RRQKJXw4hom7P1

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa. Na mapie przedstawiono stopień feminizacji. Dla zobrazowania zjawiska użyto odcieni koloru pomarańczowego – im jaśniejszy kolor tym stopień feminizacji mniejszy. Dodatkowo pod nazwami województw opisanymi na mapie umieszczono liczbę kobiet przypadającą na stu mężczyzn (od stu czterech w województwie warmińsko-mazurskim, podkarpackim i świętokrzyskim do stu dziewięciu w województwie mazowieckim i łódzkim). Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono objaśnienie kolorów użytych na mapie.

1. Struktura wieku ludności Polski

Struktura wieku ludności zamieszkałej na danym obszarze wyrażana jest przez liczbę osób urodzonych w poszczególnych latach, czyli będących w określonym wieku. Strukturę tę przedstawia się za pomocą dwóch zestawionych ze sobą poziomych wykresów słupkowych, zwanych piramidą wiekupiramida wiekupiramidą wieku. Jeden wykres dotyczy kobiet, a drugi mężczyzn. Na osiach poziomych oznaczona jest odpowiednio liczba kobiet i mężczyzn – w wartościach bezwzględnych lub jako procent całkowitej liczby ludności. Oś pionowa podaje przedziały wiekowe ludności (lub lata urodzeń). Długość każdego słupka jest proporcjonalna do liczby kobiet lub mężczyzn w danym przedziale wieku.
Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że są to dwa takie same wykresy, tyle że jeden jest lustrzanym odbiciem drugiego. Kiedy jednak przyjrzeć się im dokładniej, to można zauważyć pewne różnice w strukturze wieku kobiet i mężczyzn.

RMYG0Y18YSlTr1

Na ilustracji piramida wieku i płci dla Polski w 2013 r. Z lewej strony mężczyźni, z prawej strony kobiety. Zbliżony przebieg wykresów dla obu płci, nadwyżka liczby mężczyzn nad liczbą kobiet w przedziale 0-50 lat, nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn powyżej 50 lat. Wąska podstawa piramidy, dalej wykres szerszy, zwęża się około dziesiątego roku życia, potem nieco szerszy, zwęża się powtórnie około czterdziestego piątego roku życia, potem szerszy i około siedemdziesiątego roku życia znowu zwęża się.

W kształcie piramidy wieku dla Polski wyraźnie wyróżniają się wybrzuszenia i wklęśnięcia, które odpowiadają wyżom i niżom demograficznym. Są one efektem II wojny światowej, kiedy to rodziło się bardzo mało dzieci. Po zakończeniu wojny nastąpiła odbudowa gospodarcza kraju, a także dynamiczny rozwój potencjału ludnościowego. W połowie lat 50. XX wieku miała miejsce kulminacja liczby urodzeń, co uwidoczniło się w postaci wyżu demograficznego. Kolejne wklęśnięcia i wybrzuszenia w piramidzie powtarzają się mniej więcej co 25 lat – jest to czas potrzebny, by następne pokolenie weszło w wiek dorosły i miało decydujący wpływ na liczbę urodzeń. Taka pokoleniowa powtarzalność w strukturze wieku nazywana jest echem demograficznymecho demograficzneechem demograficznym. Trzeba tu jednak zwrócić uwagę, że ostatnie echo wyżu demograficznego było bardzo słabe w porównaniu z wcześniejszym. To efekt m.in. nie najlepszej sytuacji ekonomicznej (np. wysokie bezrobocie) i zmian w stylu życia naszego społeczeństwa.

Kształt piramidy wieku pokazuje aktualny stan wieku danego społeczeństwa, a także mówi o przyszłej jego strukturze. W każdym kolejnym roku słupki wykresu „przesuwają się” o jeden w górę, a ich długość – poza rocznikami najstarszymi – zmienia się tylko nieznacznie (na ogół zmniejsza się ze względu na zgony i emigrację; w szczególnym wypadku słupek może się wydłużyć, jeśli saldo migracji będzie większe niż liczba zgonów w danej grupie wieku). W przypadku Polski niepokojąca jest wąska podstawa piramidy. Oznacza ona małą liczebność roczników młodych, czego skutkiem może być jeszcze mniej urodzeń w przyszłości. Jednocześnie zwiększy się liczebność roczników starszych, czyli nastąpi starzenie się społeczeństwa. Piramida wieku dla ludności Polski ma charakter regresywny.

Warto wiedzieć

Kształt piramidy pozwala m.in. prognozować zmiany liczby ludności w ciągu kilkudziesięciu lat. Na przykład znaczne pogrubienie piramidy u podstawy wskazuje na wysoki przyrost naturalny, czyli zwiększanie liczby ludności. Z kolei wąski dół piramidy oznacza niski przyrost naturalny, czyli ubytek liczby ludności. Według tego kryterium piramidy wieku można podzielić na progresywne, regresywne i zastojowe.

RbgZTtR1dznTD1

Na ilustracji trzy piramidy o różnych kształtach. Indie, piramida progresywna, szeroka podstawa, duża liczba urodzeń, wysoki poziom zgonów. Niemcy, piramida regresywna, wąska podstawa, niska liczba urodzeń. Australia, piramida zastojowa, kształt piramidy zbliżony jest do prostokąta, niski poziom urodzeń, niski poziom zgonów.

Na piramidzie wieku dla Polski oznaczone są też grupy ludności według zdolności do pracy:

• ludność w wieku poprodukcyjnym – kobiety powyżej 60. roku życia i mężczyźni powyżej 65. roku życia; po osiągnięciu takiego wieku do niedawna można było u nas zakończyć pracę zawodową i przejść na emeryturę; jednak ze względu na starzenie się społeczeństwa i coraz dłuższe życie Polaków wiek emerytalny jest stopniowo podnoszony i zrównywany dla kobiet i mężczyzn; docelowo ma to być 67 lat;

• ludność w wieku produkcyjnym – kobiety w wieku 18–60 lat i mężczyźni w wieku 18–65 lat według starego podziału, docelowo kobiety i mężczyźni w wieku 18–67 lat;

• ludność w wieku przedprodukcyjnym – dzieci i młodzież przed 18. rokiem życia (zmiany nie są przewidywane).

Struktura ludności według tych grup jest bardzo ważna ze względów ekonomicznych. Pokazuje ona, jaka część społeczeństwa potencjalnie może pracować, utrzymując niepracujących. Wykresy poniżej pokazują niekorzystne niestety tendencje w naszym społeczeństwie:

• stale przybywa ludności w wieku poprodukcyjnym, którą trzeba będzie utrzymywać;

• stopniowo zaczyna się zmniejszać udział ludności w wieku produkcyjnym, na której spoczywa ciężar utrzymywania ludności w wieku nieprodukcyjnym;

• stale zmniejsza się udział ludności w wieku przedprodukcyjnym, co oznacza, że w przyszłości będzie mniej ludności w wieku produkcyjnym.

Opisana sytuacja stwarza konieczność oszczędzania w ciągu swojego życia zawodowego środków finansowych, które mogą stać się niezbędnym dodatkiem do niewielkiej emerytury. Może także w przyszłości stać się nieodzowne przyjęcie większej ilości imigrantów do naszego kraju z powodu braku rąk do pracy.

ROlVRatGvRmSr1

Na ilustracji cztery wykresy słupkowe strukturalne: struktura wieku Polaków w latach 1980, 2000, 2008, 2012.

	1980	2000	2008	2012
Ludność w wiekupoprodukcyjnym	11,8%	14,8%	16,2%	17,8%
Ludność w wiekuprodukcyjnym	59,4%	60,6%	64,5%	63,9%
Ludność w wiekuprzedprodukcyjnym	28,8%	24,4%	19,3%	18,3%

Ciekawym wskaźnikiem demograficznym odnoszącym się do wieku jest przeciętna długość trwania życia człowieka. Zazwyczaj określa się ją osobno dla kobiet i mężczyzn. Kobiety generalnie żyją dłużej niż mężczyźni, ponieważ prowadzą nieco inny, na ogół zdrowszy tryb życia – lepiej się odżywiają, piją mniej alkoholu, palą mniej papierosów, bardziej dbają o zdrowie (częściej chodzą do lekarza), są w mniejszym stopniu narażone na urazy, wypadki, konflikty itp. Długość życia obu płci zależy też od takich czynników, jak: ogólny poziom zamożności społeczeństwa, dostęp do służby zdrowia, nawyki żywieniowe, zanieczyszczenie środowiska wywołujące choroby, konflikty społeczne, klimat. W związku z tym najdłużej na świecie żyją mieszkańcy bogatych, spokojnych krajów, którzy zdrowo się odżywiają (m.in. jedzą dużo ryb), np. Japończycy, Islandczycy, Australijczycy. Rekordzistkami są Japonki, które przeciętnie żyją ponad 85 lat. Dla porównania Polki żyją średnio 81 lat, a Polacy 73 lata.

RULtfRQWmlxs61

Na ilustracji wykresy słupkowe ustawione malejąco: Japonia, Islandia, Szwajcaria, Australia, Włochy, Francja, Hiszpania, Izrael, Szwecja, Kanada zbliżone dane: długość życia kobiet nieco ponad 80 lat, mężczyzn około 75 lat. Ostatni wykres Suazi - długość życia kobiet i mężczyzn nieco ponad 30 lat.

Różnice w przeciętnej długości życia między krajami dobrze rozwiniętymi nie są duże. Zazwyczaj kobiety żyją tam nieco ponad 80 lat, a mężczyźni nieco ponad 75 lat. Większe różnice pojawiają się, jeśli popatrzy się na średnią długość życia w krajach słabo rozwiniętych. Tam w najbiedniejszych państwach afrykańskich przeciętna długość życia nie przekracza 40 lat.
W Polsce różnice średniej długości życia w województwach nie są duże i wynoszą niespełna 4 lata dla mężczyzn i 2,5 roku dla kobiet. Najdłużej żyje się na wschodzie i południowym wschodzie Polski. Socjologowie twierdzą, że ma to związek z bardziej tradycyjnym podejściem do życia. Panują tam silniejsze więzi rodzinne, większa religijność, a stopień aspiracji jest niższy. Wpływa to na niższy poziom stresu i mniejszą zapadalność na choroby cywilizacyjne. Najkrócej zaś żyje się w Polsce Południowej (województwo śląskie), gdzie rozwinął się przemysł i związane z nim zanieczyszczenia, oraz w Polsce Centralnej (województwo łódzkie), gdzie odnotowuje się dużo przypadków marskości wątroby, co świadczy o prowadzeniu przez sporą część tamtejszego społeczeństwa niezdrowego stylu życia (np. nadużywanie alkoholu).

2. Struktura płci ludności Polski

Ogólną strukturę płci ludności, czyli podział społeczeństwa na kobiety i mężczyzn, charakteryzuje wskaźnik feminizacjifeminizacji wskaźnikwskaźnik feminizacji, który wyrażany jest jako liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn. Oblicza się go w następujący sposób:

W większości państw świata liczba kobiet przewyższa liczbę mężczyzn. Wynika to stąd, że powyżej 50. roku życia zaczyna występować tzw. nadumieralność mężczyzn. Widać to m.in. napiramidzie wieku dla PolskiiWj9C2E61N_d451e183piramidzie wieku dla Polski, gdzie w najstarszych rocznikach wyraźnie zaznacza się przewaga liczebna kobiet. Natomiast więcej mężczyzn występuje w rocznikach młodszych, co jest skutkiem dysproporcji liczby porodów, która wykazuje średnio 106 urodzonych chłopców na każde 100 urodzonych dziewczynek.

RcrcS9Isi6Yoi1

Na ilustracji wykresy słupkowe ustawione malejąco. Więcej kobiet niż mężczyzn: Estonia, Łotwa, Ukraina, Rosja, Białoruś, Litwa, Armenia, Gruzja, Polska. Więcej mężczyzn niż kobiet: Arabia Saudyjska, Bahrajn, Oman, Samoa, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuwejt, Katar.

Na obszarze Polski występuje również pewne zróżnicowanie przestrzenne stopnia feminizacji. Chociaż podobnie jak w przypadku średniej długości życia nie jest ono duże – od 104 kobiet na 100 mężczyzn w województwie podkarpackim i warmińsko‑mazurskim do 109 w województwach łódzkim i mazowieckim. Wysoka wartość wskaźnika feminizacji w łódzkim to zasługa miasta Łodzi i okolic, gdzie w XIX i XX wieku na wielką skalę rozwinął się przemysł włókienniczy, który zatrudniał przede wszystkim kobiety. Dziś już tego przemysłu praktycznie nie ma, ale nadwyżka kobiet pozostała. W samej Łodzi wskaźnik feminizacji wynosi obecnie 120, a w latach 70. XX wieku na 100 mężczyzn przypadało tam ponad 140 kobiet.
Zwiększony stopień feminizacji występuje też w gęściej zaludnionych województwach na południu Polski oraz województwie mazowieckim za sprawą Warszawy. Wiele młodych kobiet wciąż przyjeżdża do dużych miast, by pracować lub studiować. Natomiast najsłabiej sfeminizowane pozostają województwa wschodnie, w których przeważają tereny wiejskie i nie ma wielkich miast.

RRQKJXw4hom7P1

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa. Na mapie przedstawiono stopień feminizacji. Dla zobrazowania zjawiska użyto odcieni koloru pomarańczowego – im jaśniejszy kolor tym stopień feminizacji mniejszy. Dodatkowo pod nazwami województw opisanymi na mapie umieszczono liczbę kobiet przypadającą na stu mężczyzn (od stu czterech w województwie warmińsko-mazurskim, podkarpackim i świętokrzyskim do stu dziewięciu w województwie mazowieckim i łódzkim). Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono objaśnienie kolorów użytych na mapie.

iWj9C2E61N_d451e183

RMYG0Y18YSlTr1

Na ilustracji piramida wieku i płci dla Polski w 2013 r. Z lewej strony mężczyźni, z prawej strony kobiety. Zbliżony przebieg wykresów dla obu płci, nadwyżka liczby mężczyzn nad liczbą kobiet w przedziale 0-50 lat, nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn powyżej 50 lat. Wąska podstawa piramidy, dalej wykres szerszy, zwęża się około dziesiątego roku życia, potem nieco szerszy, zwęża się powtórnie około czterdziestego piątego roku życia, potem szerszy i około siedemdziesiątego roku życia znowu zwęża się.

Podsumowanie

• Piramida wieku dla Polski ma w swym kształcie charakterystyczne wklęśnięcia i wybrzuszenia oznaczające niże i wyże demograficzne, które są skutkiem małej liczby urodzeń w czasie II wojny światowej i dużej liczby urodzeń po wojnie.

• Piramida ludności Polski jest wąska u podstawy, co oznacza, że ma ona charakter regresywny i należy spodziewać się postępującego starzenia społeczeństwa.

• W rocznikach starszych występuje wyraźna przewaga liczebna kobiet, ponieważ żyją one dłużej. W rocznikach młodszych występuje niewielka przewaga płci męskiej, ponieważ rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek.

• Średnia długość życia w Polsce wynosi ok. 81 lat dla kobiet i 73 lata dla mężczyzn. Są to wartości o kilka lat niższe od najwyższych na świecie notowanych w Japonii, Szwajcarii, Australii czy na Islandii.

• Wskaźnik feminizacji w Polsce to średnio 107 kobiet na 100 mężczyzn. Najwyższe jego wartości notowane są w województwach łódzkim (ze względu na rozwinięty tam dawniej przemysł włókienniczy) i mazowieckim (ze względu na przyjazdy większej liczby kobiet do pracy i na studia do Warszawy).

Praca domowa

Polecenie 5.1

Korzystając z danych zawartych w tabeli w załączniku (Ludność według wieku i województw w 2013 roku), narysuj piramidę wieku dla swojego województwa. Możesz zrobić piramidę dokładniejszą (A) złożoną ze słupków odpowiadających okresom 5‑letnim (takim jak w tabeli) lub piramidę uproszczoną (B) według okresów 10‑letnich. W obu przypadkach zacznij od przygotowania odpowiednich danych, tj. liczby kobiet i mężczyzn w poszczególnych przedziałach wiekowych. Następnie na osiach poziomych wpisz właściwe wartości w zależności od liczebności przedziałów. Potem pionowymi kreskami oznacz długości poszczególnych słupków. Na koniec pokoloruj piramidę dwoma różnymi kolorami – dla kobiet i mężczyzn.
Tak narysowaną piramidę wieku dla województwa porównaj z piramidą dla Polski i wskaż podobieństwa oraz różnice między nimi.

R12KmCRvlehBY1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

R14aHsL1WGyUb1

Na ilustracji wykres do przygotowania piramidy wieku. Na osi pionowej lata od zera do siedemdziesięciu, co pięć lat. Na osi poziomej - w lewo mężczyźni, w prawo - kobiety.

RbZvD4lqm5D1h1

Na ilustracji wykres do przygotowania piramidy wieku. Na osi pionowej lata od zera do siedemdziesięciu, co pięć lat. Na osi poziomej - w lewo mężczyźni, w prawo - kobiety. Obok tabela: trzy kolumny: pierwsza, liczba mężczyzn, druga, wiek od zera do siedemdziesięciu, okresy dziesięcioletnie, trzecia, liczba kobiet.

Słowniczek

Zadania