Czy można się najeść oczami? O jedzeniu w literaturze i malarstwie
Jeść oczami, które wykorzystujemy do oglądania świata? Odpowiedź wydaje się oczywista: posilamy się przecież ustami, a nie oczami…
1) Odpowiedz na pytania:
Co oznacza zwrot „jeść oczami”?
W jakich okolicznościach się go używa?
Która z form jest poprawna: „oczami” czy „oczyma”? Sprawdź to w odpowiednim słowniku.
2) Zapoznaj się z dziesięcioma przysłowiami i powiedzeniami, które są związane z jedzeniem:
Apetyt rośnie w miarę jedzenia.
Wyglądać jak pączek w maśle.
Czym się nie najesz, tym się nie naliżesz.
Dwa grzyby w barszcz.
Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść.
Głodnemu chleb na myśli.
Na bezrybiu i rak ryba.
Pieczone gołąbki nie lecą same do gąbki.
Polak, gdy głodny, to zły.
Przez żołądek do serca.
3) Przygotuj się do opowiedzenia krótkiej historyjki, w której użyjesz co najmniej pięciu z wymienionych powyżej przysłów i powiedzeń.
„Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa”
Nie żyje się tylko po to, by jeść. Nie oznacza to jednak, że jedzenie jest rzeczą mało istotną. O jedzeniu pisano od początku istnienia literatury: bogowie w mitach często ucztują, a bohaterowie Biblii też nie stronią od uciech stołu.
Podaj przykłady znanych ci dzieł literackich, malarskich i filmowych, w których ważnym motywem jest ucztowanie.
Wśród przysłów, które mają związek z jedzeniem, można wymienić też takie: „Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa”. Dziś zazwyczaj dostrzega się w nim krytyczny opis rozpasania za czasów króla Augusta III Sasa (który rządził w Polsce w latach 1733–1763). Pierwotnie jednak nie uważano tego przysłowia za negatywną ocenę rządów monarchy. Podkreślano w nim dobrobyt panujący w Rzeczypospolitej – życie w naszym kraju miało się składać przede wszystkim z ucztowania.
O tym, co i jak wtedy jadano, traktuje Opis obyczajów za panowania Augusta III, którego autorem jest ksiądz Jędrzej Kitowicz, XVIII‑wieczny historyk i pamiętnikarz.
Opis obyczajów za panowania Augusta IIIPanowie […] kochali się w wielkich stołach, dawali sobie na publice nawzajem obiady i wieczerze; do tych zapraszali przyjaciół, obywatelów, wojskowych i sędziackichsędziackich; w domach zjeżdżali się do nich pobliżsi sąsiedzi; rzadki był dzień bez gościa; częste biesiady z tańcami i pijatyką. W całym kraju pędzono życie na wesołości i lusztykachlusztykach […]. Stoły zastawiano wielkimi misami, które u wielkich panów były srebrne, u mniejszych prócz wazów i serwisów cynowe, talerze także podług pana srebrne albo cynowe.
Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, oprac. Roman Pollak, Wrocław 1951, s. 429.
Po przeczytaniu cytowanego fragmentu tekstu Jędrzeja Kitowicza wykonaj polecenia:
Autor pisał o wspólnym biesiadowaniu i za coś oczywistego uznawał jedzenie w towarzystwie. Podaj argumenty zarówno za spożywaniem posiłków w większej grupie, jak i za spożywaniem ich w pojedynkę.
Wskaż, z jakich powodów dziś coraz rzadziej cała rodzina zasiada do wspólnego posiłku. Podaj swoją ocenę takiej sytuacji.
Przy wspólnym stole powinniśmy się stosować do pewnych zasadzasad. Wymień te z nich, których – według ciebie – należy przestrzegać podczas wspólnego posiłku.
„Popuszczanie pasa” to między innymi efekt spożycia nadmiernie obfitego posiłku. Kitowicz wiele stron swego dzieła poświęcił opisom stołów uginających się od potraw.
Opis obyczajów za panowania Augusta IIIW pierwszym zwyczaju staroświeckim, na początku panowania Augusta III jeszcze trwającym, nie było zbyt wykwintnych potraw. […]
Między półmiski, rozmaitym ptastwem i ciastem napełnione, podług wielkości stołu stawiano dwie albo trzy misy ogromne, na kształt piramidów z rozmaitego pieczystego złożonych, które hajducyhajducy we dwóch nosili, boby jeden nie uniósł. Te piramidy na spodzie miały dwie pieczenie wielkie wołowe, na nich położona była ćwiartka jedna i druga cielęciny, dalej baranina, potem indyki, gęsi, kapłony, kurczęta, kuropatwy, bekasy; im wyżej, tym coraz mniejsze ptastwo.
Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, oprac. Roman Pollak, Wrocław 1951, s. 429.
Po przeczytaniu powyższego fragmentu tekstu Jędrzeja Kitowicza wykonaj następujące polecenia:
Autor wyraził swoją opinię na temat potraw staroświeckich – znajdź ją w tym fragmencie i podkreśl.
Zapisz epitety, których można by użyć do opisywanych potraw.
- skromne
- wyszukane
- ciężkie
- wegetariańskie
- tłuste
- kaloryczne
- lekkie
- obfite
- chude
- pożywne
- mięsne
- sycące
Wskaż, który środek stylistyczny dominuje w przytoczonym fragmencie.
- apostrofa
- pytanie retoryczne
- wyliczenie
- rym
Wyjaśnij, czemu służyło użycie tego środka stylistycznego.
Określ, jakich informacji o Polsce (poza wymienieniem potraw) dostarczył autor w cytowanym wyżej fragmencie.
Bohaterowie opisu na pewno nie jedli tylko oczami – podane potrawy trafiały do brzuchów… Jędrzej Kitowicz wspomniał w swym dziele także o takich potrawach, które mogły wywoływać zdumienie samym wyglądem.
Nowomodne potrawy
Opis obyczajów za panowania Augusta IIIKończąc o potrawach nowomodnych, to jeszcze przydać należy: kucharze przedni dla pokazania swojej doskonałości wyjmowali sztuczniesztucznie z kapłona lub z kaczki mięso z kościami, samę skórę w całości zostawując, to mięso posiekawszy z rozmaitymi przyprawami kładli nazad w skórę zdjętą, a powykrzywiawszy dziwacznie nogi, skrzydła, łby, robili figury do stworzenia boskiego niepodobne; i to były potrawy najmodniejsze i najgustowniejsze.
Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, oprac. Roman Pollak, Wrocław 1951, s. 429.
Spośród poniższych zdań zaznacz to, w którym Kitowicz zawarł swą ocenę nowomodnych potraw.
- Kucharze przedni dla pokazania swojej doskonałości wyjmowali sztucznie z kapłona lub z kaczki mięso.
- Mięso posiekawszy z rozmaitymi przyprawami kładli nazad w skórę zdjętą.
- Powykrzywiawszy dziwacznie nogi, skrzydła, łby, robili figury do stworzenia boskiego niepodobne.
- To były potrawy najmodniejsze i najgustowniejsze.
Odpowiedz na następujące pytanie: Czy ocena nowomodnych potraw przedstawiona przez Jędrzeja Kitowicza jest pozytywna czy negatywna?
Pora wrócić do sugestii zawartej w temacie lekcji, że odpowiedzi na pytanie: „Czy można jeść oczami?” będziemy szukać również w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza.
Na weselu Zosi i Tadeusza
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment księgi dwunastej), czyta Krzysztof Kulesza Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment księgi dwunastej), czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Pan Tadeusz. Księga dwunastaI wnet zaczęli wchodzić parami lokaje
Roznoszący potrawy: barszcz królewskim zwany
I rosoł staropolski sztucznie gotowany,
Do którego pan Wojski z dziwnemi sekrety
Wrzucił kilka perełek i sztukę monety
(Taki rosoł krew czyści i pokrzepia zdrowie).
Dalej inne potrawy, a któż je wypowie!
[…]
W końcu sekret kucharski: ryba nie krojona,
U głowy przysmażona, we środku pieczona,
A mająca potrawkę z sosem u ogona.Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz. Księga dwunasta, Warszawa 1986, s. 334–335.
Po przeczytaniu powyższego fragmentu Pana Tadeusza odpowiedz na następujące pytania:
Co – twoim zdaniem – jest niezwykłego w ostatniej z opisanych potraw?
Co mogli powiedzieć goście, widząc takie kulinarne dzieło sztuki?
Czy Jędrzej Kitowicz i narrator Pana Tadeusza w podobny sposób oceniają wykwintne, niezwykle wyglądające potrawy? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Czy zdarzyło ci się kiedykolwiek patrzeć na posiłek jak na dzieło sztuki? Jeśli tak – co to była za potrawa?
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment księgi dwunastej), czyta Krzysztof Kulesza Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment księgi dwunastej), czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Pan Tadeusz. Księga dwunastaGoście ani pytali nazwiska potrawy,
Ani ich zastanowił ów sekret ciekawy;
Wszystko prędko z żołnierskim jedli apetytem,
Kieliszki napełniając węgrzynem obfitym.Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz. Księga dwunasta, Warszawa 1986, s. 334–335.
Odpowiedz na pytanie: czy zachowanie gości weselnych w przytoczonym tu fragmencie Pana Tadeusza świadczy o ich szacunku dla kunsztu kucharza?
Poniżej podano dwie możliwości – wybierz jedną z nich i zbuduj na ten temat wypowiedź:
Tak, bo zjedli wszystko…
Nie, bo zjedli wszystko…
Tworzenie wymyślnych, a czasem po prostu pięknych dań nie minęło wraz z tradycją szlachecką czy dworską. Wielcy kucharze stają się dziś celebrytami, a programy kulinarne przyciągają miliony telewidzów. Coraz częściej też podkreśla się, że bary typu fast food nie karmią nas ani smacznie, ani zdrowo.
Zanim sięgniesz po hamburgera, pomyśl, co o tym daniu napisaliby Kitowicz lub Mickiewicz…
Obyczaje przy stole
O zachowaniu się przy stolePrzy rodzinnym stole
W czasie posiłku:
kładziemy na kolanach serwetkę,
starsze dzieci pomagają młodszym,
po nabraniu potrawy przekazujemy ją następnym osobom,
nie plamimy obrusa,
zjadamy wszystko z talerza (zawsze nakładamy małe porcje, potem w miarę potrzeby dobieramy),
nie mówimy z pełnymi ustami,
nie przerywamy sobie wzajemnie rozmowy,
każde, nawet najmłodsze dziecko, powinno mieć możliwość zabrania głosu,
ze względów zdrowotnych i estetycznych jemy powoli,
pamiętamy o właściwej postawie,
posługujemy się sztućcami,
jajka na miękko ścinamy nożem tak, aby żółtko nie wypłynęło,
jajka na twardo obieramy i kroimy na połówki,
kiedy prosimy o nalanie herbaty, filiżankę podajemy na spodku,
nie sięgamy wyłącznie po najsmaczniejsze kąski, ale bierzemy czasami i nieco zaschniętą kromkę chleba.
Ingrid Cording, O zachowaniu się przy stole, tłum. Aldona Orzechowska-Rajecka, Warszawa 1991.
Obyczaje staropolskie XVII---XVIII wiekuCharakterystyczną cechą polskiego stołu było [bowiem] dekorowanie serwowanych dań. Dekoracja tym lepiej była pomyślana, jeśli potrafiła zakonspirować właściwą potrawę, by biesiadnicy mogli być zadziwieni niespodziewanymi smakami, zdumieni sztucznymi barwami, fantastycznymi kształtami. Silono się na pomysłowość przynoszącą nie tyle kulinarne, ile raczej wizualne efekty. Istniała więc moda barwienia, m.in. złocenia potraw, np. pasztetów, podawania wielkich tortów kryjących żywe ptactwo, które po otworzeniu tortu raptem wyfruwało na salę. Stawiano na stół upieczone w całości dziki, jelenie, nadziewane rozmaitą zwierzyną, ptactwem, wędlinami. We wnętrzu ich umieszczano całe zające, cietrzewie, dropie, szynki, kiełbasy. Podawano ryby, które w jednej części były gotowane, w drugiej zaś pieczone.
Zbigniew Kuchowicz, Obyczaje staropolskie XVII–XVIII wieku, Łódź 1975, s. 35–36.
Po przeczytaniu tekstów Ingrid CordingIngrid Cording i Zbigniewa KuchowiczaZbigniewa Kuchowicza wykonaj następujące polecenia:
Przyjrzyj się zamieszczonemu powyżej obrazowi Johna Everetta MillaisJohna Everetta Millais i odpowiedz, czy postaci sportretowane przez malarza spełniają zasady opisane w tekście O zachowaniu się przy stole Cording. Uzasadnij odpowiedź.
Po lekturze tekstu Kuchowicza zastanów się i odpowiedz, dlaczego – twoim zdaniem – dekorowanie dań odgrywało tak istotną rolę w czasach staropolskich.
Kulinarne portrety Arcimbolda
Giuseppe Arcimboldo jest uważany za jednego z najbardziej oryginalnych malarzy w historii. Malował przedziwne obrazy, najczęściej portrety, budowane z elementów martwej naturymartwej natury, najczęściej kwiatów, liści, kłosów zbóż, korzeni drzew, owoców, warzyw, ryb, drobiu... Niektóre z tych obrazów można oglądać w różnym układzie („do góry nogami”) − wówczas portret ogrodnika może stać się zwykłą misą wypełnioną warzywami, a inny wizerunek nagle przekształca się w kosz pełen owoców...
Giuseppe Arcimboldo
Giuseppe Arcimboldo (Arcimboldi), czyt. dżiuzeppe arczimboldo, włoski malarz.
Obejrzyj zamieszczone w galerii obrazy także w wersji odwróconej o 180 stopni. Opisz swoje spostrzeżenia.
Po obejrzeniu obrazów Arcimbolda odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia:
Czy podobają ci się obrazy włoskiego malarza? Uzasadnij odpowiedź.
Zastanów się i powiedz, o czym − według ciebie − może świadczyć chęć namalowania portretu przy wykorzystaniu warzyw, owoców, ryb czy drobiu.
Jak sądzisz, czy malarz świadomie dobierał owoce bądź warzywa, żeby oddać konkretne rysy twarzy portretowanej osoby?
Jakie cechy charakterystyczne twarzy oddał malarz za pomocą:
jabłek,
gruszek,
pieczonego kurczaka,
naci rzepy,
jadalnych kasztanów w kolczastych łupinach.
Wyobraź sobie, że Arcimboldo ma namalować twój portret. Zastanów się i powiedz, jakich owoców, warzyw bądź innych roślin czy przedmiotów powinien użyć, żeby jak najwierniej oddać kształt i cechy charakterystyczne twojej twarzy.
Stwórz rysunkowy portret wybranej osoby, komponując go jedynie z rzeczy nadających się do jedzenia.
Czy wiesz, że we Wrocławiu mieszka i pracuje artysta Tomasz Broda (ur. 1967), który potrafi stworzyć portret dosłownie ze wszystkiego? Zajrzyj na oficjalną stronę Tomasza Brody: www.tomaszbroda.pl i zastanów się, czy jest coś, co łączy jego prace z dziełami renesansowego artysty. Czy potrafisz rozpoznać przynajmniej jedną osobę, którą Tomasz Broda sportretował za pomocą żarówek, rur od odkurzacza, grzebienia, parówki, bułki...? Jeśli nie, poproś o pomoc nauczyciela, rodziców, starsze rodzeństwo...
Fast food i slow food
Odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia:
Co oznacza termin fast food?
Jakie znasz typowe potrawy fastfoodowe?
Wskaż zalety i wady jedzenia dań typu fast food.
dość niska cena, szybkość przyrządzenia, stosowanie produktów nieekologicznych, krótki czas czekania na danie, dużo kalorii, dużo punktów sprzedaży, korzystanie z produktów mrożonych, używanie dużej ilości tłuszczu
| Zalety | |
|---|---|
| Wady |
Do której części tabeli należałoby – twoim zdaniem – wpisać takie cechy, jak poczucie przynależności do dużej grupy klientów i brak zaskoczenia smakiem? Uzasadnij odpowiedź.
Zastanów się i odpowiedz, jak można nazwać przeciwieństwo fast foodu (zachowaj angielskie brzmienie nazwy). Jeśli masz problemy z wykonaniem poprzedniego zadania, przeczytaj poniższe uwagi.
Slow foodSlow Food – organizacja i jednocześnie ruch społeczny skupiający osoby zainteresowane ochroną tradycyjnej kuchni różnych regionów świata i związanych z tym upraw rolnych i nasion, zwierząt hodowlanych i metod prowadzenia gospodarstw, charakterystycznych dla tych regionów. […].
Głównymi punktami programu ruchu slow food są:
Ochrona i promocja lokalnych i tradycyjnych sposobów produkcji żywności (przepisów i receptur) oraz jej producentów.
Promowanie kultury spożywania żywności, czyli celebrowania i delektowania się posiłkami, zamiast szybkiego napełniania żołądków, zgodnie z zasadą: „Jeść dla przyjemności, a nie odżywiać się”.
Kupowanie świeżej żywności ze źródeł lokalnych, wytworzonej z użyciem tradycyjnych receptur i metod wytwarzania, wymagających czasu i odpowiedniego nakładu pracy.
Po przeczytaniu fragmentu na temat ruchu slow food odpowiedz na pytania, uzasadniając swoje odpowiedzi:
Czy zwolennicy tego sposobu odżywiania się dbają w sposób szczególny o wygląd potraw?
Czy uważasz, że slow food wymaga dużych nakładów finansowych?
Ze slow foodem łączy się jeszcze jeden kierunek w sztuce kulinarnej. To tzw. food design, który opiera się na twierdzeniu, że – jak uważają naukowcy – przeciętny człowiek wybiera żywność (czyli np. danie w restauracji) przede wszystkim na podstawie wrażeń wizualnych (40%), a następnie zapachu (30%) i smaku (30%).
Z food designem można połączyć wytwarzanie tak atrakcyjnych dla oka potraw, jak te na załączonych fotografiach.
Zadaniowo
Przywołaj dowolny przykład uczty w malarstwie lub filmie (może to być jeden z przykładów, które podane zostały na początku lekcji), a następnie opisz tę ucztę, koncentrując się na ukazanych tam potrawach.
Dziś niezwykle popularne są programy telewizyjne oraz internteowe blogi na temat gotowania. Napisz wypracowanie, w którym kucharz przedstawia telewidzom lub czytelnikom przepis na dowolne danie (może to być twoja ulubiona potrawa). W wystąpieniu tego kucharza powinny się znaleźć: powiedzenie „jeść oczami” oraz co najmniej pięć z przysłów wyliczonych w części „Przed lekcją”.