Chiny po II wojnie światowej
Wprowadzenie
Przypomnij, jak wyglądała gospodarcza i polityczna sytuacja Chin na przełomie XIX i XX wieku. Zapisz w punktach najważniejsze wnioski.
Powstanie Chińskiej Republiki Ludowej
Jednym z ważniejszych wydarzeń okresu powojennego okazał się sukces rewolucji komunistycznej w Chinach. Kraj ten od 1911 roku przeżywał czas wojny domowej. Likwidacja cesarstwa nie doprowadziła do uspokojenia sytuacji, tylko rozpoczęła zbrojny konflikt między republikańsko‑narodowym Kuomintangiem z Sun Jat SenemSun Jat Senem na czele (później z Czang Kaj‑szekiem) a siłami Komunistycznej Partii Chin (KPCh), na której lidera wyrósł Mao Tse‑tung (Zedong). Ze względu na agresję japońską w latach 30. XX wieku oba ugrupowania zawarły pokój i podjęły walkę ze wspólnym wrogiem. Jednak po zakończeniu II wojny światowej na Dalekim Wschodzie konflikt wewnętrzny rozgorzał na nowo. Partyzantka komunistyczna, wykorzystując populistyczne hasła przeprowadzenia rewolucji chłopskiej, zdobywała zwolenników na wsi, ale też wielu dotychczasowych członków Kuomintangu decydowało się na przyłączenie do komunistów.
Podaj inne przykłady z historii współczesnej będące potwierdzeniem przekonania, że „wspólny wróg jednoczy”.
O ostatecznym zwycięstwie KPCh zadecydowało wsparcie Stalina. Mimo że Kuomintang był wspierany przez USA, nie doszło jednak do oficjalnej interwencji amerykańskiej na terytorium Chin, natomiast ZSRR zaoferował komunistom wszechstronną pomoc, m.in. dowódcy radzieccy służyli wsparciem armii chińskiej.
Kapsuła czasu
Mao sukcesywnie wypierał z terenu Chin Kuomintang i jego zwolenników. Czang Kaj‑szek zajął Tajwan i tam przez lata funkcjonował (również jego następcy), tym razem już przy militarnym wsparciu USA. Po proklamacji ChRL na Tajwan wyemigrowało około 2 mln Chińczyków. Tajwan do 1971 roku reprezentował Chiny w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, był również do początku lat 70. uznawany przez większość państw za przedstawiciela narodu chińskiego. Chiny najchętniej zintegrowałyby Tajwan z Pekinem, jednak poparcie USA dla rządu na Tajwanie i obawy przed wywołaniem konfliktu światowego blokowały chińską interwencję zbrojną. Do lat 80. Tajwan był państwem rządzonym autokratycznie, dopiero na początku lat 90. odbyły się pierwsze wybory parlamentarne i prezydenckie. Gospodarczo Tajwan rozwijał się bardzo dobrze, produkując na światowe rynki np. sprzęt elektroniczny. Dopiero w 2008 roku doszło do próby nawiązania kontaktów politycznych między Chinami i Tajwanem (gospodarcze nawiązano wcześniej). Wizyta przewodniczącego Kuomintangu w Pekinie miała charakter wyjątkowo symboliczny. Gość otrzymał (jako dar chiński dla tajpejskiego zoo) dwie pandy – symbol dwóch spokrewnionych ze sobą państw.
Chińska Republika Ludowa
Po zdobyciu całych Chin kontynentalnych przywódca Komunistycznej Partii Chin proklamował 1 października 1949 roku utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej.
Poszukaj informacji na temat powierzchni Chin i liczby ludności. Policz, jaka jest gęstość zaludnienia. Porównaj te dane z wielkością terytorium, liczbą ludności i gęstością zaludnienia Polski.
Zastanów się, dlaczego rząd chiński wprowadził w latach 70. XX wieku kontrolę urodzeń (prawo do posiadania jednego dziecka w mieście i dwojga na wsi).
Co symbolizują poszczególne elementy godła chińskiego?
Czerwony kolor symbolizuje...
- rewolucję, szczęście i pomyślność.
- walkę i odwagę.
- miłość i emocje.
Kłosy zbóż symbolizują...
- pomyślność.
- chłopstwo (rolników).
- dużą liczbę ludności.
Koło zębate oznacza...
- robotników.
- mieszczan.
- komunistów.
Budowla (Brama Niebiańskiego Spokoju) to symbol...
- chińskiej państwowości.
- Komunistycznej Partii Chin.
- pozaziemskiej szczęśliwości.
Największa gwiazda oznacza...
- KPCH.
- cesarza.
- ZSSR.
Pozostałe gwiazdy symbolizują...
- chińskie partie polityczne.
- organa władzy.
- klasy społeczne.
Które zdania z wyżej przytoczonej wypowiedzi Mao odwołują się do faktów, a które mają charakter opinii?
Polityka ChRL
Jednym z pierwszych kroków w dziedzinie polityki zagranicznej Chińskiej Republiki Ludowej było nawiązanie kontaktów z europejskimi „demokracjami ludowymi”, a przede wszystkim podpisanie w 1950 roku układu o przyjaźni i pomocy wzajemnej z ZSRR. Stalin – mimo udzielenia wsparcia chińskim komunistom – obawiał się, że Chiny pójdą zbyt samodzielną drogą rozwoju oraz że nie przejmą protektoratu nad lewicowymi ruchami w Azji. Początkowo obserwował więc uważnie rozwój sytuacji w tym państwie, ale na arenie międzynarodowej ZSRR wspierał ChRL, próbując nakłonić ONZ do zastąpienia rządu tajwańskiego władzami Chińskiej Republiki Ludowej. Stalin wysłał także do Chin swoich specjalistów cywilnych i wojskowych oraz udzielił kredytów nowemu państwu. Natomiast na uczelniach radzieckich kształcili się inżynierowie chińscy.
Wyjaśnij, dlaczego poparcie radzieckie było potrzebne Chinom, zwłaszcza w pierwszych latach funkcjonowania ChRL.
Współpraca ZSRR i ChRL utrzymywała się aż do początku lat 60. Wówczas doszło do kryzysu w stosunkach radziecko‑chińskich. Powodem konfliktu była niechęć Chin do podporządkowania się ZSRR, a także agresywna polityka azjatyckiego państwa, m.in. opanowanie Tybetu, konflikty z Kambodżą, Laosem, Tajlandią i Wietnamem. Rząd chiński nie w każdej dziedzinie życia zastosował wzorzec radziecki. Wprawdzie szybko przeprowadzono nacjonalizację przemysłu, wprowadzono centralne planowanie i industrializację, ale nie podjęto działań mających na celu kolektywizację rolnictwa: ziemię rozdzielono między wspólnoty wiejskie, proporcjonalnie do ich wielkości. Mao w pierwszych latach sprawowania władzy próbował pozbyć się zarówno wrogów, jak i warstw uprzywilejowanych. Przeprowadził czystki w aparacie państwowym oraz wśród prywatnych przedsiębiorców i inteligencji. Zginęło około miliona Chińczyków, a dwa razy tyle znalazło się w obozach, gdzie poddawano ich „reedukacji”, zmuszając do niewolniczej pracy. Wprowadzono zmiany w prawie rodzinnym: dopuszczono rozwody oraz aborcję. Komuniści chińscy uznali równość kobiet wobec prawa.
Polityka „stu kwiatów”
W 1957 roku nastąpiło „rozluźnienie systemu” i złagodzenie polityki represji. Mao rozpoczął realizację polityki „stu kwiatów”, której przyświecało hasło: „Niech rozkwitnie sto kwiatów, setki szkół myślenia”. Władze zwróciły się do społeczeństwa z prośbą o uczestniczenie w dyskusji i konstruktywnej krytyce ustroju, partii, kwestii wewnętrznych, funkcjonowania państwa. Rozbudziło to rzeczywiście falę krytyki komunizmu w wydaniu chińskim. Intelektualiści, dziennikarze, ludzie pióra pozwalali sobie na szczere wypowiedzi. W efekcie rząd szybko wycofał się z eksperymentu, a krytykujących spotkały represje. Efektem były wyroki śmierci lub kary więzienia odbywane w obozach „uzdrawiania myśli”.
„Wielki skok”
Pod koniec lat 50. Mao zapoczątkował politykę uprzemysłowienia kraju, która miała doprowadzić do tego, że Chiny rozwiną się gospodarczo lepiej niż państwa Zachodu. Ideą wspomnianej polityki było nałożenie na każdego mieszkańca Chin „zadania produkcyjnego”, które miało być wykonane dodatkowo – poza zawodowymi obowiązkami, np. każdy Chińczyk miał wytapiać stal w prymitywnych, przydomowych piecach. Społeczeństwo miało także zacząć myśleć, a efektem pracy intelektu miały być nowe technologie. Niestety, ograniczono jednocześnie wydatki w takich obszarach życia, jak edukacja, zdrowie, konsumpcja. Wielki skok nie przyniósł efektów oczekiwanych przez władze, doprowadził do jeszcze większego zubożenia społeczeństwa. Dodatkowo powodzie i klęski nieurodzaju, które nastąpiły, pogłębiły zapaść. Nie bez znaczenia było także wycofanie w tym samym czasie radzieckiej pomocy technicznej dla Chin. W konsekwencji powrócono do sprawdzonej „gospodarki planowej”.
Rewolucja kulturalna
Kolejnym pomysłem umacniania komunizmu w kraju była rewolucja kulturalna. Inicjatorem przedsięwzięcia był marszałek Lin Piao. 3 września 1965 roku wezwano społeczeństwo chińskie do „powrotu do korzeni rewolucji”. Wykładnią właściwej ideologii stała się „czerwona książeczka”, czyli „myśli przewodniczącego Mao”. Przedsięwzięcie było skierowane jednak przeciwko oponentom Mao w partii. Jedną z pierwszych ofiar stał się rywal Mao, Liu Szao‑tsi. Kolejnymi – wszyscy zwolennicy „liberalizmu”: urzędnicy, intelektualiści. Wykonawcami „polityki kulturalnej” zostali młodzi ludzie, przede wszystkim studenci (tzw. hunwejbini), którzy atakowali „zdrajców rewolucji”, zmuszali ich do marszów i publicznego kajania się. Hunwejbini prześladowali reakcjonistów, niszczyli ich własność prywatną, a niekiedy nawet zabijali. Czasami jednak ofiarą nienawiści stawał się majątek narodowy i narodowe zabytki. Zamieszki związane z rewolucją kulturalną pochłonęły około miliona osób. Dochodziło również do walk między poszczególnymi grupami. W 1969 roku, kiedy Mao uznał, że sytuacja wymyka mu się spod kontroli, spacyfikował ruch, używając przeciwko hunwejbinom wojska.
Efektem rewolucji kulturalnej był wzrost kultu Mao, który przybrał nie mniejsze rozmiary niż kult jednostki w ZSRR.
Chiny po Mao
Przyjrzyj się uważnie powyższemu zdjęciu. W jaki sposób został na nim przedstawiony Mao? Jakich środków wyrazu użyto? Które z nich świadczą o kulcie jednostki w Chinach?
Po rewolucji kulturalnej przez kilka lat Mao rządził samodzielnie, opierając się jedynie na najbliższych współpracownikach (tzw. bandzie czworga). Kontrolę nad mediami i całym obszarem kultury sprawowała żona Mao, Jiang Qing. W okresie tym możemy mówić o stagnacji gospodarczej, a nawet regresie. Miejscem sporów i walki hunwejbinów były miasta. Spowodowało to spadek produkcji, robotnicy bardziej koncentrowali się na walce politycznej niż pracy.
W 1976 roku Mao Tse‑tung zmarł. Jego następcą został Deng Xiao‑ping, który pozbył się silnej opozycji wewnątrzpartyjnej, aresztując „bandę czworga”.
Wskaż nazwę miasta, w którym znajduje się obiekt podobny do tego na poniższym zdjęciu.
- Moskwa
- Belgrad
- Warszawa
Deng Xiao‑ping podjął działania zmierzające do pobudzenia wzrostu gospodarczego Chin. Rozpoczęła się realizacja programu nazwanego „cztery modernizacje”. Zamierzano przeprowadzić reformy w dziedzinach: przemysłu, rolnictwa, nauki i obrony. W tym celu Chiny nawiązały kontakty z USA oraz wprowadziły w gospodarce elementy wolnego rynku. Pojawił się handel prywatny, zezwolono na zakładanie małych prywatnych przedsiębiorstw. Państwo zaczęło zarabiać na obrotach w handlu międzynarodowym. Wydano pozwolenie na inwestycje zagraniczne. Z kolei chłopi mogli sprzedawać nadwyżki płodów rolnych, co spowodowało wyraźną poprawę sytuacji na wsi.
Nie przełożyło się to jednak na zmiany w życiu politycznym. Społeczeństwo zaczęło domagać się większych swobód. Również część działaczy partyjnych opowiadała się za większą liberalizacją życia politycznego. Działania zmierzające w tym kierunku podjęła przede wszystkim młodzież studencka. Zapoczątkowane przez nią przedsięwzięcia zostały nazwane „pekińską wiosną”. Na zainicjowanie ruchu wpływ miały reformy Michaiła Gorbaczowa w ZSRR. Kiedy więc w maju 1989 roku przyjechał on z oficjalną wizytą do Chin, został wyjątkowo ciepło przyjęty. Po jego wyjeździe uaktywnili się zarówno studenci, jak i robotnicy – domagając się demokratyzacji i liberalizacji systemu. W demonstracjach wzięło udział prawie milion robotników. Część studentów prowadziła strajk głodowy. Pekin, ale także i inne miasta chińskie obwieszone były kolorowymi gazetkami, transparentami. Oddolnie powstawały niezależne organizacje, założony został także Autonomiczny Związek Zawodowy. Za zmianami w życiu politycznym opowiadali się chińscy intelektualiści (m.in. przyszły noblista Liu Xiaobo).
Plac Niebiańskiego Spokoju
Większość członków Biura Politycznego KC KPCh uznała jednak, że ruch należy zdławić, ponieważ przybrał niebezpieczne rozmiary. 19 maja 1989 roku do gmachu parlamentu zaproszono delegację chińskich studentów i nakazano im przerwanie strajku i manifestacji. Studenci nie wyrazili jednak zgody. 30 maja ustawili na placu Niebiańskiego Spokoju (Tian’anmen), który stanowił centralne miejsce manifestacji, kopię Statuy Wolności. 2 czerwca na polecenie rządzących rozpoczęła się interwencja wojska, a 3 czerwca pozwolono na użycie ostrej amunicji. Do masakry doszło 4 czerwca. Czołgi wręcz rozjechały protestujących. Zginęło około tysiąca osób (oficjalne dane podają liczbę 470), 10 tys. zostało rannych.
Historia powszechna 1989---20117 czerwca telewizja oznajmiła, że na placu musiano przywrócić porządek, bo „zamieszki przekształciły się w kontrrewolucyjną rebelię”. Z kolei radio pekińskie oznajmiło, że uprzątnowszy „śmieci” plac „zwrócono ludowi” .
(…) Zwycięski Deng podkreślał, że na Zachodzie modne są prawa człowieka, a w Chinach – z racji tradycji – „obowiązki jednostki”. Tak skończył się największy w epoce nowoczesny ruch demokratyczny i wolnościowy w Chinach.
Andrzej Chwalba, Historia powszechna 1989–2011, Warszawa 2011, s. 343.
Wskaż sformułowania, które charakteryzują tragedię na placu Niebiańskiego Spokoju.
- Brak szacunku dla życia ludzkiego.
- Łamanie praw człowieka.
- Brak wolności politycznych.
- Interwencja obcych sił stłumiła idee wolnościowe.
Po masakrze na placu Tian’anmen nie nastąpiły żadne zmiany w życiu politycznym – główną siłą polityczną wciąż jest KPCh i jej przywódcy. Zlikwidowano wprawdzie zewnętrzne formy komunizmu (zniknęły np. transparenty i plakaty propagandowe), ale nic ponadto. Chińscy komuniści mają kierować się zasadą: „Demokracja dla ludu, a dyktatura dla wrogów ludu”.
Kapsuła czasu
Osoby, które występują przeciwko systemowi, są prześladowane. Więźniów politycznych jest, wg szacunków Amnesty International, kilka tysięcy. Społeczeństwo chińskie nadal poddawane jest indoktrynacji, co ułatwia państwowy monopol informacyjny, który jednak został zachwiany w ostatnich czasach przez internet. Zmieniły się wpajane Chińczykom cele działań: kiedyś pracowało się dla dobra komunistycznego państwa, obecnie na rzecz modernizacji i dobrobytu państwa oraz budowy kraju otwartego na świat, dlatego rząd chiński pozwala się bogacić społeczeństwu. Nastąpiło odejście od pełnej kontroli gospodarki.
Historia powszechna 1989---2011Odwołanie się do tradycji oraz ludzkiej potrzeby bogacenia się spowodowało, że mimo autokratyzmu i dyktatorskich rządów partii komunistycznej Pekinowi powiódł się zamysł uruchomienia energii społecznej i skierowania jej ku wielkim zadaniom. Oznaczało to też konieczność odejścia od starego i wprowadzenia nowego, prorozwojowego prawa.
Andrzej Chwalba, Historia powszechna 1989–2011, Warszawa 2011, s. 343.
Społeczeństwo chińskie zaczęło się bogacić. Pojawiła się klasa średnia. W 2009 roku 60 mln Chińczyków wykazywało dochody przekraczające 20 tys. dolarów miesięcznie. Podobno łatwo ich poznać, ponieważ wzorując się na konsumpcyjnym stylu zachodnim, przyjmują nawet amerykańskie imiona.
Zmiany nie dotarły jednak na chińską wieś. Ziemia nie została sprywatyzowana. W 2009 roku blisko 670 mln Chińczyków nie miało dostępu do bieżącej wody i elektryczności i żyło w gospodarstwach, w których przychód wynosił 3 dolary dziennie
Wyjaśnij, dlaczego władzom chińskim udało się zmobilizować społeczeństwo do pracy na rzecz państwa mimo funkcjonowania represyjnego systemu. Czy rzeczywiście dominujący jest tutaj czynnik materialny?
Możesz skorzystać z innych źródeł informacji.
W efekcie „nowoczesnej polityki państwowej” Chiny stały się fabryką świata – co drugi produkt zakupywany w Europie czy Ameryce zawiera informację „Made in China”. Dla porównania: w 1990 roku miesięczne wynagrodzenie w przemyśle w Chinach wynosiło 35 dolarów, a np. w Hongkongu – 590, na Tajwanie – 700, w Malezji – 275. Wiele korporacji międzynarodowych wybudowało na terenie Chin swoje zakłady produkcyjne. Dane szacunkowe mówią o napływie do Chin ogromnego kapitału (w postaci pośrednich i bezpośrednich inwestycji): do 1997 roku – 316 mld dolarów, a do 2008 ponad 700 mld dolarów. Początkowo inwestowali Chińczycy mieszkający poza ChRL, ale od końca lat 90. inwestują koncerny europejskie i światowe.
Historia powszechna 1989---2011[Koncerny] zobaczyły w Chinach […] fabrykę świata, w której robotnicy pracują jak w transie, a i tak na wszelki wypadek między nimi przechadzają się kontrolerzy z czerwonymi opaskami, dyscyplinujący mniej przykładających się do pracy. Dzięki temu możliwe było obniżenie kosztów pracy, w czym Chińczycy byli mistrzami świata. Mimo niskich pensji i trudnych warunków pracy z rekrutacją kolejnych tysięcy robotników do fabryk nie było problemu. Wieś chińska jest przeludniona i biedna, dlatego nawet ciężka praca w mieście i tak wygląda atrakcyjniej niż na wsi. W ostatnim dwudziestoleciu ponad 180 mln Chińczyków przeniosło się ze wsi do miasta. Niektórzy mogli dostać pracę wyłącznie dzięki płatnej protekcji i znajomościom. Część produktów była wytwarzana w zakładach, które miały charakter skoszarowanych jednostek produkcyjnych, część trudna do precyzyjnego ustalenia – w więzieniach i obozach pracy, a zarządzali nimi w sposób wojskowy dyktatorzy. Interes zespołu jest ważniejszy niż interes jednostki. Kierujący powinien mieć odwagę działać po dyktatorsku dla dobra powszechnego – uważał jeden z dyrektorów fabryki. Na skutek tego wyroby chińskie są tanie i bardzo tanie.
Andrzej Chwalba, Historia powszechna 1989–2011, Warszawa 2011, s. 343.
Napisz, jakie zagrożenie dla funkcjonowania praw człowieka widzisz w stwierdzeniu: „Interes zespołu jest ważniejszy niż interes jednostki. Kierujący powinien mieć odwagę działać po dyktatorsku dla dobra powszechnego”. Jak sądzisz, czy dobrem powszechnym można tłumaczyć ograniczanie praw jednostki? Czy zagraniczne koncerny, przenosząc swoją produkcję do Chin, nie dają tym samym przyzwolenia „antyobywatelskiej” polityce rządu chińskiego? Uzasadnij swoją opinię.
Problem Chin – Tybet
Dla zainteresowanych
Pekin tłumił wszelkie ruchy separatystyczne i autonomiczne w różnych częściach kraju. Problemowym obszarem był dla Chin Tybet. W latach 1912–1950 Tybet cieszył się niezależnością, choć formalnie na arenie międzynarodowej jego niezawisłość nie była uznawana. W 1950 roku wojska chińskie wkroczyły do Tybetu i na mocy porozumienia z 1951 roku Tybet uznał zwierzchność chińską. Jednak już w 1959 roku doszło w Tybecie do antychińskiego powstania. XIV Dalajlama (duchowy i polityczny przywódca narodu tybetańskiego) uciekł do Indii, ale nieprzerwanie przypomina światu o krzywdzie, jaką była utrata niezawisłości przez Tybet. Często dochodzi do manifestacji przeciwko chińskiemu panowaniu. Mimo że są one krwawo tłumione, nadal nie udaje się Pekinowi zniszczyć wolnościowych aspiracji Tybetańczyków. Przy okazji organizacji letnich igrzysk w Pekinie Tybetańczycy chcieli zwrócić uwagę świata na swój region, przeprowadzając liczne akcje protestacyjne. Również po ich zakończeniu nie ustały protesty Tybetańczyków. Inaczej przedstawiała się sprawa Hongkongu. Zgodnie z porozumieniem zawartym pod koniec XIX wieku był oddany w dzierżawę Wielkiej Brytanii na 99 lat. W 1997 roku powrócił do Chin, ale wyjątkowo zachowano tam istniejący do tej pory system własnościowy i prawny. Miasto uzyskało też autonomiczny status. Trudno się jednak Chinom dziwić. Hongkong to ich okno na świat, pozwolono więc, aby w jego „szybach” odbijało się znacznie więcej światła.
Podobnie było w oddanym przez Portugalczyków Makau. Stało się to w 1999 roku po 442 latach zależności.
W 2008 roku odbyły się w Pekinie Letnie Igrzyska Olimpijskie. Decyzja MKOL o przyznaniu organizacji Igrzysk Chinom wzbudziła szereg kontrowersji.
Igrzyska olimpijskie w ChinachDecyzja o organizacji tej imprezy w kraju, w którym notorycznie są łamane prawa człowieka, wzbudza wiele kontrowersji nie tylko wśród części działaczy zajmujących się ich ochroną. Część obserwatorów uważa z kolei, że igrzyska mogą wpłynąć na poprawę sytuacji w Chinach, czego dowodzić ma np. złagodzenie przepisów dla zagranicznych korespondentów. Z drugiej jednak strony władze chińskie wykorzystują igrzyska olimpijskie (konieczność zapewnienia bezpieczeństwa) jako pretekst do usuwania niewygodnych ludzi z Pekinu.
Z czego wynikały kontrowersje związane z decyzją o przyznaniu organizacji igrzysk Pekinowi?
- Igrzyska są traktowane jako symbol pokoju, zgody, uczciwej rywalizacji, a przyznano ich organizację krajowi łamiącemu prawa człowieka.
- Inne kraje rywalizujące o organizację igrzysk uznały, że Chiny nie będą miały możliwości finansowych, aby je przygotować.
- Dla większości reprezentacji przyjazd do Chin stanowił ogromny problem.
Zamiast podsumowania
W laboratorium Mao --- fragmentCi, którzy odwiedzili Chiny, wracali stamtąd pełni podziwu dla maoistowskiej odmiany komunizmu. Jeden z owych admiratorów Mao napisał, że „Chiny są swoistą łagodną monarchią rządzoną przez cesarza – kapłana cieszącego się absolutnym oddaniem swych poddanych. Inny przewidywał, że „naród chiński ucieleśnia nową cywilizację światową”. Simone de Beauvoir wyznawała, że „życie w dzisiejszych Chinach jest wyjątkowo przyjemne”. Jeszcze inny naoczny świadek stwierdził, iż w tym kraju „życie ludzkie otacza się równie troskliwą opieką jak w Nowej Zelandii”. David Rockefeller wychwalał „poczucie harmonii narodowej”, dowodząc, iż rewolucji kierowanej przez Mao udało się nie tylko wytworzyć skuteczniejszy i bardziej zaangażowany system zarządzania, lecz także „ukształtować wysokie morale i poczucie wspólnego celu”.
W laboratorium Mao – fragment, [w:] Paul Johnson, Historia świata XX wieku, od rewolucji październikowej do „Solidarności”, t. 2, Warszawa 2009, s. 301–302.
Jak sądzisz, co pomagało w zafałszowaniu wizerunku prawdziwych Chin?
Przyjrzyj się portretom dwóch ważnych postaci w historii Chin. Jaki wniosek można wysunąć co do sposobu przedstawienia Sun Jat‑sena i Mao w okresie walki o władzę?
Wybierz z tekstu lekcji najważniejsze Twoim zdaniem daty, wpisz je w schemat linii chronologicznej i dodaj do nich swój komentarz uzasadniający wybór. Możesz zilustrować oś czasu zdjęciami.
Potrafię wyjaśnić pojęcie „rewolucja kulturalna”.
Wiem, kiedy proklamowano ChRL.
Rozumiem znaczenie praw człowieka.