Konflikty bliskowschodnie
Wprowadzenie
Znaczenie regionu bliskowschodniegoBogate złoża tego surowca [ropy naftowej] odkryto na początku wieku w Persji. Szybko okazało się jednak, że cały region wokół Zatoki Perskiej oraz dolin rzeki Tygrysu i Eufratu na terenie Iraku obfituje w to bogactwo naturalne, w dodatku wysokiej jakości. Od połowy XX wieku popyt na ropę naftową zaczął wzrastać, zwłaszcza że własne zasoby USA zaczęły się kurczyć na skutek zapotrzebowania ze strony rozwijającej się gospodarki armii amerykańskiej. Dla Waszyngtonu sytuacja na Bliskim WschodzieBliskim Wschodzie stawała się coraz istotniejszą kwestią. [...] Tym samym rozwój sytuacji w tym rejonie stał się problemem o znaczeniu strategicznym dla całego świata. Brak dostępu do ropy groził każdemu państwu ekonomicznym upadkiem. [...] Rosnące światowe zapotrzebowanie na ropę przyniosło także ogromne dochody państwom, na terytorium których znajdowały się główne złoża tego surowca. Umożliwiło to szybki wzrost dochodu narodowego dotąd ubogich państw […].
Znaczenie regionu bliskowschodniego, [w:] Edward Czapiewski, Jakub Tyszkiewicz, Historia powszechna, wiek XX, Warszawa 2012, s. 622.
Wyjaśnij, dlaczego sytuacją na Bliskim Wschodzie były zainteresowane nie tylko tamtejsze państwa, ale także USA i kraje europejskie.
Powstanie Państwa Izrael i początek konfliktu żydowsko‑arabskiego
Po 1945 roku na obszarze Bliskiego Wschodu doszło kilkakrotnie do wojen lub sytuacji konfliktowych. Największym problemem, nierozwiązanym do dnia dzisiejszego, pozostaje konflikt arabsko‑żydowski.
Początków sporu należy dopatrywać się w wydarzeniach z końca XIX wieku. W 1897 roku w Bazylei z inicjatywy Teodora HerzlaTeodora Herzla odbył się I Światowy Kongres Syjonistyczny. Dyskutowano na nim o konieczności odbudowania państwa żydowskiego w Palestynie, odwołując się do funkcjonowania organizmu państwowego na tym obszarze w starożytności.
Deklaracja niepodległości IzraelaNaród żydowski powstawał w Ziemi Izraela. Tutaj ukształtowała się jego duchowa, religijna i państwowa tożsamość. Tutaj po raz pierwszy stworzył on państwo. Tutaj stworzył skarby kultury ogólnoludzkiej i przekazał całemu światu wieczną Księgę nad księgami.
A później, gdy siłą wygnano naród z jego ziemi, Żydzi zachowali z nią łączność i nigdy nie przestawali się modlić i mieć nadzieję na to, że do niej powrócą i że odtworzą w niej swoją polityczną wolność.
Kierowani tym historycznym i tradycyjnym przywiązaniem, Żydzi w każdym pokoleniu dążyli do tego, by powrócić do swojej dawnej ojczyzny.
W roku 5657 (1897), wezwany przez duchowego ojca Państwa Żydowskiego – Theodora Herzla, zebrał się Pierwszy Kongres Syjonistyczny i ogłosił prawo narodu żydowskiego do narodowego odrodzenia w swojej własnej ojczyźnie.
Wytłumacz, dlaczego Palestyna była dla Żydów miejscem szczególnym.
Wymień czynniki, dzięki którym Żydom udało się zachować poczucie jedności mimo rozproszenia po całym świecie (skorzystaj także z wiedzy pozaźródłowej).
Wyjaśnij, czym jest „wieczna Księga nad księgami”.
Wytłumacz, dlaczego w tekście podane są dwie daty zwołania Kongresu: 5657 i 1897.
Kongres syjonistyczny zapoczątkował przyjazdy Żydów do Palestyny. Nie budziło to sprzeciwu ze strony tutejszych arabskich mieszkańców, dopóki napływ ten nie był znaczący. Kiedy jednak w 1917 roku brytyjski minister spraw zagranicznych Arthur Balfour uznał za zasadne aspiracje syjonistów do utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie (z zachowaniem praw innych narodowości zamieszkujących ten obszar) i zwiększyła się liczba przybywających do Palestyny Żydów, arabscy mieszkańcy poczuli się zagrożeni i rozpoczęły się pierwsze konflikty i starcia. Gdy sytuacja Żydów w Europie stawała się coraz trudniejsza, coraz więcej ich decydowało się na wyjazd na Bliski Wschód, co z kolei powodowało eskalację napięć.
Brytyjczycy, którzy sprawowali z ramienia Ligi Narodów mandat w Palestynie (należącej do Turcji, zanim została brytyjskim terenem mandatowym), zmuszeni byli przed II wojną światową, i w trakcie jej trwania, ograniczać przyjazdy ludności żydowskiej. Także po zakończeniu wojny Żydzi, którzy przetrwali zagładę, próbowali przedostać się do Palestyny. Wydawało się, że idea powstania państwa żydowskiego w tej sytuacji jest wyjątkowo słuszna. Syjoniści starali się przekonać do niej Brytyjczyków i wpłynąć na zmianę decyzji o zahamowaniu przyjazdów Żydów do Palestyny, sięgając po argumenty siłowe: w 1946 roku doszło do wysadzenia hotelu w Jerozolimie, w którym znajdowały się brytyjskie urzędy.
Żydowski terroryzm – Irgun Cwai Leumi
Żydowski terroryzm --- Irgun Cwai Leumi22 lipca 1946 r. z rozkazu Menachema BeginaMenachema Begina, dowódcy Irgun Cewai LeumiIrgun Cewai Leumi, został wysadzony Hotel Król Dawid. Pod gruzami śmierć poniosło 91 osób, 28 Brytyjczyków, 41 Arabów, 17 Żydów i 5 osób innych narodowości.
Do dnia dzisiejszego jest to najkrwawszy jednostkowy atak terrorystyczny w Palestynie. W wyniku tego czynu HaganaHagana wyłamała się z wspólnego „żydowskiego ruchu oporu” i zapowiedziała zaprzestanie ataków na brytyjskie cele. Masakra ta sprowokowała gorzkie nastroje antyżydowskie i antysyjonistyczne w całej Anglii. 30 października Irgun wysadził w powietrze część dworca kolejowego w Jerozolimie. 1 października 1946 r. zostały podłożone ładunki wybuchowe w pobliżu brytyjskiej ambasady w Rzymie, które uszkodziły budynek. Do zamachu przyznała się organizacja Begina.
1 marca 1947 żydowscy terroryści zaatakowali brytyjski klub oficerski w specjalnej strefie bezpieczeństwa w Goldschmidt House na King George Street w Jerozolimie, zginęło 17 brytyjskich oficerów. Żydowscy bojownicy zaatakowali magazyny armii brytyjskiej w Haderze, Hanna Pardes i Beit Lyd oraz zaatakowali konwój brytyjski w Hajfie. W trakcie tych operacji kilkudziesięciu żołnierzy brytyjskich poniosło śmierć, a jeszcze więcej zostało rannych. W odpowiedzi Brytyjczycy narzucili prawo wojenne żydowskim dzielnicom Jerozolimy i dzielnicom Tel‑Awiwu [...].
Jaki charakter miały przedsięwzięcia militarnych organizacji żydowskich?
- propagandowy
- terrorystyczny
- obywatelskiego nieposłuszeństwa
W jakim celu organizacje żydowskie podejmowały akcje militarne?
- Wymordowania wszystkich Brytyjczyków zamieszkujących teren mandatowy.
- Nakłonienia Brytyjczyków do rozwiązania problemu żydowskiego.
- Zwrócenia uwagi opinii międzynarodowej na problem żydowski.
Brytyjczycy odwołali się do mediacji ONZ. Organizacja powołała specjalną Komisję Palestyńską, która miała znaleźć rozwiązanie. Przygotowany przez nią plan zakładał podział Palestyny na trzy strefy: dwa odrębne państwa – żydowskie i arabskie oraz Jerozolimę posiadającą status terytorium znajdującego się pod administracją ONZ. Jak można było się spodziewać, takie rozwiązanie nie usatysfakcjonowało Arabów. Już na przełomie 1947 i 1948 roku doszło do walk między arabskimi i żydowskimi oddziałami paramilitarnymi. Natomiast proklamowanie 14 maja 1948 roku Państwa Izrael doprowadziło do pierwszej wojny izraelsko‑arabskiej.
Deklaracja niepodległości Izraela[...] Katastrofa, która niedawno spadła na naród żydowski – mord milionów Żydów w Europie – była kolejnym wyrazistym potwierdzeniem konieczności rychłego rozwiązania problemu bezdomności narodu poprzez odbudowanie w Ziemi Izraela państwa żydowskiego. Państwa, które otworzyłoby swoje bramy szeroko dla każdego Żyda, a narodowi przydałoby status uznanego członka społeczności narodów.
[...] Podczas II wojny światowej żydowska społeczność tego kraju wniosła swój udział do walki toczonej przez kochające pokój i wolność narody z siłami nazistowskimi. Krew jej żołnierzy i wojenny wysiłek dały jej miejsce pomiędzy tymi, którzy utworzyli Narody Zjednoczone. 29 listopada 1947 roku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło rezolucję wzywającą do ustanowienia państwa żydowskiego w Ziemi Izraela. Zgromadzenie Ogólne domagało się od mieszkańców Ziemi Izraela, by podjęli kroki niezbędne dla implementacji tej rezolucji. To uznanie prawa narodu żydowskiego do ustanowienia swojego państwa jest NIEODWOŁALNE (IRREVOCABLE).
To prawo jest naturalnym prawem narodu żydowskiego do bycia panami własnego losu, jak inne narody, w swoim suwerennym państwie.
[...] Ogłaszamy, że z chwilą wygaśnięcia mandatu w dniu dzisiejszym, wieczorem 6 ijar 5708 (15 maja 1948), do ustanowienia wybranych w zgodzie z konstytucją przyjętą do dnia 1 października 1948 władz państwa, Rada Narodowa pełnić będzie funkcję Tymczasowej Rady Państwa, a jej organ wykonawczy, Rząd Narodowy, będzie Tymczasowym Rządem Państwa Żydowskiego, zwanego Izraelem.
Państwo Izrael otwarte będzie dla żydowskiej imigracji z Diaspory i będzie wspierać rozwój kraju dla pożytku wszystkich jego mieszkańców. Zbudowane będzie na podstawach wolności, sprawiedliwości i pokoju – tak jak je widzieli prorocy Izraela. Państwo żydowskie zapewni wszystkim swoim mieszkańcom równość społeczną i polityczne prawa niezależnie od wyznania, rasy i płci. Gwarantować będzie wolność wyznania, sumienia, słowa, edukacji i kultury. Chronić będzie miejsca święte wszystkich religii i będzie postępować zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych.
Państwo Izrael jest gotowe do współpracy z przedstawicielami Narodów Zjednoczonych we wprowadzaniu w życie rezolucji z dnia 29 listopada 1947 roku oraz podejmie kroki mające na celu ekonomiczne zjednoczenie Ziemi Izraela.
Zwracamy się do Narodów Zjednoczonych z wezwaniem o pomoc dla narodu żydowskiego w odbudowie swego Państwa i o przyjęcie Państwa Izrael w poczet wspólnoty narodów.
Wzywamy – w samym centrum wymierzonej w nas napaści – arabskich mieszkańców Państwa Izrael do zachowania pokoju i współpracy w tworzeniu państwa na podstawie pełnego i równego obywatelstwa i należnej reprezentacji w jego tymczasowych i trwałych instytucjach.
Wyciągamy przyjazną dłoń do wszystkich sąsiadujących z nami państw i ich narodów oferując pokój i zgodne sąsiedztwo. Zwracamy się z wezwaniem do ustanowienia więzów współpracy z niezależnym narodem żydowskim zamieszkałym na swojej ziemi. Państwo Izrael gotowe jest wziąć udział we wspólnym wysiłku rozwoju całego Bliskiego Wschodu.
Wzywamy cały naród żydowski w Diasporze, by zjednoczył się poprzez imigrację i odbudowę z Państwem Izrael i stał u jego boku w dziele odbudowy i realizacji odwiecznego marzenia całych pokoleń – odrodzenia Państwa Izraela.
Z całą ufnością w Opoce Izraela, podpisujemy się własnoręcznie pod tą deklaracją przyjętą na sesji Tymczasowej Rady Państwa, na ziemi ojczystej, w mieście Tel‑Awiwie, w ten szabat, piątego dnia miesiąca ijar 5708 roku (14 maja 1948 roku).
Wymień wskazane w deklaracji powody powstania Państwa Izrael. Określ cele (w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej), które stawiało przed sobą państwo żydowskie.
Pierwsze wojny żydowsko‑arabskie
Wojna rozpoczęła się, ponieważ państwa arabskie (Arabia Saudyjska, Egipt, Irak, Liban, Syria, Transjordania) nie uznały powstałego Izraela. Pierwszy konflikt zakończył się jednak sukcesem młodego państwa, wspieranego podczas tych działań przez ZSRR (później nastąpi zmiana sojuszy: Izrael znajdzie wsparcie USA, natomiast państwa arabskie będą korzystały z pomocy ZSRR). Porozumienie osiągnięto także dzięki mediacjom ONZ. W związku z przyłączeniem kolejnych obszarów blisko 750 tys. Palestyńczyków musiało opuścić swoje dotychczasowe siedziby.
Przyjrzyj się mapie i wskaż różnicę między propozycjami ONZ a kształtem państwa izraelskiego w 1949 roku.
W Izraelu rozpoczęło się także stabilizowanie władzy. Państwo żydowskie miało być „ojczyzną dla wszystkich Żydów”. Obowiązywała demokracja parlamentarna. Władza ustawodawcza spoczywała w rękach jednoizbowego Knesetu. Wprowadzono szerokie ustawodawstwo socjalne, ale funkcjonowały też zasady wolnego rynku. Sytuacja ekonomiczna poprawiła się dzięki znaczącej pomocy amerykańskiej oraz funduszom z RFN przyznanym Izraelowi w ramach porozumienia o odszkodowaniach za prześladowania i zagładę Żydów. Ciągle wzrastała liczba mieszkańców. Starano się przejmować pod osadnictwo ziemie pustynne, budując sieć irygacyjną. Rozpowszechnioną formą gospodarowania były rolnicze spółdzielnie produkcyjne – kibuce.
Na spornym terytorium powstawały jednak ugrupowania antyżydowskie. Większość z nich połączy się później i wejdzie w skład Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP) (1964). Jej przywódcą przez lata będzie Jasir ArafatJasir Arafat (wcześniej przywódca Al‑FatahAl‑Fatah). Głównym celem OWP stanie się doprowadzenie (na drodze zbrojnej) do utworzenia palestyńskiego państwa na ziemiach odebranych Izraelowi. OWP i organizacje pokrewne często dokonywały aktów terrorystycznych, np. atakowały samoloty pasażerskie. Jedną z najtragiczniejszych kart konfliktu jest zamordowanie 11 izraelskich sportowców podczas olimpiady w Monachium. Zamachu dokonała palestyńska organizacja Czarny Wrzesień.
Oceń czyn Czarnego Września. Wyjaśnij, dlaczego członkowie organizacji zdecydowali się na taki krok.
Jedną z przyczyn stałych napięć było nierozwiązanie problemu uchodźców palestyńskich. Przebywali oni we wszystkich państwach arabskich, ale ich największe skupiska były w Egipcie i Jordanii.
Praktycznie cały czas dochodziło również do konfliktów granicznych pomiędzy Izraelem a państwami arabskimi. Izrael też przekraczał ustalenia międzynarodowe. W 1951 roku przyłączył wschodnią część Jerozolimy i ogłosił ją swoją stolicą. W kolejnych latach Egipt próbował zamknąć dostęp Izraela do Morza Czerwonego, blokując port Eljat, a następnie prezydent Egiptu ogłosił akt nacjonalizacji Kanału Sueskiego. Ta druga decyzja uderzała w politykę Francji i Wielkiej Brytanii, toteż Izrael wspólnie z dwoma wspomnianymi państwami zaatakował Egipt. I tym razem udało się Izraelowi odnieść „terytorialny sukces”. Ze względu jednak na to, że konflikt spotkał się z protestem USA i ZSRR, państwo żydowskie opuściło zdobyte terytoria, czyli półwysep Synaj i Strefę Gazy. Do 1967 roku nie doszło do wojny, niemniej konflikty graniczne i akty terroru stały się nieodłącznym elementem stosunków arabsko‑żydowskich. Jakiekolwiek propozycje zmian także w sferze ekonomicznej zgłaszane przez Izrael były torpedowane przez państwa arabskie, jak choćby próba zbudowania elektrowni wodnej na rzece Jordan.
Wojna sześciodniowa
Do kolejnego otwartego konfliktu doszło w 1967 roku. Przyczyn rozpoczęcia walk było kilka: akty terroru ze strony państw arabskich, blokada Izraela rozpoczęta przez Egipt oraz podpisanie egipsko‑jordańsko‑syryjskiego sojuszu wojskowego o antyizraelskim ostrzu. Konflikt rozpoczął Izrael (na zasadzie wojny prewencyjnejwojny prewencyjnej). Trwał on od 5 do 10 czerwca 1967 roku.
Odczytaj z mapy, jakie tereny zajęły siły izraelskie.
- Półwysep Synaj, Zachodni Brzeg Jordanu, wzgórza Golan, Strefę Gazy oraz całą Jerozolimę.
- Tylko półwysep Synaj i część Jerozolimy.
- Tylko wzgórza Golan i Strefę Gazy.
ONZ nakazało Izraelowi opuszczenie zajętych terytoriów. Tym razem jednak Izrael nie podporządkował się, a ponadto zaczął tworzyć politykę faktów dokonanych na zajętych terytoriach, rozpoczynając na nich osadnictwo żydowskie. Doprowadziło to do wielu aktów terroru (po obydwu stronach).
Wojna sześciodniowa była także plamą na honorze ZSRR, popierającego państwa arabskie. Wśród opozycji, m.in. w Polsce, pojawiały się hasła typu: „Nasi Żydzi pokonali ich Arabów”. Wyjaśnij, dlaczego w taki sposób komentowano konflikt. Możesz skorzystać z informacji zawartych w lekcji Kryzysy społeczno‑polityczne w PRL.
Konflikt bliskowschodni
Lata siedemdziesiąte XX wieku
W październiku 1973 roku Egipt i Syria zaatakowały Izrael. Stało się to w dzień jednego z najważniejszych świąt żydowskich: Jom Kippur. Atak był zaskoczeniem dla Izraela. Dodatkowo w zdobyciu przewagi przez państwa arabskie w pierwszych dniach konfliktu pomocne okazało się nowoczesne uzbrojenie dostarczone przez ZSRR. Jednak wsparcie USA dla Izraela pozwoliło na przełamanie kryzysu. Walki przerwano na wyraźne wezwanie ONZ. Nie doprowadzono jednak do zawarcia porozumienia i zażegnania problemu. Ta próba częściowo powiodła się w 1979 roku. W amerykańskim mieście Camp David udało się doprowadzić do podpisania układu pokojowego pomiędzy Egiptem a Izraelem. Pozwolił on na nawiązanie stosunków dyplomatycznych między państwami. Na jego podstawie wojska izraelskie wycofały się z też z półwyspu Synaj. Pozostałe państwa arabskie nie uznały tego pokoju, Egipt znalazł się też w politycznej izolacji. Premier Izraela i prezydent Egiptu zostali laureatami Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1978. Premierem Izraela był wówczas Menachem Begin, urodzony w Polsce, który do Izraela przedostał się z armią Andersa.
Napisz komentarz do zdjęcia, uwzględniając liczebność, uzbrojenie ochotników, a także towarzyszący im nastrój.
Trudne lata osiemdziesiąte
W Libanie (na terytorium Bejrutu) znajdowała się kwatera OWP. Izrael postanowił przeciwdziałać arabskiemu terroryzmowi i zaatakował w czerwcu 1982 roku Liban, w którym zresztą trwała wojna domowa. Na zajętych terenach utworzono strefę bezpieczeństwa, zarządzaną przez organizacje proizraelskie. Natomiast bojownicy palestyńscy musieli opuścić Bejrut. Osłabienie OWP nie zmniejszyło terroryzmu przeciwko Izraelowi. Aktywność zaczęła wykazywać kolejna organizacja – HezbollahHezbollah.
W 1987 roku na ziemiach okupowanych przez Izrael (w utworzonych obozach uchodźców palestyńskich w Strefie Gazy, na Zachodnim Brzegu Jordanu i we wschodniej Jerozolimie) rozpoczęło się powstanie Palestyńczyków, tzw. intifada, czyli „wojna kamieni” (najbardziej charakterystycznym elementem powstania było atakowanie żydowskich oddziałów wojskowych za pomocą kamieni i butelek z benzyną). Arabowie, podejmując strajki, demonstracje, a także akcje terrorystyczne, próbowali doprowadzić do zakończenia żydowskiej okupacji Zachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy. Pierwsza intifada trwała do początku lat dziewięćdziesiątych. Izrael – mimo zastosowania wielu restrykcji – nie mógł skutecznie jej przeciwdziałać. W listopadzie OWP, wykorzystując intifadę, proklamowała powstanie państwa palestyńskiego ze stolicą w Jerozolimie. Arafat w kwietniu 1989 roku został pierwszym palestyńskim prezydentem. Intifada miała też wpływ na powstanie nowej organizacji o nazwie Hamas – Islamski Ruch OporuHamas – Islamski Ruch Oporu, zakładającej „walkę przeciwko Izraelowi na każdym centymetrze Palestyny”. Od połowy 1989 roku do 1992 do Izraela przybyło ponad 350 tys. Żydów z ZSRR. To znowu zaostrzyło agresję arabską.
Konflikt arabsko‑żydowski na przełomie XX i XXI wieku
W 1993 roku nastąpił przełom w stosunkach palestyńsko‑izraelskich. W wynegocjowanej w Oslo i podpisanej w Waszyngtonie umowie doszło do wzajemnego uznania Izraela i OWP. Izrael zobowiązał się również do wycofania swoich wojsk ze Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu. Wyraził także akceptację dla tworzenia państwa palestyńskiego (zapowiedź utworzenia Autonomii Palestyńskiej). Niestety, nie do końca doszło do uspokojenia konfliktu. Część ugrupowań islamskich i żydowskich nie uznała podpisanego porozumienia. Icchak RabinIcchak Rabin został postrzelony przez izraelskiego ekstremistę i zmarł, inny przeciwnik porozumienia zabił 29 modlących się Palestyńczyków. Porozumienie negował też Hamas.
Autonomia Palestyńska miała istnieć 5 lat, a po niej miało nastąpić proklamowanie właściwego państwa palestyńskiego. Stopniowo poszerzano też obszar autonomiczny. Niestety, między OWP a Hamasem coraz częściej dochodziło do starć zbrojnych. W 2000 roku Hamas wezwał do otwartej walki ze „zdradziecką OWP”. We wrześniu tego roku wybuchło również antyizraelskie powstanie nazwane II intifadą. Przez cały czas Hamas organizował też zamachy, których ofiarami padała przede wszystkim ludność cywilna. Eskalacja napięć nastąpiła w 2002 roku. Rząd izraelski, reagując na akty terroru, przeprowadził operację wojskową na terenie Autonomii. Chyba najbardziej znanym elementem tej akcji było oblężenie Bazyliki Narodzenia Pańskiego (schroniło się w niej prawie 200 żołnierzy palestyńskich).
W 2004 roku nastąpiła krótka przerwa w konflikcie. Jej powodem była śmierć Arafata. Niestety, po jego śmierci wzrosło znaczenie Hamasu i radykalistów. Podobnie po sukcesie w wyborach parlamentarnych w Izraelu Ariela Szarona, lidera LikuduLikudu, rząd izraelski coraz mniej chętnie dążył do porozumienia. Od 2002 roku rozpoczęła się budowa wysokiego muru, którym Izraelczycy postanowili się odgrodzić od Palestyńczyków, co na pewno utrudnia przenikanie ekstremistów na terytorium państwa żydowskiego. Od 2009 roku podobny mur jest wznoszony na granicy z Egiptem (jednak za zgodą tego państwa).
Terenem, na którym panowała najbardziej napięta sytuacja, była Strefa Gazy. Tutaj bardzo często Palestyńczycy dokonywali akcji terrorystycznych. Szaron, mimo niechęci do szukania porozumienia, w 2005 roku zdecydował się zlikwidować kilka osiedli żydowskich w Strefie Gazy oraz na Zachodnim Brzegu. Nie uspokoiło to jednak sytuacji, przeciwnie – doszło do jej zaostrzenia, ponieważ Hamas uznał krok Szarona za oznakę słabości i wzmógł akcje terrorystyczne. Trudno było też prowadzić jakiekolwiek rokowania z przedstawicielami Autonomii Palestyńskiej, ponieważ o ile prezydent Autonomii Mahmud Abbas reprezentował umiarkowaną politykę i dążył do kompromisu, o tyle ze strony środowisk lokalnych – w związku z wygraniem przez Hamas wyborów samorządowych w 2006 roku – nie było woli porozumienia.
Konflikt izraelsko‑palestyński pozostaje nadal nierozwiązany. Okresy spokoju przeplatają się z momentami eskalacji działań wojennych. Pytanie, czy uda się kiedyś doprowadzić do uspokojenia sytuacji, jest wciąż otwarte.
Wyjaśnij, dlaczego na zdjęciu przedstawiającym podpisanie porozumienia między Icchakiem Rabinem a Jasirem Arafatem jest też amerykański prezydent Bill Clinton.
Stwórz kalendarium arabsko‑żydowskiego konfliktu, uwzględniając jego najważniejsze etapy. Zastanów się, czy istnieje szansa na trwałe porozumienie między stronami tego konfliktu. Rozważ problem za pomocą analizy SWOT.
Egipt
Bezsprzecznie konflikt izraelsko‑arabski był i jest dominującym problemem w historii powojennej Bliskiego Wschodu, ale nie jedynym istotnym. Państwem, które odgrywało ważną rolę w tworzeniu frontu przeciwko Izraelowi, był Egipt. Po II wojnie światowej w kraju tym nastąpił wzrost demograficzny, natomiast sytuacja polityczna i ekonomiczna pozostawiała wiele do życzenia. W związku z tym często dochodziło do napięć społecznych. Sprzyjały im też nieudolne rządy króla Faruka. Monarcha był nastawiony prozachodnio (przede wszystkim probrytyjsko). Nie przeszkadzały mu stacjonujące w strefie Kanału Sueskiego wojska brytyjskie. Niechęć społeczną budziły też panująca w otoczeniu królewskim korupcja i marnotrawienie pieniędzy przeznaczanych na wystawne życie monarchy i jego otoczenia.
W społeczeństwie egipskim coraz większą rolę zaczęły odgrywać ugrupowania opozycyjne, m.in. Bractwo Muzułmańskie. Także w wojsku funkcjonował od 1949 roku tajny Komitet Wolnych Oficerów. Kiedy w 1951 roku wybuchły w Kairze zamieszki antyzachodnie, Faruk nakazał wojsku ich stłumienie. Opozycyjna grupa wykorzystała to, występując przeciwko monarsze.
W 1952 roku król został zmuszony do abdykacji, a w 1953 roku proklamowano Egipt republiką. W grupie oficerów, która dokonała zamachu, był Gamal Abdel Naser– własnie on stanął wkrótce na czele państwa, sprawując faktycznie władzę dyktatorską.
Wskaż wśród egipskich oficerów Gamala Abdela Nasera.
Chcąc spełnić aspiracje części społeczeństwa egipskiego, skonfiskował ziemie królewskie i wielkich właścicieli, a następnie rozdzielił je między chłopów. Zlikwidował opozycję w kraju. Wynegocjował z Brytyjczykami, że w ciągu dwóch lat ich wojska wycofają się ze strefy Kanału Sueskiego. Naser nadal planował działania przeciw Izraelowi oraz wspierał arabskie ruchy niepodległościowe. Do prowadzenia działań wojennych potrzebne było jednak wsparcie finansowe, które umożliwiłoby Egiptowi przeprowadzenie modernizacji armii. USA odmówiły jednak kredytowania Egiptu.
Naserowi nie udało się także otrzymać pożyczki z Banku Światowego na budowę zapory na Nilu w Asuanie. Naser nazwał ten projekt „piramidą dla żyjących”. Jego realizacja miała umożliwić irygację i zwiększenie powierzchni pól uprawnych w Egipcie o 1/3 oraz zapewnić energię elektryczną. Odmowa Banku (w dużej mierze finansowanego przez rząd amerykański) wzmocniła antyzachodnie nastawienie Nasera i najprawdopodobniej zrodziła kolejny pomysł.
Zanim jednak doszło do jego realizacji, Egipt uzyskał od ZSRR 200 mln dolarów kredytu. Naser za otrzymane fundusze zakupił broń w krajach komunistycznych. Spłatę pożyczki miały umożliwić dostawy bawełny.
Dlaczego ZSRR udzielił wsparcia finansowego Egiptowi?
- Zależało mu na egipskiej bawełnie.
- W ramach poparcia dla każdego kraju, który prezentował antyzachodnie sympatie.
- Ze względu na prywatną przyjaźń między Chruszczowem a Naserem.
Kanał Sueski
Wyjaśnij, dlaczego Kanał Sueski odgrywał tak ważną rolę.
- Kanał Sueski był jedną z najpiękniejszych atrakcji turystycznych.
- Była to najkrótsza droga z Europy na Ocean Indyjski.
- Był bardzo dochodową inwestycją.
Przypomnij, kiedy został wybudowany Kanał Sueski.
- 1814–1824
- 1859–1869
- 1901–1911
Do 1956 roku Kanał Sueski pozostawał w rękach francusko‑brytyjskiej spółki i to ona czerpała dochód z jego użytkowania. W 1956 roku Naser ogłosił decyzję o nacjonalizacji Kanału.
Wyjaśnij, dlaczego społeczeństwo egipskie przyjęło decyzję Nasera z wielką radością.
Krok ten uderzał nie tylko w finanse Brytyjczyków i Francuzów, ale również zagrażał transportowi surowców, a zwłaszcza ropy naftowej do Europy Zachodniej. Wielka Brytania i Francja postanowiły wobec tego zmusić Nasera do zachowania status quostatus quo. W działaniach przeciw Egiptowi wspierał ich także Izrael, gospodarka państwa żydowskiego odczuwała bowiem bardzo wyraźnie egipską blokadę transportu przez Kanał Sueski. Kraje, które zdecydowały się na interwencję, nie skonsultowały swojego działania z USA. 29 października 1956 roku Izrael uderzył przez pustynię Synaj na Egipt, natomiast desant brytyjsko‑francuski przejął port w Suezie i całą strefę Kanału.
Agresja została potępiona zarówno przez USA, jak i ZSRR, który groził podjęciem kroków zbrojnych przeciwko państwom zachodnim. USA wycofały pomoc finansową dla Francji, Wielkiej Brytanii i Izraela. W efekcie tych gróźb i działań wojska francusko‑brytyjskie zostały wycofane z Egiptu. Dla krajów zachodnich była to porażka, Naser odniósł sukces, choć raczej o charakterze propagandowym. Zatopienie floty egipskiej w wodach Kanału na ponad rok uniemożliwiło żeglugę po nim. Naser rozpoczął także bliską współpracę z ZSRR. Wprowadził do gospodarki planowość (plany 5‑letnie), niemniej nie zniósł całkowicie własności prywatnej, utrzymał m.in. małe gospodarstwa rolne.
Jego następcą, od 1970 roku, został Anwar Sadat, sprawujący zgodnie z konstytucją z 1971 roku funkcję prezydenta. Sadat wprowadził ograniczony pluralizm polityczny, a w dziedzinie gospodarki „ekonomiczną otwartość”, która przejawiała się między innymi sprywatyzowaniem turystyki (ta dziedzina obok dochodów z transportu przez Kanał Sueski okaże się źródłem największych dochodów państwa). Doprowadził także do denacjonalizacji bankowości i transportu lotniczego.
Irak
Po 1945 roku nastroje antyzachodnie pojawiły się również w Iraku i Iranie. W Iraku mocna także była opozycja antymonarchiczna. Władze obwiniano między innymi o zawarcie niekorzystnego układu z Wielką Brytanią. Brytyjczycy nie płacili pełnej ceny za eksportowaną z Iraku ropę i żywność. To tylko pogłębiało i tak fatalną sytuację ekonomiczną. Na problemy polityczne i gospodarcze nakładały się religijne: rządziła mniejszość sunnicka, a większość społeczeństwa stanowili szyici.
W 1958 roku obalona została w Iraku monarchia i wprowadzono republikę. Próbowano przeprowadzić reformy społeczne. Niestety, ogłoszenie niepodległości przez Kuwejt w 1961 roku oraz powstanie Kurdów wprowadziło zamęt w Iraku i nie doszło do poprawy sytuacji społeczeństwa. Zmiana rządów zmusiła natomiast Wielką Brytanię do wycofania wojsk z Iraku (władze republikańskie nie wykazywały nastawienia prozachodniego). W kolejnych latach kilkakrotnie dochodziło do przewrotów wojskowych. Przewrót z 1968 roku doprowadził do władzy sunnickich oficerów z Ahmedem Husseinem al‑Bakrem na czele, wśród nich był również młody Saddam Husajn.
Przypomnij, co spowodowało podział wyznawców islamu na szyitów i sunnitów.
- Różnice w postrzeganiu kwestii następstwa po proroku: szyici uważali, że kalifem – następcą Mahometa, może zostać tylko osoba z nim spokrewniona, sunnici natomiast twierdzili, że kwestia pokrewieństwa nie ma znaczenia w przypadku następstwa.
- Różne podejście do świętej wojny: szyici uważali, że należy ją kontynuować po śmierci Mahometa, a przede wszystkim rozszerzyć panowanie islamu na Europę, sunnici uznawali, że święta wojna zakończyła się wraz ze śmiercią Mahometa.
- Różne podejście do islamu: szyici byli zwolennikami reformowania religii w duchu liberalnym, sunnici natomiast twierdzili, że Koran stanowi zbiór praw niezmiennych.
Oficerowie utworzyli Radę Rewolucyjnego Dowództwa na wzór egipski. Islam ogłoszono religią państwową. Wprowadzona zastała także centralizacja rządów na wzór radziecki. Likwidowano opozycję, rozbudowano siły bezpieczeństwa. Podpisano porozumienie z Kurdami, dzięki któremu udało się uspokoić jeden z konfliktów wewnętrznych. Zakończono także nacjonalizację przemysłu, w tym naftowego. Oczywiście wywołało to sankcje państw zachodnich, ale Irak przetrwał je dzięki podpisanemu porozumieniu z ZSRR i wsparciu finansowemu z Kremla. Przeprowadzono reformę rolną, rozbudowywano armię, a dzięki funduszom z handlu ropą (jej cena w połowie lat 70. wzrosła) wprowadzono program opieki społecznej, podwyższono pensje, obniżono podatki. W 1979 roku na czele państwa stanął Saddam Husajn, wcześniej sprawujący funkcję szefa tajnej policji.
Rządy Saddama Husajna przypominały dyktaturę faszystowską. Jednym z elementów jego polityki zagranicznej miało być przywrócenie świetności państwa z okresu starożytności. Chciał też zostać liderem świata arabskiego. Mocarstwowe plany skłoniły go do budowy broni nuklearnej. Tajny plan został jednak przerwany, ponieważ podczas izraelskiego ataku lotniczego zniszczony został reaktor atomowy pod Bagdadem. Kolejnym krokiem były agresywne działania na arenie międzynarodowej. W 1980 roku Irak zaatakował Iran, licząc na osłabienie państwa po rewolucji islamskiej i tym samym szybkie zdobycie pól naftowych położonych w pobliżu Zatoki Perskiej. Wojna – mimo planowanej szybkiej kampanii – trwała kilka lat. Nie pomogło Saddamowi Husajnowi nawet użycie broni chemicznej.
Wojna iracko‑irańska
W której bitwie I wojny światowej wykorzystano po raz pierwszy chlor?
- pod Verdun
- pod Ypres
- nad Somma
Kto po raz pierwszy w historii działań bojowych użył toksycznych substancji?
- Chińczycy
- Grecy
- Rzymianie
Przeciwko Saddamowi zmobilizowano fanatyczną armię walczącą w imię świętej wojny. Wojska irackie nie tylko nie wygrały, ale po dwóch latach zmagań Irańczycy wkroczyli na teren ich państwa. To z kolei obudziło obawy zarówno państw bliskowschodnich, jak i zachodnich czy ZSRR. Obawiano się, że przeniesienie rewolucji islamskiej na teren Iraku może całkowicie zdestabilizować sytuację na Bliskim Wschodzie. Irak uzyskał więc wsparcie finansowe oraz sprzętowe Kuwejtu, Arabii Saudyjskiej, Francji, USA i ZSRR, sięgające ponad 55 mld dolarów.
Iran także przeznaczał ogromne środki na wojnę. Dopiero zwiększenie wydobycia ropy naftowej przez Arabię Saudyjską i Kuwejt spowodowało spadek cen tego surowca i doprowadziło do spadku możliwości finansowych Teheranu. Sojusznicy Iraku zaczęli rozbudowywać także siły morskie w Zatoce Perskiej, atakując nimi irańskie statki, ale też instalacje przemysłu naftowego. Po omyłkowym zestrzeleniu przez USA irańskiego samolotu pasażerskiego 3 lipca 1987 roku Chomeini, obawiając się, że USA oficjalnie przystąpią do wojny, zdecydował się więc na rozejm zaproponowany przez ONZ 20 sierpnia 1987 roku.
Efektem wojny, która nic nie zmieniła, była śmierć 120 tys. żołnierzy irackich i ponad 300 tys. irańskich. Irak wzmocnił swoją armię poprzez prowadzenie działań, ale też się zadłużył – zwłaszcza w Kuwejcie (na blisko 10 mld dolarów), stąd zrodził się pomysł zaatakowania tego kraju. Jeszcze w trakcie wojny z Iranem w Iraku doszło do powstania Kurdów. W celu jego stłumienia Saddam Husajn użył broni chemicznej.
Atak Iraku na Kuwejt
2 sierpnia 1990 roku Irak zaatakował Kuwejt. Małe państwo z nieliczną armią zostało zdobyte w ciągu 48 godzin i wcielone do Iraku jako 19 prowincja.
Co mogło zadecydować o szybkim sukcesie Iraku w wojnie z Kuwejtem?
- Niewielkie terytorium Kuwejtu.
- Nieliczna armia Kuwejtu.
- Brak funduszy w Kuwejcie.
Opinia międzynarodowa potępiła tę napaść. Rada Bezpieczeństwa ONZ wezwała Irak do wycofania się z Kuwejtu, nałożyła na niego sankcje i upoważniła państwa członkowskie do użycia siły (potwierdzono też tę decyzję w rezolucji z 29 listopada 1990 roku). Amerykanie przy wsparciu przede wszystkim Brytyjczyków przygotowali interwencję zbrojną pod kryptonimem „Pustynna Tarcza”, której celem była ochrona zagrożonej Arabii Saudyjskiej. Dowódcą sił sprzymierzonych skierowanych do Iraku (38 państw znalazło się w koalicji przeciwko Irakowi) został amerykański gen. Norman Schwarzkopf. Z 16 na 17 stycznia 1991 roku rozpoczęły się naloty lotnicze (operacja „Pustynna Burza”), a z 23 na 24 stycznia – działania wojsk lądowych („Pustynny Miecz”).
Wojska koalicji atakowały od strony morza, ale również z terytorium Arabii Saudyjskiej. Główną rolę odegrało jednak lotnictwo, które zniszczyło punkty strategiczne, a także samosterujące pociski rakietowe typu Tomahawk, naprowadzane wiązkami lasera. Okazało się, że będący na wyposażeniu armii irackiej radziecki sprzęt wojskowy jest bardzo przestarzały. 100 godzin trwało odzyskiwanie Kuwejtu z rąk irackich. Zniszczono całkowicie armię iracką. Irakijczycy doprowadzili jednak do klęski ekologicznej w rejonie Zatoki Perskiej, wylewając ogromne ilości ropy do wody. Podpalili także szyby naftowe w Kuwejcie.
Charakter działań wojennychW wojnie poza lotnictwem zasadnicze znaczenie przypadło mobilnym, kilkuosobowym „patrolom bojowym”, składającym się z komandosów wyposażonych w samochody z wyciszonym silnikiem i broń palną z tłumikiem. Komandosi działali szybko i efektownie. Niszczyli połączenia telekomunikacyjne, energetyczne, wyrzutnie rakiet. Skuteczność działania wojsk koalicji zrobiła wielkie wrażenie w świecie. Konflikt uznano za pierwszy przykład „wojny elektronicznej” ze względu na decydujący udział elektroniki paraliżującej informatyczne sieci wrogiego państwa.
A. Chwalba, Charakter działań wojennych, [w:] , Historia powszechna 1989–2011, Warszawa 2011, s. 319.
Wskaż prawdziwe stwierdzenia.
- Wojna w Iraku miała podobny charakter jak działania wojenne w latach 1939–1945.
- Konflikt uświadomił wszystkim, że dokonał się ogromny postęp cywilizacyjny.
- Konwencjonalne zmagania zostały zastąpione znacznie nowocześniejszymi sposobami prowadzenia działań.
- Nadal liczba żołnierzy walczących w wojnie była czynnikiem decydującym o zwycięstwie.
USA najchętniej zaatakowałyby Bagdad i rozwiązały problem „niespokojnego i niepewnego Iraku”. Obawiały się jednak reakcji opinii międzynarodowej. Husajn natomiast po klęsce odbudowywał armię. Przypuszczano też, że produkuje broń masowego rażenia. Z inspiracji USA i po uchwaleniu rezolucji ONZ zamierzano skontrolować zakłady, w których podejrzewano, że może być wytwarzany wzbogacony uran.
Do czego służy wzbogacony uran?
- Do produkcji broni jądrowej.
- Do produkcji broni chemicznej.
- Do produkcji broni biologicznej.
Saddam Husajn nie zamierzał zgodzić się na kontrolę oenzetowskich inspektorów. Nie zmieniły jego decyzji sankcje gospodarcze nakładane na Irak. Po ataku 11 września 2001 roku na nowojorskie wieżowce World Trade Center Amerykanie uznali, że nadszedł odpowiedni moment, aby zrealizować plany ataku na Irak. Z hasłami walki z terroryzmem (domniemywano, że na terenie Iraku znajdują się siedziby islamskich fundamentalistów) przystąpili do walki. USA liczyły na to, że obalenie reżimu uspokoi sytuację na Bliskim Wschodzie, a przede wszystkim upowszechni demokrację, stąd operacji nadano kryptonim „Iracka wolność”. Atak rozpoczął się 20 marca 2003 roku. Szybko rozbito armię iracką, a 13 grudnia 2003 roku udało się aresztować Saddama Husajna, którego stracono 5 listopada 2006 roku. W Iraku utworzono strefy stabilizacyjne (jedna z nich znajdowała się pod opieką polskich wojsk). W sumie w Iraku stacjonowało 178 tys. żołnierzy, wśród nich – 168 tys. Amerykanów.
W 2005 roku przeprowadzone zostały wybory. Trudno jednak mówić, że doszło do stabilizacji sytuacji w Iraku. Amerykanie byli odbierani przez znaczną część społeczeństwa jako okupanci. Często dochodziło do wystąpień przeciwko siłom stacjonująym w Iraku. Po obaleniu Husajna uaktywniły się także konflikty między samymi Irakijczykami.
Podsumowaniem sytuacji mogą być słowa arcybiskupa Louisa Sako: „Pod reżimem Saddama mieliśmy bezpieczeństwo, ale nie mieliśmy wolności. Teraz mamy wolność, ale nie mamy bezpieczeństwa”. Po wyborach w 2009 roku sytuacja trochę się uspokoiła. Zmniejszył się też kontyngent wojsk stacjonujących w Iraku – pozostali tylko Amerykanie.
Irakijczycy przejmują pewne elementy kultury zachodniej: golą brody, kobiety ubierają się w stroje europejskie. Czy jednak udało się przeszczepić demokrację w tym kraju?
Iran
Także w Iranie kontrolowanie wydobycia ropy przez Brytyjczyków było powodem wzrostu nastrojów opozycyjnych. Niechęć społeczeństwa obróciła się także przeciwko rządzącemu szachowi Rezie PahlawiemuRezie Pahlawiemu, który tolerował tę sytuację. Utworzyła się mocna opozycja skupiona wokół Frontu Narodowego. Jej liderem został prawnik Mohammad Mossadegh. W 1951 roku opozycji powiodła się próba przekonania parlamentu do przeprowadzenia nacjonalizacji pól i rafinerii. Na czele rządu stanął przywódca Frontu Narodowego. Doprowadziło to do bojkotu ekonomicznego Iranu przez Wielką Brytanię i USA. To pogorszyło sytuację kraju. Dodatkowo z inicjatywy USA, w ramach programu „zwalczania komunizmu”, wszędzie tam, gdzie było to możliwe (a nowy premier został posądzony o sympatie komunistyczne, ponieważ w skład Frontu Narodowego wchodziło ugrupowanie komunistyczne Tudeh), zorganizowane zostały demonstracje i protesty, które zmusiły premiera do ustąpienia. Do kraju powrócił szach Reza Pahlawi. Wprowadził rządy bardzo ograniczające życie społeczne (zawiesił działalność parlamentu i utworzył tajną policję). Wzrost cen ropy w latach 70. zmotywował szacha do zreformowania państwa, rozbudowy przemysłu, infrastruktury transportowej. Pahlawi zlaicyzował także państwo, ograniczając rolę islamu do „prywatnej sfery wyznania i moralności”. Zacieśnił ponadto kontakty z USA.
Niestety, szerząca się korupcja, korzystanie z dobrodziejstw reform przede wszystkim przez osoby związane z kręgami władzy nie przysporzyły sympatii szachowi. Niechęć sporej grupy społeczeństwa wzbudzała też religijna polityka dworu. Utworzyło się opozycyjne środowisko muzułmańskich duchownych, głoszących, że jedynym uprawnionym do istnienia bytem jest państwo oparte na szyickich regułach religijnych, interpretowane przez autorytety religijne, tzw. ajatollahów. Wśród nich wyróżniał się Ruhollah ChomeiniRuhollah Chomeini, podkreślający konieczność podporządkowania się państwa i społeczeństwa islamskim praktykom i prawu koranicznemu.
W efekcie pogarszającej się sytuacji, szerzącej propagandy, także religijnej, dochodziło do protestów społecznych i demonstracji. Tłumienie ich przez wojsko, aresztowania i represje doprowadzały do coraz większej eskalacji napięć. Kiedy dodatkowo przeciwko szachowi zbuntowała się część wojska, zmuszony został do ucieczki z kraju. Sytuację wykorzystał Chomeini. Początkowo powołał rząd, który miał uspokoić napięcia. Stopniowo jednak władza zaczęła przechodzić w ręce Islamskiej Rady Rewolucyjnej i dbającej o porządek Islamskiej Gwardii Rewolucyjnej. Zaczęły się represje wobec generałów i zwolenników reżimu szacha. Przez niespełna rok – od stycznia do listopada 1979 roku – wydano kilkaset wyroków śmierci.
Zwróć uwagę na sposób przedstawienia irańskich polityków na powyższych fotografiach. Jaką różnicę dostrzegasz?
W 1979 roku wprowadzono nową konstytucję, która sankcjonowała muzułmański charakter państwa. Przywrócono prawo koraniczne. Przywódcy religijni sprawowali kontrolę nad rządem. Na czele państwa stanął Chomeini jako fakih, czyli duchowy i polityczny przywódca narodu. Ogromną rolę odgrywały czuwająca nad przestrzeganiem prawa religijnego Rada Strażników i Gwardia Rewolucyjna. Skazywano na karę śmierci każdego, kto dopuścił się odstępstwa od prawa koranicznego. Represje dotyczyły także umiarkowanych zwolenników Chomeiniego, którzy poparli jego dążenia rewolucyjne.
Zakazano spożycia alkoholu, zamknięto się na „zły Zachód” poprzez ograniczenie importu filmów i książek. W szkołach poszerzono treści islamskie, zniesiono klasy koedukacyjne. W 1981 roku wprowadzono prawo nakładające na kobiety obowiązek przysłaniania twarzy.
Każdego, kto przeciwstawiał się rewolucyjnemu prawu, potępiano, a nawet zaocznie skazywano na śmierć. Tak było w przypadku pisarza Salmana Rushdiego, autora Szatańskich wersetów.
Chomeini zmarł w 1989 roku. Jego następcy mieli trudne zadanie utrzymania zdobyczy rewolucji, ale też odbudowania zniszczonego wojną z Irakiem kraju. Śmierć proroka zakończyła najbardziej radykalny etap rewolucji, niemniej kraj nadal pozostał państwem religijnym. Osoby, które nie przestrzegały zasad religijnych, spotykały się z potępieniem.
Znany irański reżyser filmowy Abbas Kiarostami, który w 1997 roku otrzymał Złotą Palmę na festiwalu w Cannes, został potępiony w swoim kraju za pocałowanie Catherine Deneuve podczas odbierania nagrody (gdyż pocałował kobietę, która nie była jego żoną). W związku z tym wydarzeniem filmy reżysera nie mogły być pokazywane w Iranie.
Wydaje się jednak, że Irańczycy częściowo odczuli powiew fali reformatorskiej – przynajmniej do 2005 roku, w którym do władzy znów doszli rygorystyczni islamiści.
Zamiast podsumowania
Co łączy dwie postacie, przedstawione na powyższych zdjęciach, oprócz pełnionej przez nie funkcji premiera? Poszukaj informacji w różnych źródłach. Sprawdź też, czy kobiety często sprawowały urząd premiera w Izraelu.
Napisz, w którym z konfliktów wojennych Izrael odniósł największe sukcesy terytorialne (skorzystaj z zamieszczonych w lekcji map), a w którym – propoagandowe. Znajdź informacje na temat współczesnej sytuacji izraelsko‑palestyńskiej.
Przeczytaj poniższy tekst i napisz, czy jego tytuł Saddam Husajn – demon naszych czasów jest adekwatny. Swoją opinię uzasadnij, wykorzystując zdobytą wiedzę.
Saddam Husajn - demon naszych czasówW 1979 roku Saddam już mocno stał na nogach. Nie potrzebował dłużej dzielić się rządami. Onieśmielony olbrzymią władzą krewniaka, al‑Bakr sam zrezygnował z przywództwa, oddając pełną władzę Husajnowi.
– Realizując swoje wybujałe ambicje, wzorował się na dwóch wodzach z przeszłości. Na Saladynie, władcy z XII wieku, oraz królu asyryjskim, Nabuchodonozorze – mówił w audycji dr Ryszard Widłaszewski.
Przez następne dziesięciolecie śmierć grasowała w Iraku z taką intensywnością, że horrory poprzedniej dekady, a wśród nich masowa rzeź i deportacja Kurdów, niemalże uległy zapomnieniu.– Były to prześladowania w takim stylu, jak te podawane przez źródła historyczne z czasów Nerona. Właśnie takim miejscem prześladowań, gdzie ginęli ludzie niewinni, ale wyznający całkiem odmienną od Saddama Husajna ideologię, był tak zwany Pałac Końca w Bagdadzie – zwracał uwagę dr Ryszard Widłaszewski.
Wojna iracko‑irańska Gdy Husajn obejmował władzę, rewolucja obaliła szacha Iranu. Sądząc, że sąsiedni kraj jest słaby i pogrążony w chaosie, iracki dyktator go zaatakował. Saddamowi konflikt wydawał się dogodną okazją do zyskania prymatu w Zatoce Perskiej.
Irańczycy, którzy są szyitami, wojnę uważali za krucjatę przeciw niewiernym. Zaatakowani zjednoczyli się wokół Chomeiniego. Saddam przedstawił tę wojnę jako walkę narodu arabskiego z niearabskimi Persami, próbując zminimalizować odzew na apele ajatollaha skierowane do mas szyickich Arabów w Iraku. Coraz większą rolę grały elementy kulturowe, religijne i narodowościowe.
Czynnikiem decydującym okazała się broń chemiczna. Po latach nierozstrzygniętych zmagań z oddziałami fanatycznych irańskich męczenników Saddam wystąpił z końcowym, makabrycznym argumentem przeciw Teheranowi – były to pociski z głowicami wypełnionymi trucizną. Chomeini, przerażony do głębi okrucieństwem planów przeciwnika, pozwolił rozpocząć negocjacje z Irakiem. Wojna, która miała trwać miesiąc, przeciągnęła się do ośmiu lat i pochłonęła miliony istnień ludzkich. Był to najkrwawszy konflikt, jakiego kiedykolwiek doświadczył Bliski Wschód.Atak na Kuwejt Po zwycięstwie z bogatego kraju, którego rezerwy naftowe miały wartość 30 miliardów dolarów, Irak przeobraził się w państwo zadłużone wobec sąsiadów na 70 miliardów dolarów. Husajn usiłując skierować powszechne niezadowolenie na inne tory i dążąc do załatania dziury w budżecie, skierował swoje oczy na Kuwejt. Nie wziął jednak pod uwagę, jakie znaczenie miała kuwejcka ropa dla gospodarki Zachodu. Gdy wystąpił przeciwko niemu cały świat, nie miał szans. Wojnę o Kuwejt przegrał z kretesem. Dlaczego go wtedy nie dobito? Najprostsza odpowiedź brzmi: Zachodowi i całemu światu potrzebny był silny Irak, aby zrównoważyć wpływy Iranu, którego bali się wszyscy.
Wróg publiczny nr 1 Po klęsce przez kraj przeszły fale buntów i zamieszek, przede wszystkim na zamieszkanej przez Kurdów północy i szyickim południu. Powstania nie zakończyły się jednak odsunięciem dyktatora od władzy, lecz zostały brutalnie stłumione. Nastąpiło to dopiero w wyniku inwazji USA i ich sojuszników w marcu 2003 roku. Interwencja nastąpiła po oskarżeniu dyktatora o posiadanie arsenału broni masowej zagłady.
Proces i śmierć 13 grudnia 2003 roku amerykańscy żołnierze zatrzymali Saddama Husajna. Znaleziono go w mieście Dawar, 15 km od Tikritu, jego rodzinnego miasta. Ukrywał się w podziemnej kryjówce, przykrytej styropianem i dywanem. Gdy go wyciągano, w niczym nie przypominał dumnego dyktatora. Był już tylko budzącym litość, przerażonym, starym człowiekiem. Po schwytaniu Amerykanie przekazali Saddama Husajna władzom irackim. 5 listopada 2006 Wysoki Trybunał w Iraku uznał go za winnego doprowadzenia do masakry 148 szyitów, zabitych w odwecie za nieudany zamach na życie dyktatora w 1982 roku.
Potrafię wyjaśnić termin „wojna sześciodniowa”.
Wiem, kiedy odbyła się nacjonalizacja Kanału Sueskiego.
Rozumiem genezę konfliktu arabsko‑żydowskiego.