1. Co to są sole?

Sól to powszechna nazwa soli kuchennej, której głównym składnikiem jest chlorek sodu. Jednak nie jest to jedyny związek, który może być tak określany. Nazwa ta odnosi się także do innych substancji, np.: chlorku potasu, siarczku miedzi(II). SolesoleSole stanowią ogromną liczbę związków o pewnych charakterystycznych cechach.

RBJKI8QAeFhYO1

Zdjęcie przedstawia duży kryształ halitu na czarnym tle stanowiący część kolekcji muzeum Kopalni Soli w Wieliczce. Kryształ ma kształt zbliżony do sześcianu o długości o wymiarach 16 na 15 na 13 centymetrów. Widoczne w nim są mniejsze odstające od powierzchni formacje krystaliczne również o kształtach sześcianów i prostopadłościanów.

Rj8qZq3zOokCN1

Zdjęcie przedstawia z bliska ścianę tunelu wydrążonego w pokładach soli kamiennej. Ściana jest szarobrązowa z widocznymi domieszkami białymi i czarnymi. Światło lampy błyskowej aparatu odbija się w centralnej części kadru pokazując, że ściana jest gładka i bardzo połyskująca. Przez środkową część ściany ciągnie się pozioma, biała żyła czystej soli.

Sole to związki zbudowane z kationów metali (lub kationu amonu o wzorze ${\text{NH}}_{\text{4}}^{\text{+}}$) i anionów reszty kwasowej. Ich wzór ogólny zapisujemy jako:

gdzie:

$\text{Me}$ – symbol metalu, którego kation wchodzi w skład soli,
$\text{R}$ – symbol reszty kwasowej, której anion tworzy sól,
$\text{n, m}$ – indeksy stechiometryczne ustalone na podstawie wartościowości metalu i reszty kwasowej.

Wartościowość reszty kwasowej jest równa wartości bezwzględnej ładunku jej jonu, np. wartościowość jonu siarczanowego(VI), ${\text{SO}}_{\text{4}}^{\text{2-}}$, wynosi dwa (zobacz więcejiRI899a7b1zobacz więcej).

Sole zbudowane są z jonów, należą więc do grupy związków jonowych. W stanie stałym tworzą one kryształy o uporządkowanej strukturze. (zobacz więcejis5HfNgXbFzobacz więcej)

RFVVBOa0JdNMd1

Ilustracja przedstawia atomowy model kryształku chlorku sodu, czyli soli kamiennej. Z lewej strony widoczny jest sześcian składający się z zielonych większych i szarych mniejszych kulek złożonych w regularny deseń. Po prawej stronie znajduje się legenda do tego modelu: mniejsze kulki szare opisane są jako jony Na+, a większe zielone jako Cl-.

2. Jak tworzymy wzory sumaryczne soli?

Przykład 1

Zadanie – przykład
Zapisz wzór sumaryczny soli zbudowanej z kationów potasu i jonów fosforanowych(V).

R19ObgVE4zS311

Nagranie rozpoczyna ujęcie brązowej planszy na tle której pojawiają się napisy. Pierwszy napis, widoczny u góry ekranu brzmi Określ wzór sumaryczny soli zbudowanej z kationów potasu i anionów fosforanowych pięć. Poniżej pojawia się wzór ogólny Me indeks dolny n, R wielkie indeks dolny m. Me to symbol metalu, a R to symbol reszty kwasowej. Opis ogólny znika i na ekranie pojawia się najpierw litera K, a następnie reszta kwasowa PO4 z informacją o ładunku 3 minus. Ładunek jonu po chwili znika. Nad niekompletnym jeszcze wzorem pojawia się napis Wartościowość? Po lewej stronie pojawia się fragment układu okresowego pierwiastków, a konkretnie jego pierwsza grupa. Fragment znika, a nad literą K we wzorze pojawia się rzymska liczba jeden. Wzór chwilowo zanika, a poniżej pojawia się wzór kwasu H3PO4. Część H3 odsuwa się w lewo i znika, a przy reszcie kwasowej pojawia się informacja o ładunku jonowym 3 minus. Zapis trzy minus zamienia się w rzymską liczbę trzy. Zapis u dołu ekranu znika, a w centralnej części ponownie pojawia się projektowany wzór soli. Nad wzorem reszty kwasowej pojawia się rzymska liczba trzy. Liczby wartościowości przemieszczają się. Jedynka przesuwa się za resztę kwasową, a trójka za symbol potasu. Liczby rzymskie zmieniają się na arabskie, a jedynka za wzorem reszty kwasowej znika. Otrzymany wzór K3PO4 powiększa się zajmując cały środek ekranu.

Nagranie rozpoczyna ujęcie brązowej planszy na tle której pojawiają się napisy. Pierwszy napis, widoczny u góry ekranu brzmi Określ wzór sumaryczny soli zbudowanej z kationów potasu i anionów fosforanowych pięć. Poniżej pojawia się wzór ogólny Me indeks dolny n, R wielkie indeks dolny m. Me to symbol metalu, a R to symbol reszty kwasowej. Opis ogólny znika i na ekranie pojawia się najpierw litera K, a następnie reszta kwasowa PO4 z informacją o ładunku 3 minus. Ładunek jonu po chwili znika. Nad niekompletnym jeszcze wzorem pojawia się napis Wartościowość? Po lewej stronie pojawia się fragment układu okresowego pierwiastków, a konkretnie jego pierwsza grupa. Fragment znika, a nad literą K we wzorze pojawia się rzymska liczba jeden. Wzór chwilowo zanika, a poniżej pojawia się wzór kwasu H3PO4. Część H3 odsuwa się w lewo i znika, a przy reszcie kwasowej pojawia się informacja o ładunku jonowym 3 minus. Zapis trzy minus zamienia się w rzymską liczbę trzy. Zapis u dołu ekranu znika, a w centralnej części ponownie pojawia się projektowany wzór soli. Nad wzorem reszty kwasowej pojawia się rzymska liczba trzy. Liczby wartościowości przemieszczają się. Jedynka przesuwa się za resztę kwasową, a trójka za symbol potasu. Liczby rzymskie zmieniają się na arabskie, a jedynka za wzorem reszty kwasowej znika. Otrzymany wzór K3PO4 powiększa się zajmując cały środek ekranu.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Nagranie rozpoczyna ujęcie brązowej planszy na tle której pojawiają się napisy. Pierwszy napis, widoczny u góry ekranu brzmi Określ wzór sumaryczny soli zbudowanej z kationów potasu i anionów fosforanowych pięć. Poniżej pojawia się wzór ogólny Me indeks dolny n, R wielkie indeks dolny m. Me to symbol metalu, a R to symbol reszty kwasowej. Opis ogólny znika i na ekranie pojawia się najpierw litera K, a następnie reszta kwasowa PO4 z informacją o ładunku 3 minus. Ładunek jonu po chwili znika. Nad niekompletnym jeszcze wzorem pojawia się napis Wartościowość? Po lewej stronie pojawia się fragment układu okresowego pierwiastków, a konkretnie jego pierwsza grupa. Fragment znika, a nad literą K we wzorze pojawia się rzymska liczba jeden. Wzór chwilowo zanika, a poniżej pojawia się wzór kwasu H3PO4. Część H3 odsuwa się w lewo i znika, a przy reszcie kwasowej pojawia się informacja o ładunku jonowym 3 minus. Zapis trzy minus zamienia się w rzymską liczbę trzy. Zapis u dołu ekranu znika, a w centralnej części ponownie pojawia się projektowany wzór soli. Nad wzorem reszty kwasowej pojawia się rzymska liczba trzy. Liczby wartościowości przemieszczają się. Jedynka przesuwa się za resztę kwasową, a trójka za symbol potasu. Liczby rzymskie zmieniają się na arabskie, a jedynka za wzorem reszty kwasowej znika. Otrzymany wzór K3PO4 powiększa się zajmując cały środek ekranu.

Wzory sumaryczne przykładowych soli

Rodzaj anionu	Rodzaj kationu	Wzór sumaryczny soli składającej się ze wskazanych jonów
${\text{Cl}}^{\text{-}}$	${\text{Na}}^{\text{+}}$	$\text{NaCl}$
	${\text{Ca}}^{\text{2+}}$	${\text{CaCl}}_{\text{2}}$
	${\text{Al}}^{\text{3+}}$	${\text{AlCl}}_{\text{3}}$
${\text{SO}}_{\text{4}}^{\text{2-}}$	${\text{Na}}^{\text{+}}$	${\text{Na}}_{\text{2}}{\text{SO}}_{\text{4}}$
	${\text{Ca}}^{\text{2+}}$	$\text{Ca}{\text{SO}}_{\text{4}}$
	${\text{Al}}^{\text{3+}}$	${\text{Al}}_{\text{2}}{\text{(SO}}_{\text{4}}{\text{)}}_{\text{3}}$
${\text{PO}}_{\text{4}}^{\text{3-}}$	${\text{Na}}^{\text{+}}$	${\text{Na}}_{\text{3}}{\text{PO}}_{\text{4}}$
	${\text{Ca}}^{\text{2+}}$	${\text{Ca}}_{\text{3}}{\text{(PO}}_{\text{4}}{\text{)}}_{\text{2}}$
	${\text{Al}}^{\text{3+}}$	$\text{Al}{\text{PO}}_{\text{4}}$

3. Jak nazywamy sole?

Nazwy soli składają się z dwóch członów: pierwsza odnosi się do rodzaju reszty kwasowej, druga – do metalu. Człon pochodzący od nazwy reszty kwasowej przyjmuje końcówkę -an (w przypadku soli kwasów tlenowych) lub -ek (dla soli kwasów beztlenowych). I tak na przykład sole pochodzące od kwasu siarkowego(VI) będą miały w nazwie wyraz siarczan(VI), a pochodne kwasu siarkowodorowego – siarczek.
W nazwach soli uwzględnia się wartościowość niemetalu, wchodzącego w skład reszty kwasowej, oraz metalu.

Drugi człon nazwy to nazwa metalu w odpowiednim przypadku gramatycznym – dopełniaczu. Jeśli metal może mieć różną wartościowość, to parametr ten należy podać w nawiasie. I tak, chlorek żelaza(III), ${\text{FeCl}}_{\text{3}}$, jest innym związkiem niż chlorek żelaza(II), ${\text{FeCl}}_{\text{2}}$.

Podsumowanie

• Sole to grupa związków chemicznych o jonowej budowie, które składają się z kationów metali (lub kationu amonu o wzorze ${\text{NH}}_{\text{4}}^{\text{+}}$) i anionów reszty kwasowej.

• Nazwa soli składa się z dwóch członów: nazwy reszty kwasowej i nazwy metalu. Gdy sól pochodzi od kwasu tlenowego, to pierwszy człon zyskuje końcówkę -an, a gdy od beztlenowego – zakończenie -ek.

• W nazwie soli uwzględniamy wartościowość metalu, która może przyjmować różną wartość liczbową.

Słowniczek

Zadania