Białka – budowa
Niektóre wyrazy mają inne znaczenie w języku potocznym niż w języku naukowym. Wyraz białko oznacza części jajka, które jest elementem naszej codziennej diety. Czy nazwa ta będzie oznaczała to samo na lekcjach chemii? Co to są białka i czy żółtko zawiera białko?
jak zbudowane są aminokwasy;
że aminokwasy mogą się ze sobą łączyć, tworząc peptydy.
jakie pierwiastki wchodzą w skład białek;
czym są białka;
wskazywać, w jakich produktach spożywczych występują białka;
podawać znaczenie białek w organizmie.
1. Skład pierwiastkowy białek
Jak zbudowany jest organizm człowieka?
Głównymi składnikami organizmu człowieka są woda (około 65%) i białko (około 20%).
Co to są białka i z jakich pierwiastków są zbudowane?
Jakie pierwiastki wchodzą w skład białek?
W skład białek wchodzą takie pierwiastki, jak: węgiel, wodór, tlen i azot.
białko jaja kurzego,
uniwersalny papierek wskaźnikowy,
probówka,
palnik.
W probówce umieść białko jaja kurzego.
Probówkę ogrzewaj.
Obserwuj zmiany.
Do wylotu próbówki zbliż zwilżony papierek uniwersalny.
W wyniku ogrzewania białka jaja kurzego powstała czarna substancja. Na ściankach probówki pojawiły się krople wody. Wydzielił się nieprzyjemny zapach amoniaku. Zwilżony papierek uniwersalny zabarwił się na kolor zielony.
Z obserwacji wynika, że w skład białek wchodzą następujące pierwiastki:
węgiel (białko uległo zwęgleniu),
wodór (pierwiastek wchodzący w skład wody),
azot (amoniak ma wzór i zawiera atom azotu).
BiałkaBiałka to substancje, których cząsteczki zbudowane są głównie z atomów węgla, wodoru, tlenu i azotu.
Czy białka mogą zawierać inne pierwiastki?
Przypomnij sobie, jaki zapach wydziela się podczas procesu psucia się jaj.
Nieprzyjemna woń zepsutych jaj spowodowana jest powstawaniem siarkowodoru, związku o wzorze . Na tej podstawie można wnioskować, że białka zawierają również siarkę. W skład niektórych białek wchodzi fosfor, rzadziej miedź, żelazo, cynk, magnez i jod.
2. Budowa białek
Białka są związkami wielkocząsteczkowymi zbudowanymi z reszt aminokwasowych. Różnorodność białek jest ogromna, chociaż aminokwasów białkowych jest około dwadzieścia. Ważne jest, jakie aminokwasy wchodzą w skład białka oraz w jaki sposób są ze sobą połączone.
Aminokwasy mogą się łączyć wiązaniem peptydowymwiązaniem peptydowym. Przypomnij sobie, w jaki sposób łączą się dwie cząsteczki aminokwasu o najprostszej budowie – glicyny.
Białkami umownie nazywamy związki, których łańcuch zawiera więcej niż 100 reszt aminokwasowych, a związki o krótszych łańcuchach są zaliczane do polipeptydów.
Łańcuch białkowy można opisać ogólnym wzorem:
Łańcuchy białkowe mogą mieć różną strukturę przestrzenną, m.in. skręcają się w spirale lub wstęgi.
Budowę białek opisał amerykański fizyk i chemik Linus Carl Pauling (czyt. lajnus carl puling), za co w 1954 roku otrzymał Nagrodę Nobla. Osiem lat później, tj. w 1962 r., otrzymał drugą – Pokojową Nagrodę Nobla za pracę podczas kampanii przeciwko próbom z bronią jądrową. Naukowiec ten uważany jest za jednego z najważniejszych chemików XX wieku.
3. Występowanie białek oraz ich rola w organizmie
Białka są podstawowym elementem budującym wszystkie organizmy. Człowiek musi dostarczać białka w pożywieniu. Białka te w procesie trawienia dzielone są na mniejsze fragmenty, z których powstają nowe białka niezbędne dla organizmu.
Gdzie występują białka?
Zawartość białka w produktach spożywczych jest różna, co należy brać pod uwagę przy doborze produktów spożywanych w ciągu dnia. Dzienne zapotrzebowanie na białko jest indywidualną cechą organizmu – zależy m.in. od wieku i płci.
Dzienne zapotrzebowanie na białko [g] | |
dziewczęta | 85 |
chłopcy | 95 |
kobiety | 70 |
mężczyźni | 95 |
Produkty | Zawartość białka |
mleko | 3 |
jaja | 13 |
ser żółty | 26 |
serek homogenizowany | 13 |
ser pleśniowy | 20‑21 |
kabanos | 27 |
ryby | 19–21 |
fasola | 21 |
soczewica | 25 |
soja | 24 |
Białka pełnią funkcję budulcową (budują mięśnie, paznokcie, włosy i tkanki). Ich trawienie zachodzi z udziałem enzymów białkowych. Białko jest głównym składnikiem hemoglobiny zawartej we krwi. Hemoglobina jest odpowiedzialna za dostarczanie komórkom tlenu.
Podsumowanie
Cząsteczki wszystkich białek są zbudowane głównie z atomów czterech pierwiastków: węgla, wodoru, tlenu i azotu. W skład niektórych białek mogą wchodzić atomy siarki, fosforu i inne pierwiastki.
Podstawowymi elementami budującymi białka są aminokwasy.
Białka to wielkocząsteczkowe związki chemiczne, zbudowane z reszt aminokwasowych połączonych wiązaniami peptydowymi.
Białka są głównym składnikiem budulcowym organizmów. Pełnią funkcje: budulcowe, transportowe, regulujące i inne.
Źródłem białka zwierzęcego są m.in. jajka, nabiał, mięso, ryby, a roślinnego – produkty zbożowe oraz rośliny strączkowe, np. fasola, soja i soczewica.
Korzystając z informacji z tabeli Dzienne zapotrzebowanie organizmu na białko oraz tabeli Zawartość białka w różnych produktach spożywczych, odpowiedz na pytania:
Który z wymienionych produktów zawiera najwięcej białka, a który najmniej?
Ile g białka zawiera szklanka mleka? Przyjmij, że masa szklanki mleka wynosi 200 g.
Czy chłopiec, który wypija 3 szklanki mleka dzienne, dostarcza organizmowi niezbędną ilość białka?
Ile gramów sera żółtego musiałaby zjeść kobieta, aby dostarczyć organizmowi niezbędną dzienną ilość białka?
Czy zjadając 200 g serka homogenizowanego, dostarczymy organizmowi więcej białka niż zjadając 100 g kabanosów?
W dostępnych źródłach wyszukaj informacje na temat niedoboru i nadmiaru białka w organizmie człowieka. Wymień po 3 skutki niedoboru oraz nadmiaru białka.
Omów przemiany białka zachodzące w organizmie człowieka.
Słowniczek
wielkocząsteczkowe związki zbudowane z reszt aminokwasowych połączonych wiązaniami peptydowymi; w skład białek wchodzą głównie takie pierwiastki, jak: węgiel, wodór, tlen i azot
powstaje w wyniku połączenia się aminokwasów; tworzą je grupy karboksylowa i aminowa łączących się cząsteczek aminokwasów
Zadania
Jak zbudowane są białka?
- Białka są zbudowane z reszt aminokwasowych połączonych wiązaniami peptydowymi.
- Białka to związki zbudowane z dwóch aminokwasów.
- Białka są zbudowane z aminokwasów połączonych wiązaniami estrowymi.
- Białka są zbudowane z amin połączonych wiązaniami peptydowymi.
Głównym źródłem białek są następujące produkty spożywcze:
- ryby
- słodycze
- smalec
- jaja
- nabiał
- owoce
- fasola
- soczewica
- drób
Oceń prawdziwość zdań zawierających informacje na temat budowy i roli biologicznej białek.
| Prawda | Fałsz | |
| Białka są podstawowym elementem budującym organizmy. | □ | □ |
| Białka mogą w organizmie pełnić różne funkcje, m.in. regulujące, transportowe i ochronne. | □ | □ |
| Białka są związkami o małej masie cząsteczkowej. | □ | □ |
| Białka powstają w wyniku połączenia się co najmniej 100 cząsteczek aminokwasów. | □ | □ |