Słowo sól kojarzy nam się najczęściej z produktem spożywczym używanym w kuchni do przyprawiania potraw, tzw. solą kuchenną. Jednak nazwa ta obejmuje wiele związków, które mają pewne wspólne cechy. Na tej lekcji poznasz substancje, które chemicy zaliczają do grupy określanej jednym mianem: sole.
Już wiesz
że wodorotlenki reagują z kwasami;
że w wyniku reakcji wodorotlenku sodu z kwasem solnym powstaje sól – chlorek sodu – oraz woda;
że reakcja zobojętniania to przemiana, w której wyniku aniony wodorotlenkowe łączą się z kationami wodoru, tworząc obojętne cząsteczki wody.
Nauczysz się
opisywać budowę soli;
tworzyć nazwy soli;
zapisywać równania reakcji kwasów z wodorotlenkami, prowadzących do powstawania soli.
iEsKXq6QxJ_d5e144
1. Co to są sole?
Sól to powszechna nazwa soli kuchennej, której głównym składnikiem jest chlorek sodu. Jednak nie jest to jedyny związek, który może być tak określany. Nazwa ta odnosi się także do innych substancji, np.: chlorku potasu, siarczku miedzi(II). SolesoleSole stanowią ogromną liczbę związków o pewnych charakterystycznych cechach.
RBJKI8QAeFhYO1
Rj8qZq3zOokCN1
Ciekawostka
Czy wszystkie sole są słone? Nie każda sól jest słona. Są sole pozbawione smaku (np. węglan wapnia). Są też takie, które w literaturze opisuje się jako ostre lub orzeźwiające (azotan(V) potasu). Siarczan(VI) magnezu z uwagi na swój smak zyskał nazwę: sól gorzka.
Sole to związki zbudowane z kationów metali (lub kationu amonu o wzorze ) i anionów reszty kwasowej. Ich wzór ogólny zapisujemy jako:
gdzie:
– symbol metalu, którego kation wchodzi w skład soli, – symbol reszty kwasowej, której anion tworzy sól, – indeksy stechiometryczne ustalone na podstawie wartościowości metalu i reszty kwasowej.
Wartościowość reszty kwasowej jest równa wartości bezwzględnej ładunku jej jonu, np. wartościowość jonu siarczanowego(VI), , wynosi dwa (zobacz więcejiRI899a7b1zobacz więcej).
Sole zbudowane są z jonów, należą więc do grupy związków jonowych. W stanie stałym tworzą one kryształy o uporządkowanej strukturze. (zobacz więcejis5HfNgXbFzobacz więcej)
RFVVBOa0JdNMd1
iEsKXq6QxJ_d5e219
2. Jak tworzymy wzory sumaryczne soli?
Przykład 1
Zadanie – przykład Zapisz wzór sumaryczny soli zbudowanej z kationów potasu i jonów fosforanowych(V).
R19ObgVE4zS311
Wzory sumaryczne przykładowych soli
Rodzaj anionu
Rodzaj kationu
Wzór sumaryczny soli składającej się ze wskazanych jonów
iEsKXq6QxJ_d5e260
3. Jak nazywamy sole?
Nazwy soli składają się z dwóch członów: pierwsza odnosi się do rodzaju reszty kwasowej, druga – do metalu. Człon pochodzący od nazwy reszty kwasowej przyjmuje końcówkę -an (w przypadku soli kwasów tlenowych) lub -ek (dla soli kwasów beztlenowych). I tak na przykład sole pochodzące od kwasu siarkowego(VI) będą miały w nazwie wyraz siarczan(VI), a pochodne kwasu siarkowodorowego – siarczek. W nazwach soli uwzględnia się wartościowość niemetalu, wchodzącego w skład reszty kwasowej, oraz metalu.
Pierwsze człony nazwy soli pochodzących od różnych kwasów
Rodzaj kwasu
Wzór sumaryczny kwasu
Nazwa kwasu
Jon reszty kwasowej
Pierwszy człon nazwy soli, pochodnej kwasu
kwas tlenowy
kwas siarkowy(VI)
siarczan(VI)
kwas siarkowy(IV)
siarczan(IV)
kwas węglowy
węglan
kwas azotowy(V)
azotan(V)
kwas fosforowy(V)
fosforan(V)
kwas beztlenowy
kwas chlorowodorowy
chlorek
kwas siarkowodorowy
siarczek
Drugi człon nazwy to nazwa metalu w odpowiednim przypadku gramatycznym – dopełniaczu. Jeśli metal może mieć różną wartościowość, to parametr ten należy podać w nawiasie. I tak, chlorek żelaza(III), , jest innym związkiem niż chlorek żelaza(II), .
Przykładowe wzory i nazwy soli
Kation Anion
siarczan(VI) sodu
siarczan(IV) sodu
węglan sodu
azotan(V) sodu
fosforan(V) sodu
chlorek sodu
siarczek sodu
siarczan(VI) potasu
siarczan(IV) potasu
węglan potasu
azotan(V) potasu
fosforan(V) potasu
chlorek potasu
siarczek potasu
siarczan(VI) wapnia
siarczan(IV) wapnia
węglan wapnia
azotan(V) wapnia
fosforan(V) wapnia
chlorek wapnia
siarczek wapnia
siarczan(VI) magnezu
siarczan(IV) magnezu
węglan magnezu
azotan(V) magnezu
fosforan(V) magnezu
chlorek magnezu
siarczek magnezu
siarczan(VI) żelaza(III)
związek składający się z tych jonów nie istnieje
związek składający się z tych jonów nie istnieje
azotan(V) żelaza(III)
fosforan(V) żelaza(III)
chlorek żelaza(III)
siarczek żelaza(III)
siarczan(VI) glinu
związek składający się z tych jonów nie istnieje
związek składający się z tych jonów nie istnieje
azotan(V) glinu
fosforan(V) glinu
chlorek glinu
związek składający się z tych jonów jest nietrwały
iEsKXq6QxJ_d5e306
Podsumowanie
Sole to grupa związków chemicznych o jonowej budowie, które składają się z kationów metali (lub kationu amonu o wzorze ) i anionów reszty kwasowej.
Nazwa soli składa się z dwóch członów: nazwy reszty kwasowej i nazwy metalu. Gdy sól pochodzi od kwasu tlenowego, to pierwszy człon zyskuje końcówkę -an, a gdy od beztlenowego – zakończenie -ek.
W nazwie soli uwzględniamy wartościowość metalu, która może przyjmować różną wartość liczbową.
Praca domowa
Polecenie 1.1
Wypisz nazwy soli, jakie są wydobywane w Polsce, oraz określ na mapie miejsca ich występowania.
iEsKXq6QxJ_d5e361
Słowniczek
sole
sole
związki chemiczne o budowie jonowej składające się głównie z kationów metali i anionów reszty kwasowej
iEsKXq6QxJ_d5e406
Zadania
Ćwiczenie 1
R1BorWH66CFJC1
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Oceń, czy podane zdania są prawdziwe, czy fałszywe.
Prawda
Fałsz
Sole mają budowę jonową.
□
□
Sole można otrzymać w wyniku reakcji zobojętniania.
□
□
W wyniku reakcji wodorotlenków nierozpuszczalnych w wodzie z kwasem nie można otrzymać soli.
□
□
Sole można otrzymać tylko w wyniku reakcji wodorotlenków z kwasami tlenowymi.
□
□
Ćwiczenie 2
Rk5TsQYEGDs9B1
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Przyporządkuj podane wzory substancji do odpowiednich kategorii.