski w 1829 r. i złożono w katedrze gnieźnieńskiej. Spod pióra Krasickiego wyszły wspomniane już felietony zamieszczane w czasopismach, lecz Krasicki to przede wszystkim literat. Na szczególną uwagę zasługują jego bajki oraz satyry, ale stworzył też trzy powieści, trzy poematy heroikomiczne, epos, dramaty. Realizują one zasady klasycyzmu (ład, precyzja, racjonalizm, odwołania do antyku). Model stylu klasycystycznego, który stosował Krasicki, uznano w kulturze za wzorcowy. Część utworów Ignacy Krasicki podpisał pseudonimem X.B.W. (Książę Biskup Warmiński).

R1C6ON9HFMmb0
Stanisław August Poniatowski
Per Krafft starszy, Stanisław August Poniatowski, 1767–1768, olej na płótnie, Zamek Królewski w Warszawie, licencja: CC 0
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Sztuka klasycystyczna w Polsce nastawiona była na kształcenie społeczeństwa, realizowała zadania dydaktyczne. Taki charakter twórczości od razu narzucał wybór gatunków literackich.

Ćwiczenie 1
R4MBPOWK7uws51
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2

Uzasadnij, że utwory, w których został zastosowany komizm (sytuacji, postaci, języka), najlepiej realizują funkcję dydaktyczną.

j0000000D5B1v38_00000014
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

W świecie bajki

O bajce i bajkopisarzach polskichWacław Woźnowski
Wacław Woźnowski O bajce i bajkopisarzach polskich

Grecy [...] wynalazek tej formy twórczości przypisują półlegendarnemu Ezopowi, niewolnikowi z Frygii, który właśnie dzięki tak niskiemu statusowi społecznemu wpadł na pomysł, aby mówić panom nieprzyjemne dla nich prawdy nie wprost, ale za pomocą zwierzęcych alegorii. Mitotwórcza fantazja Greków skłonna była tłumaczyć natchnienie Ezopa działaniem sił cudownych. Przytaczano opowieść, według której nad monstrualnie brzydkim niewolnikiem zlitował się Hermes i nauczył go znanej mu z Olimpu sztuki mówienia bajek. W innej wersji miał to uczynić Zeus [...]. Popularny w literaturach chrześcijańskich od średniowiecza Żywot Ezopa zamienia [...] Zeusa na Boga. Tradycja chrześcijańska znała zresztą lepszy argument przemawiający za boskim pochodzeniem gatunku. Odkryto bowiem strukturalne podobieństwo między utworami ze zbioru Ezopowego a biblijnymi przypowieściami; wniosek wydawał się oczywisty: ludzkie bajki mają źródło w Biblii. Pogląd ten powtarzano jeszcze w XVIII w., chociaż epoka filozofów znała już teorię wywodzącą gatunek z kultury ludowej. Zwolennicy tej teorii utrzymywali, że bajka jest dawniejsza od wszelkiego piśmiennictwa [...]. Szukano ich w najsławniejszych pokładach kultury, kiedy kształtował się system językowy i sposób wyrażania pojęć ogólnych za pomocą prostej metafory. Stąd miał być już tylko krok do bajkowej alegorii [...]. Od niepamiętnych czasów bajka służyła zadaniom wychowawczym [...]. Pierwsze zbiory tekstów zawdzięczamy retorom greckim, którzy cenili je jako materiał do ćwiczeń, obejmujących m.in. tłumaczenie alegorii. [...] Teksty przypisywane Ezopowi obrastały formułami objaśniającymi w sposób zwięzły ogólny sens fabuły; stąd wywodzi się tzw. morał.

j0000000D5B1v38_00000_BIB_001Wacław Woźnowski, O bajce i bajkopisarzach polskich, [w:] , Bajka polska od Kadłubka do Herberta, oprac. Wacław Woźnowski, wybór Wacław Woźnowski, Wrocław 1972, s. 5.
Ćwiczenie 3.1

Wymień i krótko scharakteryzuj dwie teorie dotyczące genezy bajki jako gatunku.

Ćwiczenie 3.2

Wyjaśnij, jakie znaczenie dla powstania gatunku miał fakt, że Ezop był niewolnikiem.

Ćwiczenie 3.3

Co to znaczy mowa ezopowa? Podaj przykłady tekstów literackich, w których zastosowano taki rodzaj wypowiedzi. Wyjaśnij na podstawie wybranego tekstu, w jakim celu.

Bajka ezopowa
Definicja: Bajka ezopowa

odmiana gatunkowa bajki; utwór niewielkich rozmiarów, w którym bohaterami są przede wszystkim zwierzęta, będące nosicielami pewnych stałych cech (np. mrówka – pracowitość, osioł – upór, lis – spryt itd.)

RlYDDVXUpqgDp
Wielki hiszpański malarz barokowy Diego Velázquez tak wyobrażał sobie Ezopa – przedstawił go na rysunku wykonanym w latach 1639–1642. Co można wyczytać z mimiki twarzy, z postawy i stroju bohatera dzieła?
Diego Velázquez, 1639–1642, domena publiczna

W XVII wieku we Francji tworzył bajkopisarz, który sławą dorównał Ezopowi – Jean de La Fontainej0000000D5B1v38_000tp001Jean de La Fontaine. Jego dzieła wykazują większość podstawowych cech gatunku (dydaktyzm, wiersz, morał), ale mają formę nieco odmienną od tej, którą proponował Ezop. La Fontaine tworzył bajki obszerniejsze (liczące np. kilkadziesiąt wersów), z rozbudowaną fabułą, zawierającą m.in. dokładniejsze opisy wyglądu bohaterów.

Ćwiczenie 4
RvEx1yQfvCh2d1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Literatura OświeceniaMieczysław Klimowicz
Mieczysław Klimowicz Literatura Oświecenia

Największe sukcesy odniósł Krasicki jako bajkopisarz. Zbiór pt. Bajki i przypowieści, wydany w roku 1779, zawiera bajki krótkie, epigramatyczne, nawiązujące do stale żywych wzorów Ezopowych. Po wydaniu Bajek i przypowieści nie zaprzestał uprawiania tego gatunku. Pisał je do końca, niektóre publikował w czasopiśmie „Co tydzień” (1798–1799). Zebrane w pośmiertnej edycji Franciszka Ksawerego Dmochowskiegoj0000000D5B1v38_000tp002Franciszka Ksawerego Dmochowskiego (1802), stanowiły osobno cykl pt. Bajki nowe. Reprezentowały one typ odmienny: były to przeważnie bajki dłuższe, narracyjne, oparte na wzorach La Fontaine’a.

j0000000D5B1v38_00000_BIB_002Mieczysław Klimowicz, Literatura Oświecenia, Warszawa 1988, s. 67.
Ćwiczenie 5
RwYeXiDqobuhq1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000000D5B1v38_000tp001
j0000000D5B1v38_000tp002
j0000000D5B1v38_000EX002
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Kilka słów o filozofach...

R1In0mf3LUVUn
Ceniony XIX-wieczny polski grafik Antoni Oleszczyński wykonał w 1830 r. rysunek (będący kopią dzieła Daniela Chodowieckiego), na którym ukazał Ignacego Krasickiego. Rysunek zamieszczono w edycji dzieł oświeceniowego twórcy.
Antoni Oleszczyński, 1830, domena publiczna

W obu zbiorach bajek Ignacego Krasickiego znaleźć można po dwa utwory, w których bohaterami są filozofowie. Jak przedstawiciel wieku filozofów przedstawiał uczonych?

RF410k61mn720
Ignacy Krasicki, Filozof, czyta Bartosz Woźny Ignacy Krasicki, Filozof, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o..
FilozofIgnacy Krasicki
Ignacy Krasicki Filozof

Zaufany Filozof w zdaniach przedsięwziętychj0000000D5B1v38_000tp003Zaufany Filozof w zdaniach przedsięwziętych,
Nie wierzył w Pana Boga, śmiał się z wszystkich świętych.
Przyszła słabość, aż mędrzec, co firmament mierzył,
Nie tylko w Pana Boga, i w upiryj0000000D5B1v38_000tp004upiry wierzył.

Filozof

Ćwiczenie 6.1

Czy Filozof to bajka epigramatyczna, czy - narracyjna? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 6.2

Scharakteryzuj bohatera bajki.

Ćwiczenie 6.3

Omów, co spowodowało zmianę postępowania filozofa, oraz wyjaśnij, na czym polegała jego przemiana.

Ćwiczenie 6.4

Czy narrator pochwala postępowanie filozofa przed przemianą, czy - po przemianie? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 6.5

Jak należy oceniać postać filozofa z bajki – negatywnie czy pozytywnie? Uzasadnij odpowiedź.

R13qPdO0HnBU1
Ignacy Krasicki, Filozof i orator, czyta Bartosz Mazur Ignacy Krasicki, Filozof i orator, czyta Bartosz Mazur Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY 3.0.
Filozof i oratorIgnacy Krasicki
Ignacy Krasicki Filozof i orator

Filozof dysputował o prym z oratoremj0000000D5B1v38_000tp005oratorem.
Gdy się długo męczyli mniej potrzebnym sporem,
Nadszedł chłop. „Niech nas sądzi!” – rzekli razem oba.
”Co ci się – rzekł filozof – bardziej upodoba?
Czy ten, który rzecz nową stwarza i wymyśla,
Czy ten, co wymyśloną kształci i określa?”
”My się na tem – chłop rzecze – prostacy, nie znamy,
Wolałbym jednak obraz aniżeli ramy”.

Filozof i orator

Ćwiczenie 7.1

Czy Filozof i orator to bajka epigramatyczna, czy - narracyjna? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 7.2

O co wiedli spór tytułowi bohaterowie?

Ćwiczenie 7.3

Wyjaśnij własnymi słowami, czym zajmują się filozof i orator ukazani w bajce.

Ćwiczenie 7.4

Wyjaśnij, jakie znaczenie ma to, że spór bohaterów rozstrzygnął prosty chłop. Czy jego opinia jest miarodajna? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 7.5

Zapisz własnymi słowami sens wypowiedzi chłopa z bajki Ignacego Krasickiego.

j0000000D5B1v38_000tp003
j0000000D5B1v38_000tp004
j0000000D5B1v38_000tp005
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

W Bajkach i przypowieściach wizerunek filozofa nie jest jednoznaczny:

  1. To ten, który – gdy dzieje się coś złego – porzuca swoje przekonania. Czy zmiana postępowania oznacza, że zaczyna prawidłowo postrzegać świat? Nie! Kult rozumu zastąpił magią...

  2. To ten, który – zanim coś powie – myśli. Umysł filozofa zatem próbuje zrozumieć świat i to właśnie ten uczony ów świat tłumaczy za pomocą idei...

FilozofIgnacy Krasicki
Ignacy Krasicki Filozof

Po stryju filozofiej0000000D5B1v38_000tp006filozofie wziął jeden spuściznęj0000000D5B1v38_000tp007spuściznę,
Nie gotowiznęj0000000D5B1v38_000tp008gotowiznę,
Tam, gdzie duch buja nad ciało,
Takich sprzętów bywa mało,
Ale były na szafach, w szafach słojkówj0000000D5B1v38_000tp009słojków szyki,
Alembikij0000000D5B1v38_000tp00AAlembiki,
Papierów stósyj0000000D5B1v38_000tp00Bstósy,
Globusy
I na stoliku
Szkiełek bez liku,
A w końcu ławy
Worek dziurawy.
Wziął jedno szkiełko, patrzy, aż wór okazały.
Wziął drugie, a woreczek nikczemnyj0000000D5B1v38_000tp00Cnikczemny i mały.
Westchnął zatem nieborak i rzekł: „Wiem, dlaczego
Były pustki w dziurawym worku stryja mego:
Gdyby był okiem, nie szkłem, na rzeczy poglądał,
I on by użył, i ja znalazłbym, com żądał”.

Filozof

Ćwiczenie 8.1

Omów,co pozostało po filozofie‑uczonym.

Ćwiczenie 8.2

Do opisu przedmiotów, które pozostały po śmierci filozofa, Ignacy Krasicki użył krótkich wersów – wyjaśnij, czemu służy taki zabieg językowy.

Ćwiczenie 8.3

Na podstawie tekstu sformułuj ocenę filozofa‑uczonego.

Rxvn72gQ8zdBv
Ignacy Krasicki, Filozof i chłop, czyta Bartosz Woźny Ignacy Krasicki, Filozof i chłop, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o..
Filozof i chłopIgnacy Krasicki
Ignacy Krasicki Filozof i chłop

Wielki jeden filozof, co wszystko posiadałj0000000D5B1v38_000tp00Dwszystko posiadał,
Co bardzo wiele myślał, więcej jeszcze gadał,
Dowiedział się o drugim, który na wsi mieszkał.
Nie omieszkałj0000000D5B1v38_000tp00ENie omieszkał
I kolegę odwiedzieć,
I od niego się dowiedzieć,
Co umiał i skąd była ta jego nauka;
Znalazł chłopa nieuka,
Bo i czytać nie umiał, a więc książek nie miał.
Oniemiał.
A chłop w śmiech: „Moje księgi – rzekł – wszystkie na dworze:
Wół, co orze,
Sposobi mnie do pracy, uczy cierpliwości,
Pszczoła pilności,
Koń, jak być zręcznym,
Pies, jak wiernym i wdzięcznym,
A sroka, co na płocie ustawicznie krzeczy,
Jak lepiej milczyć niźli gadać nic do rzeczy”.

Filozof i chłop

Ćwiczenie 9.1

Scharakteryzuj dwa rodzaje źródeł wiedzy, o których mowa jest w bajce

Ćwiczenie 9.2

Wyraz nieuk zazwyczaj ma negatywne znaczenie. Kim jest nieuk w bajce Krasickiego? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 9.3

Ćwiczenie 9.4
RS1aPIwXJu7Tf1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9.5

Które zestawienie zwierzęcia i cechy przez nie ilustrowanej uważasz za najbardziej ciekawe? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 9.6

W wypowiedzi chłopa autor zastosował charakterystyczny zabieg kompozycyjny. Na czym on polega i czemu służy?

Ćwiczenie 9.7

Nazwij wszystkie znaki interpunkcyjne zastosowane w tekście. Nazwij funkcję pełnioną w tekście przez co najmniej dwa.

Ćwiczenie 9.8

Napisz scenopis scenki teatralnej, która będzie inscenizacją tej bajki Ignacego Krasickiego, ale podaną współczesnym językiem.

Książę Biskup Warmiński Ignacy Krasicki (1735–1801)Paul Cazin
Paul Cazin Książę Biskup Warmiński Ignacy Krasicki (1735---1801)

Krasicki podjął zadanie uczenia mądrości praktycznej, opisywania życia codziennego wśród zmagań, zasadzek, oszustw i ślepych zaułków. Wzniosłe spekulacje, do których nie jest stworzony, napełniają go nieufnością. Na cztery bajki, w których pojawia się postać filozofa, tylko w jednej odgrywa on pozytywną rolę; wiedzie prym przed oratorem [...]. We wszystkich innych zostaje ośmieszony: i ten, który nie wierzy ani w Boga, ani w świętych, lecz gdy zachorował, nawraca się i odnajduje wiarę w upiory [...], i ten, który całe dnie spędza na strychu na nikomu niepotrzebnych studiach, nie przynoszących mu ani grosza [...], i zwłaszcza ten, który nie zna prawdziwej wiedzy, jakiej uczy natura. Niepiśmienny chłop wprawia go w zakłopotanie mówiąc:
Wół, co orze,
Sposobi mnie do pracy, uczy cierpliwości,
Pszczoła pilności,
Koń, jak być zręcznym,
Pies, jak wiernym i wdzięcznym,
A sroka, co na płocie ustawicznie krzeczy,
Jak lepiej milczyć niźli gadać nic do rzeczy.
Oto główne role, główni aktorzy bajek księcia biskupa: zwierzęta, które widzi codziennie, lub takie, którym długoletnia tradycja literacka przypisała określony charakter.

j0000000D5B1v38_00000_BIB_007Paul Cazin, Książę Biskup Warmiński Ignacy Krasicki (1735–1801), tłum. Michał Mroziński, Olsztyn 1983, s. 250–251.
j0000000D5B1v38_000tp006
j0000000D5B1v38_000tp007
j0000000D5B1v38_000tp008
j0000000D5B1v38_000tp009
j0000000D5B1v38_000tp00A
j0000000D5B1v38_000tp00B
j0000000D5B1v38_000tp00C
j0000000D5B1v38_000tp00D
j0000000D5B1v38_000tp00E
j0000000D5B1v38_0000006M
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Bajkowa filozofia

Ignacy Krasicki nie atakował filozofii jako nauki, a tylko dogmatyczne traktowanie teorii jak absolutnej prawdy. Ważniejsza była dla niego... filozofia życia. Na czym ona polegała? O tym opowiadają bajki.

RV9wXxM5osAfu
Ignacy Krasicki, Groch przy drodze, czyta Bartosz Mazur Ignacy Krasicki, Groch przy drodze, czyta Bartosz Mazur Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY 3.0.
Groch przy drodzeIgnacy Krasicki
Ignacy Krasicki Groch przy drodze

Oszukany gospodarz turbował sięj0000000D5B1v38_000tp00Fturbował się srodzej0000000D5B1v38_000tp00Gsrodze:
Zjedli mu przechodzący groch zeszłyj0000000D5B1v38_000tp00Hzeszły przy drodze.
Chcąc wetowaćj0000000D5B1v38_000tp00Iwetować i pewnym cieszyć się profitemj0000000D5B1v38_000tp00Jprofitem,
Drugiego roku wszystek groch posiał za żytem.
Przyszło zbierać; gdy mniemał mieć korzyśćj0000000D5B1v38_000tp00Kmniemał mieć korzyść obfitą,
Znalazł i groch zjedzony, i stłoczone żytoj0000000D5B1v38_000tp00Lstłoczone żyto.
Niech się miary trzymają i starzy, i młodzi:
I ostrożność zbyteczna częstokroć zaszkodzi.

Groch przy drodze

Ćwiczenie 10.1

Sformułuj morał, który wynika z bajki Groch przy drodze.

Ćwiczenie 10.2

Ustal, czy z utworu wynika, jaki jest stosunek narratora do gospodarza.

Ćwiczenie 10.3

Na czym polega staranie gospodarza o zysk? Jakie błędy w postępowaniu gospodarza udaremniły mu jego zdobycie?

Ćwiczenie 10.4

Do wszystkich wyrazów objaśnionych w przypisach dopisz ich współczesne synonimy. Użyj ich, opisując kogoś, kto poniósł stratę.

RTf2cxt6Jhs2P
Ignacy Krasicki, Rybka mała i szczupak, czyta Bartosz Mazur Ignacy Krasicki, Rybka mała i szczupak, czyta Bartosz Mazur Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY 3.0.
Rybka mała i szczupakIgnacy Krasicki
Ignacy Krasicki Rybka mała i szczupak

Widząc w wodzie robaka rybka jedna mała,
Że go połknąć nie mogła, wielce żałowała.
Nadszedłj0000000D5B1v38_000tp00MNadszedł szczupak, robak się przed nim nie osiedział,
Połknął go, a z nim haczyk, o którym nie wiedział.
Gdy rybak na brzeg ciągnął korzyśćj0000000D5B1v38_000tp00Nkorzyść okazałą,
Rzekła rybka: „Dobrze to czasem być i małą”.

Rybka mała i szczupak

Ćwiczenie 11.1

Zacytuj fragment utworu, który można uznać za sformułowany wprost morał bajki.

Ćwiczenie 11.2

Która z poprzednich bajek mogłaby zawierać ten morał? Uzasadnij wybór.

Ćwiczenie 11.3

Opisz obraz świata w bajkach Ignacego Krasickiego, analizując wybrane teksty poety.

Polska bajka ezopowaJanina Abramowska
Janina Abramowska Polska bajka ezopowa

Do słabych mówi [...]: przede wszystkim pozbądźcie się złudzeń i przyjmijcie niekorzystną dla was regułę życia społecznego. Do silnych zaś: reguła jest co prawda dla was korzystna, ale bywają wyjątki, bądźcie umiarkowani. Zarówno do silnych, jak i do słabych skierowany jest postulat w miarę zgodnego współistnienia opartego na przyrodzonej niesprawiedliwości. Dlatego może bajka polityczna zdaje się rozkwitać w epokach, kiedy niesprawiedliwość jest szczególnie dolegliwa, a sankcjonujący ją układ społeczno‑polityczny względnie stabilny.

j0000000D5B1v38_00000_BIB_00AJanina Abramowska, Polska bajka ezopowa, Poznań 1991, s. 214–215.
Polska bajka ezopowaJanina Abramowska
Janina Abramowska Polska bajka ezopowa

Podział na słabych i silnych jest w Bajkach i przypowieściach mocno wyakcentowany. Drapieżnicy pożerają stworzenia słabe i bezbronne na zasadzie prawa natury, od którego nie ma żadnych wyjątków. Biada prostodusznej owcy, która weźmie na serio udawaną pokorę lwa albo wilczą praworządność. Biada myszy, która uwierzy w kocią skruchę.
W świecie Bajek i przypowieści nie ma miejsca na litość, słaby może jedynie wybierać między śmiercią dziś lub jutro, czasem ma szansę odwleczenia własnej zguby za cenę śmierci cudzej. W owym uznaniu oczywistości zła kryje się możliwość dramatycznego protestu przeciw porządkowi świata, możliwość nigdy jednak u Krasickiego niezrealizowana. Tak czy inaczej, nie dla lwów i wilków pisze XBW. Ani przez chwilę nie wierzy w ich nawrócenie, ostrzej niż zbrodnie i podstępy silnych potępia prostoduszność, naiwność, litość, oczekiwanie wdzięczności – fałszywe cnoty niewolników. Jedyna wskazówka wynikająca z Bajek i przypowieści to dyrektywa nieufności.

j0000000D5B1v38_00000_BIB_00AJanina Abramowska, Polska bajka ezopowa, Poznań 1991, s. 214–215.
j0000000D5B1v38_000tp00F
j0000000D5B1v38_000tp00G
j0000000D5B1v38_000tp00H
j0000000D5B1v38_000tp00I
j0000000D5B1v38_000tp00J
j0000000D5B1v38_000tp00K
j0000000D5B1v38_000tp00L
j0000000D5B1v38_000tp00M
j0000000D5B1v38_000tp00N
j0000000D5B1v38_0000008T
JPOL_E3_E4_Konteksty

Teksty do wyboru

Wilk pokutującyIgnacy Krasicki
Ignacy Krasicki Wilk pokutujący

Wzięły wilka skrupułyj0000000D5B1v38_000tp00Oskrupuły. Wiódł łotrowskie życie,
Więc ażeby pokutę zaczął należycie,
Zrzekł się mięsa. Jarzyną żyjąc przez dni kilka,
Znalazł na polowaniu znajomego wilka.
Trzeba pomóc bliźniemu! Za pracę usłużną
Zjadł kawał mięsa – gardzić nie można jałmużną.
Spotkał jagnię nazajutrz samopas idącyj0000000D5B1v38_000tp00Pjagnię nazajutrz samopas idący,
Chciał upomnieć, nastraszyć, zabił go niechcący,
Nazajutrz widząc cielę, że z krową nie chodzi,
Zabił go – takich grzechów cierpieć się nie godzi.
Nazajutrz, gdy się pasły z krowami pospołu:
”Niech się dłużej nie męczy!” – zjadł starego wołu.
I tak cierpiąc przykładne z dóbr świata wyzucie,
Chudy, gdy był grzesznikiem, utył na pokucie.

Wilk pokutujący

Wilk i owceIgnacy Krasicki
Ignacy Krasicki Wilk i owce

Wilk, chociaż to ostrożny, przecie że żarłoczny,
Postrzegł ścierwo, chciał dostać i wpadł w dół pobocznyj0000000D5B1v38_000tp00Qdół poboczny.
Siedzi w jamie a wzdycha; wtem owieczki słyszy.
Patrzą w dół, aż wilk w jamie siedzi, ledwo dyszy.
Odezwał się na koniec, rzekł do nich powolnie:
”Nie wpadłem, za pokutę siedzę dobrowolnie:
Trzeba czynić pokutę za boje, za groźby,
Za to, żem was pożerał…” Owce zatem w prośby:
”Wynidź z dołu!…” „Nie wyjdę!…” „My będziem podnosić…”
Droży się wilk, na koniec dał się im uprosić.
Jęły się więc roboty i tak pracowały,
Że go ze dna samego jamy wydostały.
Wyszedł, a zawdzięczającj0000000D5B1v38_000tp00Rzawdzięczając nierozumnej kupie,
Pojadł, pogryzł, podusił wszystkie owce głupie.

Wilk i owce

Wilk i owce IIIgnacy Krasicki
Ignacy Krasicki Wilk i owce II

Choć przykro, trzeba cierpieć; choć boli, wybaczyć,
Skoro tylko kto umie rzecz dobrze tłumaczyć.
Wszedł wilk w traktat z owcami. O co? O ich skórę;
Szło o rzeczj0000000D5B1v38_000tp00SSzło o rzecz. Widząc owce dobrą koniunkturęj0000000D5B1v38_000tp00Tkoniunkturę
Tak go dobrze ujęły, tak go opisałyj0000000D5B1v38_000tp00Uopisały,
Iż się już odtąd więcej o siebie nie bały.
W kilka dni ten, co owczej skóry zawżdyj0000000D5B1v38_000tp00Vzawżdy pragnie,
Widoczniej0000000D5B1v38_000tp00WWidocznie, wśród południa, zjadł na polu jagnię.
Owce w krzyk! A wilk na to: „Po cóż narzekacie.
Wszak nie masz o jagniętach i wzmianki w traktacie”.
Udusił potem owcę: krzyk na wilka znowu;
Wilk rzecze: „Ona sama przyszła do połowuj0000000D5B1v38_000tp00Xprzyszła do połowu”.
Niezabawem krzyk znowu i skargi na wilka
Wprzód jedną, teraz razem zabił owiec kilka.
”Drudzy rwali — wilk rzecze — jam tylko pomagał”.
I tak, kiedy się coraz większy hałas wzmagał,
Czyli szedł wstępnym bojem, czy się cicho skradał,
Zawżdy się wytłumaczył – a owce pozjadał.

Wilk i owce II

Ćwiczenie 12

Przeczytaj trzy bajki Ignacego Krasickiego, w których jednym z bohaterów jest wilk. Napisz krótkie opowiadanie na temat: „Strzeż się wilka, nawet gdy wpadł w tarapaty…”. W swoim tekście wykorzystaj cytaty z bajek Krasickiego.

j0000000D5B1v38_000tp00O
j0000000D5B1v38_000tp00P
j0000000D5B1v38_000tp00Q
j0000000D5B1v38_000tp00R
j0000000D5B1v38_000tp00S
j0000000D5B1v38_000tp00T
j0000000D5B1v38_000tp00U
j0000000D5B1v38_000tp00V
j0000000D5B1v38_000tp00W
j0000000D5B1v38_000tp00X
j0000000D5B1v38_0000009Y
JPOL_E3_E4_Preteksty

Ironia i komizm

Ćwiczenie 13

Zapoznaj się z definicjami ironii, komizmu i sceptycyzmu. Analizując bajki Ignacego Krasickiego, zbadaj funkcjonowanie tych pojęć w wybranych tekstach. Przygotuj głos do dyskusji poświęconej tej tematyce.

RSpVgsIg45l4i1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000000D5B1v38_000000A5
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 14.1

Wybierz dowolną bajkę Ignacego Krasickiego. Zinterpretuj wybrany utwór. Postaw tezę interpretacyjną i uzasadnij ją. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

Ćwiczenie 14.2

Sformułuj cztery argumenty dotyczące tego, że Ignacy Krasicki jako bajkopisarz rzeczywiście służył społeczeństwu polskiemu.

RjG5PkD8e0fsL1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.