Brzemię białego człowieka – kolonializm w XIX wieku
Wprowadzenie
Australijska gorączka złotaHistoria 70‑kilogramowej bryły złota, znalezionej w Ballarat półtora wieku temu, wciąż rozpala wyobraźnię perspektywą bogactwa, jakby to było wczoraj. „Welcome Nugget”, bo tak nazwano złoty samorodek, wart byłby dziś trzy i pół miliona dolarów!
Pierwsze wzmianki o znalezieniu złota w Australii sięgają roku 1814, ale prawdziwa gorączka złota rozpoczęła się na początku lat pięćdziesiątych dziewiętnastego stulecia, kiedy to na obrzeżach niewielkiego Ballarat, w stanie Wiktoria, John Dunlop i James Regan znaleźli kilka uncji złota w pobliskim strumieniu. Zaledwie w kilka miesięcy do miasta zjechało ponad 20 tysięcy kopaczy znęconych szybką perspektywą wzbogacenia. Nie pomylili się. W ciągu kolejnej dekady Wiktoria dostarczyła jednej trzeciej światowego wydobycia złotego kruszcu w tamtym czasie!
Na skutek wieści o szczególnie zasobnych w złoto terenach do kraju zaczęły zjeżdżać tysiące imigrantów – przede wszystkim z Irlandii i Chin, a samo Ballarat zyskało światową sławę i przydomek „Golden City”. Populacja stanu tylko w ciągu 2 lat zwiększyła się z 77 do 540 tysięcy mieszkańców.
Kopali niemal wszyscy owładnięci marzeniami o znalezieniu swojej własnej fortuny. Życie poszukiwacza złota nie należało jednak do łatwych. Tysiące ludzi opuszczało swoje domy rodzinne, zamieniając je na proste namioty na pustkowiu, nieoferujące żadnych wygód. Cały dobytek i narzędzia nosili na własnych plecach, jako że we wczesnym okresie gorączki złota nie było ani dróg, którymi mogliby dotrzeć do złotonośnych terenów, ani sklepów, w których mogliby się zaopatrzyć. Świeża żywność w osiedlach kopaczy była ograniczona do minimum. Główne składniki diety to chleb, baranina z solą i gorzka herbata. Brakowało wody mimo obecności strumieni, które wskutek intensywnego wydobycia stale były zmącone i zanieczyszczone błotem. Warunki sanitarne sprzyjały rozprzestrzenianiu się chorób.
Złote lata pięćdziesiąte przyniosły Australii pierwszą linię kolejową i pierwsze linie telegraficzne. Wyeksportowany do Anglii kruszec warty pół miliarda funtów pokrył wszystkie długi Korony Brytyjskiej i dał podwaliny pod jej ekspansję handlową na kolejnych pięćdziesiąt lat. W szczytowym okresie do skarbca w Melbourne każdego tygodnia wpływały dwie tony złota! Samo miasto w latach osiemdziesiątych XIX wieku stało się drugim największym (po Londynie) miastem Imperium Brytyjskiego i najbogatszym miastem świata.
Zadania na rozgrzewkę
Wpisz w pierwszym wierszu imię królewicza, a w pozostałych – nazwiska słynnych odkrywców, a odgadniesz hasło.
- ... Żeglarz
- James ...
- Ferdynand ...
- Amerigo ...
- Vasco ...
- ... Diaz
| 1 | |||||||||||||||
| 2 | |||||||||||||||
| 3 | |||||||||||||||
| 4 | |||||||||||||||
| 5 | |||||||||||||||
| 6 |
Kim była postać z hasła? Sporządź krótką notatkę (1‑2 zdania).
Dopasuj nazwiska podróżników do ich osiągnięć.
Pierwszy w historii opłynął Ziemię., W XV wieku popierał i finansował odkrycia geograficzne., Od jego imienia wzięła nazwę Ameryka., Odkrywca między innymi Nowej Zelandii i Hawajów oraz wschodniego wybrzeża Australii., Jako pierwszy dopłynął do Przylądka Dobrej Nadziei na południu Afryki., Odkrywca drogi morskiej z Europy do Indii.
| Henryk Żeglarz | |
| James Cook | |
| Ferdynand Magellan | |
| Amerigo Vespucci | |
| Vasco da Gama | |
| Bartolomeo Diaz |
Nowe mapy świata
Dopasuj definicje do pojęć.
Przedstawia morza i lądy, rzeki oraz ukształtowanie terenu., Przedstawia państwa, ich granice, a także stolice.
| Mapa fizyczna | |
| Mapa polityczna |
Który akapit mówi o zmianach mapy fizycznej świata, a który o politycznej?
mapa polityczna, mapa fizyczna
| Epoka wielkich odkryć geograficznych to koniec XV i XVI wiek. Odkrywanie kolejnych lądów trwało do początku wieku XX, a ostatnia była Antarktyda. Dziś dzięki satelitom wiemy dokładnie, jak wygląda ziemia, ale wciąż są miejsca, które nie utrzymują żadnych kontaktów z otaczającym światem. | |
| Z lekcji o wielkich odkryciach wiecie, że kontakty z tym światem niekoniecznie kończyły się dobrze dla tubylców. Odkrywcy chętnie włączali je do swoich państw i bezwzględnie wykorzystywali. Ten proces nazywamy kolonizacją. Trwał on przez kilka stuleci. Doprowadził do tego, że niemal cały świat został podzielony między państwa europejskie. Kolonie kupowano i sprzedawano, toczono też o nie wojny. |
Obejrzyj dokładnie obie mapy, a następnie odpowiedz na pytania.
Trzema największymi imperiami kolonialnym na początku XIX wieku były:
- Hiszpania
- Portugalia
- Wielka Brytania
- Holandia
- Niemcy
- Francja
Swoją pozycję pod koniec XIX wieku utraciły:
- Hiszpania
- Portugalia
- Niemcy
- Wielka Brytania
- Francja
Swoje zdobycze poszerzyły:
- Wielka Brytania
- Francja
- Holandia
- Niemcy
- Hiszpania
Który kraj stał się nowym państwem kolonialnym pod koniec XIX wieku?
- Niemcy
- Holandia
- Wielka Brytania
- Hiszpania
Które państwo było największym imperium kolonialnym pod koniec XIX wieku?
- Wielka Brytania
- Francja
- Niemcy
- Hiszpania
- Portugalia
Wskaż kontynenty najintensywniej kolonizowane w XIX wieku.
- Afryka
- Ameryka Północna
- Ameryka Południowa
- Azja
- Australia
Dlaczego o Imperium Brytyjskim mówiono, że nigdy nie zachodzi nad nim słońce?
Motywy podbojów kolonialnych
Dlaczego państwa dążyły do posiadania kolonii? Czynników było wiele. Oto niektóre z nich. Do każdego dobierz odpowiedni opis.
Dzięki poprawie warunków życia i rozwojowi medycyny w Europie gwałtowanie wzrastała liczba ludności. Kolonie dawały zajęcie tym, dla których we własnym kraju zabrakłoby ziemi i środków do życia., Europejscy misjonarze chcieli nawrócić ludność miejscową na chrześcijaństwo., Tubylcza ludność była tanią siłą roboczą., Europejczycy chcieli poprawić warunki życia miejscowej ludności, dać im dostęp do oświaty, opieki zdrowotnej, środków higieny, komunikacji., W koloniach było mnóstwo bogactw naturalnych: złota, srebra, kamieni szlachetnych, a także węgla czy kauczuku (do produkcji gumy). Sprowadzano z nich też egzotyczne owoce, przyprawy i inne surowce., Państwa, które miały kolonie, liczyły się na arenie międzynarodowej., W koloniach zakładano bazy wojskowe. Pozwalało to bronić je przed atakiem ze strony innego mocarstwa i szybko tłumić bunty tubylców.
| korzyści gospodarcze | |
|---|---|
| prestiż | |
| korzyści militarne | |
| misja cywilizacyjna | |
| problemy demograficzne |
Na które aspekty kolonizacji zwraca uwagę autor tekstu z wprowadzenia?
- Państwa, które miały kolonie, liczyły się na arenie międzynarodowej.
- Dzięki poprawie warunków życia i rozwojowi medycyny w Europie gwałtowanie wzrastała liczba ludności. Kolonie dawały zajęcie tym, dla których we własnym kraju zabrakłoby ziemi i środków do życia.
- W koloniach było mnóstwo bogactw naturalnych: złota, srebra, kamieni szlachetnych, a także węgla czy kauczuku (do produkcji gumy). Sprowadzano z nich też egzotyczne owoce, przyprawy i inne surowce.
- Tubylcza ludność była tanią siłą roboczą.
- Europejscy misjonarze chcieli nawrócić miejscową ludność na chrześcijaństwo.
- Europejczycy chcieli poprawić warunki życia miejscowej ludności, zapewnić dostęp do oświaty, do opieki zdrowotnej, środków higieny, komunikacji.
- W koloniach zakładano bazy wojskowe. Pozwalało to bronić skolonizowane tereny przed atakiem ze strony innego mocarstwa i szybko tłumić bunty tubylców.
Ciemna strona kolonializmu
Choć kolonizatorzy nierzadko byli przekonani, że przyczyniają się do postępu cywilizacyjnego podległych sobie kolonii, kolonializm prowadził nie tylko do ich ekonomicznego wyzysku, ale oznaczał również przedmiotowe traktowanie miejscowej ludności. Kolonizatorzy nie liczyli się ze zdaniem ani potrzebami ludności tubylczej. Lekceważyli tradycje i zwyczaje. Uważali się za lepszych, za reprezentantów wyżej rozwiniętej cywilizacji.
Oto niemiecka karykatura przedstawiająca postępowanie kolonistów brytyjskich w Afryce.
Uzupełnij tabelę
W tej kolumnie wpisz osoby widoczne na karykaturze | W tej kolumnie wpisz, co każda z tych osób robiła |
Który z aspektów kolonizacji był najważniejszy zdaniem twórcy karykatury?
- Korzyści gospodarcze
- Prestiż
- Korzyści militarne
- Misja cywilizacyjna
- Problemy demograficzne
Który z aspektów służył jako usprawiedliwienie?
- Korzyści gospodarcze
- Prestiż
- Korzyści militarne
- Misja cywilizacyjna
- Problemy demograficzne
W jaki sposób, jednym zdaniem, można wyrazić to, co karykaturzysta chciał przekazać za pomocą rysunku?
Dyskusja o kolonializmie
Jaki metal występuje zarówno w karykaturze, jak i w tekście z wprowadzenia?
Co symbolizuje ten metal?
Zauważ, że zarówno karykatura, jak i tekst z wprowadzenia zwracają uwagę na te same aspekty kolonizacji. Jednak ich przesłanie jest inne. Zaznacz w tabeli stwierdzenia dotyczące karykatury oraz tekstu z wprowadzenia.
| Wprowadzenie | Karykatura | |
| Eksponuje pozytywne skutki kolonizacji | □ | □ |
| Eksponuje negatywne skutki kolonizacji | □ | □ |
| Dostrzega ludność miejscową | □ | □ |
| Skupia się wyłącznie na kolonistach | □ | □ |
Łatwo zauważyć, że karykatura krytykuje nie tylko wyzysk ekonomiczny kolonii, ale także przedmiotowe traktowanie ludności miejscowej. Owo przedmiotowe traktowanie oznacza, że kolonizatorzy nie liczyli się ze zdaniem ani potrzebami ludności tubylczej. Lekceważyli tradycje i zwyczaje. Uważali się za lepszych, za reprezentantów wyżej rozwiniętej cywilizacji.
Opinie o kolonizacji były i są różne. Często zależą one od interesów tego, kto je wypowiada. Przyporządkuj odpowiednio poniższe skutki kolonizacji.
siła polityczna i militarna, napływ bogactw, wyzysk ludności, rozwój edukacji i opieki zdrowotnej, niszczenie miejscowej kultury, budowa dróg i kolei, konieczność ponoszenia kosztów utrzymania kolonii, łupienie kraju
| Pozytywne dla kolonii | |
|---|---|
| Pozytywne dla mocarstw kolonialnych | |
| Negatywne dla kolonii | |
| Negatywne dla mocarstw kolonialnych |
Zastanów się, jakie jeszcze można wymienić skutki kolonizacji.
Napisz lub opowiedz o gorączce złota w Australii z punktu widzenia Aborygena (czyli rdzennego mieszkańca tego kraju).
Podsumowanie
W XIX wieku mocarstwa europejskie dążyły do posiadania kolonii w różnych częściach świata. Dawało im to różnorakie korzyści, np. bogactwa naturalne, tanią siłę roboczą. Największe imperium stworzyła Wielka Brytania. Ludność kolonizowana była traktowana przedmiotowo.
Odróżnić mapę fizyczną od politycznej.
Oceniać zdarzenia z różnych punktów widzenia.
W XX wieku kolonializm stał się przedmiotem ostrej krytyki. W latach sześćdziesiątych większość kolonii uzyskała niepodległość. Czy mocarstwa kolonialne powinny wynagrodzić swoim byłym koloniom wyrządzone krzywdy? Jeśli tak, to w jaki sposób? Jeśli nie, to dlaczego?