Bogactwo przyrody
Cechą kluczową dla istnienia przyrody jest jej różnorodność, która gwarantuje utrzymanie równowagi ekosystemów, a dzięki temu trwanie zarówno gatunków, jak i pojedynczych populacji. Utrata tej równowagi stanowi poważne zagrożenie dla funkcjonowania ziemskiej biosfery. Obowiązkiem człowieka jest ochrona bogactwa przyrody zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju.
1. Poziomy różnorodności biologicznej
Różnorodność biologiczna Ziemi jest efektem istnienia ogromnej liczby gatunków składających się z różniących się między sobą osobników, które żyją w nieprzeliczonych ekosystemach lądowych i wodnych. Różnorodność genetyczna w obrębie gatunku lub populacji zależy od liczby różnych alleli danego genu. Z kolei różnorodność gatunkowa wynika z czynników historycznych – zmian ewolucyjnych oraz współczesnych – istnienia stref klimatycznych, zróżnicowanego ukształtowania terenu, a także relacji pomiędzy żywymi elementami ekosystemów. Obecnie na wszystkie typy różnorodności biologicznej największy wpływ ma człowiek.
2. Zagrożenia różnorodności biologicznej i wymieranie gatunków
W dziejach Ziemi kilkakrotnie występowało zjawisko naturalnego wymierania gatunków, spowodowane zmianami klimatu czy nagłymi wybuchami wulkanów i uderzeniami planetoid. Od ok. 10 tysięcy lat następuje wymieranie gatunków. Za podstawową przyczynę tego procesu uznaje się działalność człowieka.
3. Ochrona przyrody
Istnienie każdego gatunku, łącznie z gatunkiem ludzkim, zależy od zachowania jego różnorodności genetycznej. Ochrona przyrody ma na celu utrzymanie naturalnych procesów ekologicznych i ewolucyjnych, zachowanie różnorodności organizmów i optymalnych warunków dla ich życia, racjonalne użytkowanie zasobów przyrody i zachowanie piękna krajobrazu. Działania w ramach ochrony przyrody zmierzają do odtwarzania lub pomnażania składników przyrody zniszczonych lub zmienionych przez człowieka.
Zadania otwarte
Pamiętam i rozumiem
Wyjaśnij, czym jest różnorodność gatunkowa, i opisz czynniki, które ją warunkują.
Wymień główne przyczyny zanikania naturalnych ekosystemów i spadku różnorodności biologicznej.
Podaj przykłady egzystencjalnych, ekonomicznych, etycznych i estetycznych motywów ochrony przyrody w Polsce i na świecie.
Wyjaśnij, na czym polega rola banku genów w zachowaniu różnorodności biologicznej.
W 1973 r. w Waszyngtonie przedstawiciele 88 państw przyjęli Konwencję CITES. Opisz, czego dotyczy ta konwencja i jakie ma znaczenie dla ochrony przyrody.
Czytam i interpretuję
Wykres przedstawia odsetek gatunków zagrożonych wyginięciem na świecie (dane wg Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody na rok 2007).
Podaj nazwę grupy organizmów, która jest najbardziej narażona na wyginięcie, oraz wymień przyczyny tego zjawiska.
Podaj nazwę grupy, która jest najmniej narażona na wyginięcie, i wymień najbardziej prawdopodobne przyczyny tego zjawiska.
Odczytaj z diagramu, jaki odsetek poszczególnych grup kręgowców jest krytycznie zagrożony wyginięciem. Podaj przykłady gatunków takich zwierząt.
Przeczytaj tekst i wykonaj polecenia.
Nikt nie przewidział, że przywiezienie ponad 100 lat temu do Anglii kilku wiewiórek szarych z Ameryki Północnej przesądzi o losie ich rudych kuzynek, które zostały wyparte ze wszystkich siedlisk z wyjątkiem 16 rezerwatów. Ok. 70% wiewiórek szarych w Wielkiej Brytanii jest nosicielami wirusa ospy, który u nich nie wywołuje choroby, ale jest śmiertelnie groźny dla wiewiórek europejskich. Tam, gdzie choroba występuje, populacja rudych gryzoni kurczy się nawet 25 razy szybciej niż w rejonach wolnych od wirusa.
W 1948 r. sprowadzono 5 wiewiórek szarych do północnych Włoch, gdzie znalazły świetne warunki do życia. W ciągu 50 lat dotarły do Francji, potem ruszyły na północny wschód. Wkrótce podbiją resztę Europy. Na szczęście, we włoskiej populacji tych zwierząt nie stwierdzono wirusa ospy (na podstawie: , 10/2006, s.13).
Wyjaśnij, jaką rolę w przyrodzie Wielkiej Brytanii pełni gatunek wiewiórki szarej.
Nazwij przynajmniej jedną formę ochrony, jaką podjęto wobec wiewiórki rudej na Wyspach Brytyjskich.
Ustal, jakie działania należy podjąć w celu ochrony wiewiórki rudej zamieszkującej kontynent europejski.
Podaj nazwy parków narodowych, które obejmują wyjątkowe obszary przyrodnicze, jak las pierwotny, wydmy, torfowiska, bagna, klify morskie, i wskaż je na mapie.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DCu05u33I
Na podstawie informacji przedstawionych na poniższym wykresie sformułuj jak najwięcej hipotez dotyczących bioróżnorodności w przeszłości Ziemi.
Przeczytaj tekst i wykonaj polecenia.
Przez stulecia bezlitośnie tępiono duże drapieżniki. Na początku XX w. w Europie występowały jedynie szczątkowe populacje wilków, rysi eurazjatyckich, niedźwiedzi brunatnych i rosomaków. Obecnie obserwuje się wzrost ich liczebności. Stopniowo powracają do dawnych ostoi, nierzadko zamieszkując obszary położone w bezpośrednim sąsiedztwie ludzi. Odtwarzanie się ich populacji jest ogromnym sukcesem europejskiego modelu ochrony przyrody. Naukowcy podkreślają, że rozwiązania wdrażane w innych częściach świata, polegające na ochronie dużych drapieżników niemal wyłącznie w parkach narodowych oraz odległych i odizolowanych od ludzkich skupisk obszarach dziewiczych, są niewystarczające. Europa, pomimo 2 razy mniejszej powierzchni i znacznie większej gęstości zaludnienia, ma dwukrotnie więcej wilków niż Stany Zjednoczone (wyłączając Alaskę).
Duże drapieżniki wiele zyskały dzięki wprowadzeniu wiążących większość europejskich krajów rozwiązań prawnych, m.in. konwencji berneńskiej oraz dyrektywy siedliskowej. Według raportu z 2014 r. największą liczebność we wszystkich krajach europejskich wykazuje niedźwiedź – 17 tysięcy osobników. Zaraz za nim plasuje się wilk – ok. 12 tysięcy oraz ryś euroazjatycki – 9 tysięcy osobników. Najrzadszy jest rosomak, który przetrwał wyłącznie w Szwecji, Norwegii i Finlandii, a jego liczebność oceniono na ok. 1 250 osobników. Odrodzenie populacji dużych drapieżników rodzi jednak problemy związane z drapieżnictwem na zwierzętach hodowlanych. Istnieje potrzeba ciągłego monitorowania populacji drapieżników oraz rozwiązywania ewentualnych konfliktów, np. między hodowcami a instytucjami czuwającymi nad zwiększeniem populacji drapieżników. Bez tego sukces może zostać szybko zaprzepaszczony. (Na podstawie: , 03/2015, s. 11.)
Wymień nazwy dużych drapieżników, które zamieszkują terytorium Polski.
Wyjaśnij, dlaczego konwencja berneńska i dyrektywa siedliskowa okazały się skutecznymi sposobami ochrony gatunków w Europie.
Wymień zalety i wady ochrony drapieżników wyłącznie w parkach narodowych.
Wykonaj wykres słupkowy ilustrujący liczebność dużych drapieżników na terenie Europy w 2014 r.
Rozwiązuję problemy
Ochrona przyrody wymaga od rządów państw i samorządów lokalnych wysokich nakładów finansowych. Czy uważasz, że warto ponosić takie koszty? Uzasadnij swoje zdanie.
Odwołując się do czynników geograficznych określ, na którym obszarze panuje większa różnorodność gatunkowa, w Himalajach czy na Grenlandii.
Ochrona wilka w Europie budzi wiele emocji. Największe kontrowersje pojawiają się w państwach, w których wilki wytępiono przed dziesiątkami lat. Tamtejsi hodowcy zarzucili wszelkie metody ochrony stad i wprowadzili masowy, pozbawiony nadzoru system wypasu owiec. Pojawienie się pierwszych wilków po tak długim czasie spowodowało lawinę szkód i ogromną niechęć ludzi do dzikich przybyszów. W Polsce liczne są głosy myśliwych oraz hodowców owiec i bydła, aby zezwolić na odstrzał tych drapieżników. Protestują przeciwko temu naukowcy i działacze ochrony przyrody, wskazując na ważną rolę wilków w ekosystemach.
Wyraź swoją opinię na ten temat oraz podaj propozycje rozwiązania tego problemu.
Obszary sieci Natura 2000 budzą wiele kontrowersji, szczególnie wśród przedstawicieli lokalnej administracji, którzy woleliby w inny sposób zagospodarować podległe im tereny. Właściciele gruntów objętych obszarami Natura 2000 otrzymują rekompensaty finansowe za utracone dochody wynikające z wprowadzonych ograniczeń.
Jak sądzisz, co jest ważniejsze: ochrona ginących gatunków i ich siedlisk czy rozwój gospodarczy regionu? Wyraź swoją opinię. Podaj propozycje rozwiązania zasygnalizowanego problemu.
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla ochrony różnorodności biologicznej ma współpraca międzynarodowa. Podaj przykłady korzyści wynikających z takiej współpracy.
Zadania zamknięte
Otwórz i wydrukuj załącznik.
Projekt badawczy
Otwórz i wydrukuj załacznik.