Tracy Chevalier Dziewczyna z perłą

Drzwi do pracowni były zamknięte. […]

Był to pierwszy dzień nowego roku. Przed miesiącem zrobił podkładj00000001OB1v50_000tp004podkład na moim portrecie, ale później zaniechał wszelkiej pracy. Na płótnie brakowało czerwonawych znaków, które określałyby kształty, fałszywych kolorów, prawdziwych barw czy określonych punktów. Obraz był żółtawobiały. Widziałam go codziennie przy spotkaniu.
Zapukałam głośniej.
Kiedy otworzył, zmarszczył brwi, nie patrząc na mnie.
– Nie pukaj, Griet, tylko wchodź cicho – powiedział, wracając do sztalug z pustą żółtą przestrzenią.
Zamknęłam delikatnie drzwi, odgradzając się w ten sposób od hałasów dobiegających z dołu, i przeszłam na środek pokoju.
Teraz, kiedy przyszła ta chwila, byłam zadziwiająco spokojna.
– Chciałeś mnie widzieć, panie.
– Tak, stań tam. – Wskazał kąt, w którym malował inne kobiety.
Znajdował się tam stół, który malował w scenie muzycznej, ale brakowało krzeseł czy instrumentów. Podał mi list.
– Przeczytaj to – polecił.
Rozwinęłam list i pochyliłam się nad nim. Bałam się, że nie zdołam odczytać cudzego charakteru pisma i on to zauważy.
Papier był czysty.
Spojrzałam w jego stronę, chcąc mu to powiedzieć, ale zaraz zrezygnowałam. Przy nim zwykle lepiej było milczeć. Znowu pochyliłam głowę nad listem. – Albo lepiej to – powiedział, podając mi książkę.
Miała obwolutę z powycieranej skóry, a jej grzbiet był podarty w paru miejscach. Otworzyłam ją na chybił trafił i próbowałam czytać. Nie znalazłam tam jednak żadnych znajomych słów. Teraz nakazał, żebym usiadła z książką, a potem wstała, patrząc w jego stronę. Zabrał książkę, podał mi biały dzban z cynową przykrywką i kazał udawać, że nalewam z niego wino. Wreszcie prosił, żebym po prostu patrzyła przez okno. Cały czas był zamyślony, jakby ktoś opowiedział mu historię, a on nie mógł sobie przypomnieć jej końca.
[…] Ustawił krzesło niedaleko sztalug przed środkowym oknem. Kiedy usiadłam, zrozumiałam, że to już będzie moje miejsce. Chciał teraz przypomnieć sobie pozę sprzed miesiąca, kiedy to zdecydował, że mnie namaluje.
– Wyjrzyj przez okno – powiedział. […]
– Teraz bardzo wolno odwróć głowę w moją stronę. Nie, nie ramiona. Ciało musisz mieć odwrócone do okna. Samą głowę. Wolno, wolniej. Dosyć. Jeszcze trochę, starczy. Teraz się nie ruszaj.
Nie ruszałam się. […]

&&&

– Ściągnij czepek z twarzy – powiedział pewnego dnia.
– Z twarzy, panie? – powtórzyłam oniemiała i natychmiast tego pożałowałam. Wolał, żebym nic nie mówiła, tylko robiła, co mi każe. A jeśli już, to wtedy, kiedy miałam coś ważnego do powiedzenia.
Nie odpowiedział. Odsunęłam nieco koniec czepka z policzka po jego stronie. Wykrochmalony materiał otarł się o moją szyję.
– Więcej – zażądał. – Chcę zobaczyć linię twojego policzka.
Zawahałam się, a następnie jeszcze trochę zsunęłam czepek. Jego oczy przesunęły się po moim policzku.
– A teraz ucho.
Nie chciałam tego. Nie miałam wyboru.
Wsunęłam palce pod czepek, żeby sprawdzić, czy nie wystają spod niego włosy, i zatknęłam kilka pasemek pod spód. Następnie przesunęłam czepek jeszcze trochę, ukazując płatek ucha.
Patrzył na mnie tak, jakby wzdychał, chociaż nie wydał żadnego dźwięku. Wyczułam coś w gardle, ale zdusiłam to, żeby nie naruszyć ciszy.
– Zdejmij – powiedział. – Zdejmij czepek.
– Nie, panie.
– Nie?
– Nie proś mnie o to, panie. – Opuściłam rąbek czepka tak, że ponownie zakrył ucho i policzek. Patrzyłam w podłogę, na szare i białe płytki ciągnące się w porządnych, czystych rzędach.
– Nie chcesz odkryć głowy?
– Nie.
– A jednocześnie nie chcesz, żebym namalował cię jak służącą ze szmatą i w czepku. Ani jako damę z piękną fryzurą w satynowej sukni.
Milczałam. Nie mogłam pokazać mu włosów. Nie należałam do tych kobiet, które odsłaniają głowę.
Poruszył się na krześle, a potem wstał. Słyszałam, że przeszedł na stryszek. Wrócił z rzeczami, które rzucił mi na kolana.
– No cóż, Griet, musisz wobec tego znaleźć tu coś do owinięcia głowy. […] – Sięgnął po długi i wąski kawałek niebieskiego materiału. – Ale chciałbym, żebyś skorzystała z tego.
Przyjrzałam się uważnie tkaninie.
– Tego nie wystarczy do przykrycia głowy.
– Wobec tego weź i to. – Wyjął kawałek żółtego materiału z niebieską lamówką i wyciągnął w moją stronę.
Niechętnie przeszłam na stryszek, gdzie zaczęłam ponownie owijać głowę przed lustrem. Niebieski kawałek zawinęłam nad czołem, a kiedy się skończył, czubek głowy ukryłam pod żółtym. Ponieważ było go za dużo, jego koniec zatknęłam za boczną fałdę, a następnie wygładziłam niebieski materiał nad czołem i wróciłam do pracowni.
Przeglądał właśnie książkę i nie zauważył mojego powrotu. Usiadłam tak, jak poprzednio. Spojrzał dopiero, kiedy obróciłam głowę w lewo. Jednocześnie żółty koniec wyśliznął się z fałdy i opadł mi na kark. […]
– Tak – rzekł wówczas. – Właśnie tak, Griet.

&&&

Tego popołudnia weszłam ciężko po schodach i zatrzymałam się przed drzwiami do pracowni. Teraz miało być inaczej niż przy innych okazjach, kiedy pozowałam. Chciał mnie o coś prosić, a ja czułam, że mam wobec niego dług.
Otworzyłam drzwi. Siedział przy sztalugachj00000001OB1v50_000tp005sztalugach, patrząc na czubek jakiegoś pędzla. Kiedy na mnie spojrzał, dostrzegłam na jego twarzy coś zupełnie nowego. Był zdenerwowany. To dało mi siłę, by powiedzieć to, co powiedziałam. Podeszłam do mojego krzesła i położyłam dłoń na głowie lwa.
– Panie – zaczęłam, ściskając drewnianą rzeźbę – nie mogę tego zrobić.
– Czego, Griet? – Był naprawdę zdziwiony.
– Tego, o co ci chodzi, panie. Nie mogę ich nałożyć. Służące nie noszą pereł.
Patrzył na mnie przez dłuższy czas, a potem parę razy potrząsnął głową.
– Jesteś źródłem ciągłych niespodzianek. Nie przestajesz mnie zadziwiać, Griet.
Przesunęłam palcami po nosie lwa w górę pyska aż do gładkiej, falującej grzywy. Jego oczy śledziły moje palce. – Wiesz, że tego potrzeba w obrazie – światła odbitego w perle. Inaczej nie będzie skończony.
Tak, wiedziałam. Nie patrzyłam na niego długo, gdyż patrzenie na siebie wydawało mi się dziwne, ale od razu zrozumiałam, że brakuje na nim perły. Bez niej portret składał się tylko z oddzielnych oczu, ust, koszuli i ciemnego tła nad moim uchem. Kolczyk z perłą połączyłby to wszystko w całość. Dzięki niej obraz stałby się kompletny. […]

&&&

Nie chciałam zrobić tego sama. Nie bałam się bólu, ale nie chciałam przekłuć igłą własnego ucha. […]
Następnego dnia zajrzałam do apteki, wracając z targu rybnego. Aptekarz znał mnie już dobrze i nawet zwracał się do mnie po imieniu.
– I czegóż to chcesz dzisiaj? Płótna? Cynobruj00000001OB1v50_000tp006Cynobru? Ochryj00000001OB1v50_000tp007Ochry? Oleju lnianego?
– Mój pan niczego nie potrzebuje – odrzekłam nerwowo. – Ani pani. Przyszłam…
Przez chwilę zastanawiałam się, czy nie poprosić go o przekłucie ucha. Wyglądał na dyskretnego człowieka, który mógł to zrobić i zachować tylko dla siebie, nie pytając o przyczyny.
Jednak nie mogłam poprosić o to obcego.
– Potrzebuję czegoś, żeby znieczulić skórę.
– Znieczulić skórę?
– Czegoś, co działałoby tak jak lód – dodałam.
– Ale po co masz to robić?
Wzruszyłam ramionami i w milczeniu zaczęłam się wpatrywać w buteleczki stojące za nim na półkach.
– Olejek goździkowy – rzekł w końcu z westchnieniem. Sięgnął po jedną z buteleczek. – Wetrzyj trochę w odpowiednie miejsce i trochę poczekaj. Tylko pamiętaj, że działa krótko.

&&&

Czekałam do późna, aż w końcu miałam pewność, że wszyscy zasnęli. […]
Wzięłam świecę, znalazłam lusterko na stryszku i wdrapałam się na poddasze. Ustawiłam lusterko pod ścianą na stole do ucierania, a obok postawiłam świecę. Wyjęłam pudełko i wybrawszy najcieńszą igłę, włożyłam jej koniec w płomień świecy. Następnie otworzyłam buteleczkę olejku goździkowego, spodziewając się brzydkiego zapachu – gnijących liści czy pleśni, jak to się często zdarzało w przypadku leków. Był on jednak słodki i dziwny. […]
Zrób to szybko, pomyślałam. Zwlekanie nic nie pomoże.
Naciągnęłam mocno płatek ucha i przebiłam ciało igłą.
Zanim zemdlałam, zdążyłam pomyśleć, że zawsze chciałam nosić perły.

&&&

[…] No, zaczynamy. – Podał mi leżący na komodzie kolczyk.
– Chcę, żebyś ty to zrobił, panie. – Nie przypuszczałam, że potrafię być tak odważna.
On też. Uniósł brwi i otworzył usta, ale nic nie powiedział.
Podszedł do mojego krzesła. Zacisnęłam szczęki, ale udało mi się nie poruszyć głową. Wyciągnął dłoń i delikatnie dotknął spuchniętego ucha.
Westchnęłam tak, jakbym przez dłuższy czas wstrzymywała oddech.
Roztarł spuchnięty płatek między kciukiem a palcem wskazującym, a następnie mocno go pociągnął. Drugą ręką przełożył drucik kolczyka przez moje ucho. Poczułam palący ból i łzy popłynęły z moich oczu. […]
Spojrzał na mnie, jednak nie zaczął malować. Zastanawiałam się, o czym może myśleć.
W końcu sięgnął do tyłu. – Musisz włożyć też drugi – powiedział, podając mi kolczyk. Na moment zaniemówiłam. Wolałam, żeby myślał o mnie, a nie o obrazie.
– Po co? – spytałam w końcu. – Przecież nie będzie go widać.
– Musisz nałożyć oba – nalegał. – To śmiesznie nosić tylko jeden.
– Ale… nie przekłułam drugiego ucha – wyjąkałam.
– Więc musisz się tym zająć. – Wciąż trzymał perłę w dłoni.
Sięgnęłam po nią. Zrobiłam to dla niego. Wyjęłam igłę, olejek goździkowy i przekłułam drugie ucho. Nie płakałam ani nie zemdlałam. Nie wydałam żadnego dźwięku. Następnie siedziałam, a on malował widoczną perłę, a ta, której nie widział, paliła mi ucho niczym ogniste żądło.
Woda w kotłach z praniem już pewnie wystygła i stała się szara. Tannekej00000001OB1v50_000tp008Tanneke krzątała się po kuchni, dziewczynki pokrzykiwały na dworze, a my siedzieliśmy za zamkniętymi drzwiami, wciąż na siebie patrząc. Malował.
Kiedy w końcu odłożył pędzel i paletę, nie ruszałam się, chociaż oczy mnie bolały od spoglądania w bok. Nie chciałam się ruszać.
– Skończone – rzekł stłumionym głosem.

j00000001OB1v50_00000_BIB_001Tracy Chevalier, Dziewczyna z perłą, tłum. Krzysztof Puławski, Poznań 2002, s. 164.