Słowo sól kojarzy nam się najczęściej z produktem spożywczym używanym w kuchni do przyprawiania potraw, tzw. solą kuchenną. Jednak nazwa ta obejmuje wiele związków, które mają pewne wspólne cechy. Na tej lekcji poznasz substancje, które chemicy zaliczają do grupy określanej jednym mianem: sole.

Już wiesz
  • że wodorotlenki reagują z kwasami;

  • że w wyniku reakcji wodorotlenku sodu z kwasem solnym powstaje sól – chlorek sodu – oraz woda;

  • że reakcja zobojętniania to przemiana, w której wyniku aniony wodorotlenkowe łączą się z kationami wodoru, tworząc obojętne cząsteczki wody.

Nauczysz się
  • opisywać budowę soli;

  • tworzyć nazwy soli;

  • zapisywać równania reakcji kwasów z wodorotlenkami, prowadzących do powstawania soli.

iEsKXq6QxJ_d5e144

1. Co to są sole?

Sól to powszechna nazwa soli kuchennej, której głównym składnikiem jest chlorek sodu. Jednak nie jest to jedyny związek, który może być tak określany. Nazwa ta odnosi się także do innych substancji, np.: chlorku potasu, siarczku miedzi(II). SolesoleSole stanowią ogromną liczbę związków o pewnych charakterystycznych cechach.

RBJKI8QAeFhYO1
Rj8qZq3zOokCN1
Ciekawostka

Czy wszystkie sole są słone?
Nie każda sól jest słona. Są sole pozbawione smaku (np. węglan wapnia). Są też takie, które w literaturze opisuje się jako ostre lub orzeźwiające (azotan(V) potasu). Siarczan(VI) magnezu z uwagi na swój smak zyskał nazwę: sól gorzka.

Sole to związki zbudowane z kationów metali (lub kationu amonu o wzorze NH4+) i anionów reszty kwasowej. Ich wzór ogólny zapisujemy jako:

MemRn

gdzie:

Me – symbol metalu, którego kation wchodzi w skład soli,
R – symbol reszty kwasowej, której anion tworzy sól,
n, m – indeksy stechiometryczne ustalone na podstawie wartościowości metalu i reszty kwasowej.

Wartościowość reszty kwasowej jest równa wartości bezwzględnej ładunku jej jonu, np. wartościowość jonu siarczanowego(VI), SO42-, wynosi dwa (zobacz więcejiRI899a7b1zobacz więcej).

Sole zbudowane są z jonów, należą więc do grupy związków jonowych. W stanie stałym tworzą one kryształy o uporządkowanej strukturze. (zobacz więcejis5HfNgXbFzobacz więcej)

RFVVBOa0JdNMd1
Najbardziej znaną solą jest chlorek sodu, o wzorze NaCl; jego kryształ zbudowany jest z kationów sodu i anionów chlorkowych
iEsKXq6QxJ_d5e219

2. Jak tworzymy wzory sumaryczne soli?

Przykład 1

Zadanie – przykład
Zapisz wzór sumaryczny soli zbudowanej z kationów potasu i jonów fosforanowych(V).

R19ObgVE4zS311
Nagranie rozpoczyna ujęcie brązowej planszy na tle której pojawiają się napisy. Pierwszy napis, widoczny u góry ekranu brzmi Określ wzór sumaryczny soli zbudowanej z kationów potasu i anionów fosforanowych pięć. Poniżej pojawia się wzór ogólny Me indeks dolny n, R wielkie indeks dolny m. Me to symbol metalu, a R to symbol reszty kwasowej. Opis ogólny znika i na ekranie pojawia się najpierw litera K, a następnie reszta kwasowa PO4 z informacją o ładunku 3 minus. Ładunek jonu po chwili znika. Nad niekompletnym jeszcze wzorem pojawia się napis Wartościowość? Po lewej stronie pojawia się fragment układu okresowego pierwiastków, a konkretnie jego pierwsza grupa. Fragment znika, a nad literą K we wzorze pojawia się rzymska liczba jeden. Wzór chwilowo zanika, a poniżej pojawia się wzór kwasu H3PO4. Część H3 odsuwa się w lewo i znika, a przy reszcie kwasowej pojawia się informacja o ładunku jonowym 3 minus. Zapis trzy minus zamienia się w rzymską liczbę trzy. Zapis u dołu ekranu znika, a w centralnej części ponownie pojawia się projektowany wzór soli. Nad wzorem reszty kwasowej pojawia się rzymska liczba trzy. Liczby wartościowości przemieszczają się. Jedynka przesuwa się za resztę kwasową, a trójka za symbol potasu. Liczby rzymskie zmieniają się na arabskie, a jedynka za wzorem reszty kwasowej znika. Otrzymany wzór K3PO4 powiększa się zajmując cały środek ekranu.
Wzory sumaryczne przykładowych soli

Rodzaj anionu

Rodzaj kationu

Wzór sumaryczny soli składającej się ze wskazanych jonów

Cl-
Na+
NaCl
Ca2+
CaCl2
Al3+
AlCl3
SO42-
Na+
Na2SO4
Ca2+
CaSO4
Al3+
Al2(SO4)3
PO43-
Na+
Na3PO4
Ca2+
Ca3(PO4)2
Al3+
AlPO4
iEsKXq6QxJ_d5e260

3. Jak nazywamy sole?

Nazwy soli składają się z dwóch członów: pierwsza odnosi się do rodzaju reszty kwasowej, druga – do metalu. Człon pochodzący od nazwy reszty kwasowej przyjmuje końcówkę -an (w przypadku soli kwasów tlenowych) lub -ek (dla soli kwasów beztlenowych). I tak na przykład sole pochodzące od kwasu siarkowego(VI) będą miały w nazwie wyraz siarczan(VI), a pochodne kwasu siarkowodorowego – siarczek.
W nazwach soli uwzględnia się wartościowość niemetalu, wchodzącego w skład reszty kwasowej, oraz metalu.

Pierwsze człony nazwy soli pochodzących od różnych kwasów

Rodzaj kwasu

Wzór sumaryczny kwasu

Nazwa kwasu

Jon reszty kwasowej

Pierwszy człon nazwy soli, pochodnej kwasu

kwas tlenowy

H2SO4

kwas siarkowy(VI)

SO42-

siarczan(VI)

H2SO3

kwas siarkowy(IV)

SO32-

siarczan(IV)

H2CO3

kwas węglowy

CO32-

węglan

HNO3

kwas azotowy(V)

NO3-

azotan(V)

H3PO4

kwas fosforowy(V)

PO43-

fosforan(V)

kwas beztlenowy

HCl

kwas chlorowodorowy

Cl-

chlorek

H2S

kwas siarkowodorowy

S2-

siarczek

Drugi człon nazwy to nazwa metalu w odpowiednim przypadku gramatycznym – dopełniaczu. Jeśli metal może mieć różną wartościowość, to parametr ten należy podać w nawiasie. I tak, chlorek żelaza(III), FeCl3, jest innym związkiem niż chlorek żelaza(II),  FeCl2.

Przykładowe wzory i nazwy soli

Kation
Anion

SO42-
SO32-
CO32-
NO3-
PO43-
Cl-
S2-
Na+

Na2SO4
siarczan(VI) sodu

Na2SO3
siarczan(IV) sodu

Na2CO3
węglan sodu

NaNO3
azotan(V) sodu

Na3PO4
fosforan(V) sodu

NaCl
chlorek sodu

Na2S
siarczek sodu

K+

K2SO4
siarczan(VI) potasu

K2SO3
siarczan(IV) potasu

K2CO3
węglan potasu

KNO3
azotan(V) potasu

K3PO4
fosforan(V) potasu

KCl
chlorek potasu

K2S
siarczek potasu

Ca2+

CaSO4
siarczan(VI) wapnia

CaSO3
siarczan(IV) wapnia

CaCO3
węglan wapnia

Ca(NO3)2
azotan(V) wapnia

Ca3(PO4)2
fosforan(V) wapnia

CaCl2
chlorek wapnia

CaS
siarczek wapnia

Mg2+

MgSO4
siarczan(VI) magnezu

MgSO3
siarczan(IV) magnezu

MgCO3
węglan magnezu

Mg(NO3)2
azotan(V) magnezu

Mg3(PO4)2
fosforan(V) magnezu

MgCl2
chlorek magnezu

MgS
siarczek magnezu

Fe3+

Fe2(SO4)3
siarczan(VI) żelaza(III)

związek składający się z tych jonów nie istnieje

związek składający się z tych jonów nie istnieje

Fe(NO3)3
azotan(V) żelaza(III)

FePO4
fosforan(V) żelaza(III)

FeCl3
chlorek żelaza(III)

Fe2S3
siarczek żelaza(III)

Al3+

Al2(SO4)3
siarczan(VI) glinu

związek składający się z tych jonów nie istnieje

związek składający się z tych jonów nie istnieje

Al(NO3)3
azotan(V) glinu

AlPO4
fosforan(V) glinu

AlCl3chlorek glinu

Al2S3związek składający się z tych jonów jest nietrwały

iEsKXq6QxJ_d5e306

Podsumowanie

  • Sole to grupa związków chemicznych o jonowej budowie, które składają się z kationów metali (lub kationu amonu o wzorze NH4+) i anionów reszty kwasowej.

  • Nazwa soli składa się z dwóch członów: nazwy reszty kwasowej i nazwy metalu. Gdy sól pochodzi od kwasu tlenowego, to pierwszy człon zyskuje końcówkę -an, a gdy od beztlenowego – zakończenie -ek.

  • W nazwie soli uwzględniamy wartościowość metalu, która może przyjmować różną wartość liczbową.

Praca domowa
Polecenie 1.1

Wypisz nazwy soli, jakie są wydobywane w Polsce, oraz określ na mapie miejsca ich występowania.

iEsKXq6QxJ_d5e361

Słowniczek

sole
sole

związki chemiczne o budowie jonowej składające się głównie z kationów metali i anionów reszty kwasowej

iEsKXq6QxJ_d5e406

Zadania

Ćwiczenie 1
R1BorWH66CFJC1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 2
Rk5TsQYEGDs9B1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 3
R11sSjurLyw5B1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 4
R1P2PYNMWOYW71
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 5
R1e1F1FdYXTNN1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 6
RF5YmZ7h8mL0e1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 7
RdBwusnGKGuxn1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 8
RvxqrHRrb5woM1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 9
R1EhSwrmS0asK1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 10
RjV1u91AbAVcK1
zadanie interaktywne