Demokracja krok po kroku
Wprowadzenie
Wydarzenia 1989 roku w Polsce i w krajach sąsiednich cieszyły się wielkim przychylnym zainteresowaniem światowej opinii publicznej. 15 listopada 1989 roku przywódca Solidarności Lech Wałęsa jako trzeci obcokrajowiec w historii wystąpił przed połączonymi izbami Kongresu Stanów Zjednoczonych.
Znajdź w internecie początek nagrania tego przemówienia i odpowiedz na pytania:
Do czego odwołuje się Lech Wałęsa w pierwszych słowach swojego przemówienia?
Jaki nastrój panuje na sali?
Zadanie na rozgrzewkę
Napisz, co to jest konstytucja
W którym roku uchwalono konstytucję PRL?
Jak należy rozwinąć skrót PRL?
Program reform
Co należałoby zrobić w Polsce w 1989 roku, aby stała się państwem demokratycznym?
- Przeprowadzić wolne wybory do parlamentu.
- Przeprowadzić wolne wybory do władz lokalnych.
- Przeprowadzić wolne wybory prezydenta.
- Znieść kartki na mięso.
- Zmienić konstytucję, zastępując zasady ustroju komunistycznego demokratycznymi.
- Znieść cenzurę.
- Złamać monopol państwa w zakresie mediów (telewizji, radia, prasy).
- Pozwolić obywatelom swobodnie podróżować za granicę.
- Zapewnić każdemu wysoką pensję i emeryturę.
Chronologia wydarzeń
Wymienione w zadaniu 1 zmiany stopniowo wprowadzano w życie. Przyporządkuj wydarzenia do punktów wskazanych w ćwiczeniu 4.
Przeprowadzić wolne wybory prezydenta., Złamać monopol państwa w zakresie mediów (telewizji, radia, prasy)., Zamknięcie transformacji ustrojowej., Znieść cenzurę., Pozwolić obywatelom swobodnie podróżować za granicę., Przeprowadzić wolne wybory do władz lokalnych., Przeprowadzić wolne wybory do parlamentu., Zmienić konstytucję, zastępując zasady ustroju komunistycznego demokratycznymi., Złamać monopol państwa w zakresie mediów (telewizji, radia, prasy).
| Zmiany w konstytucji – 29 grudnia 1989 | |
| Wybory do rad gmin – 27 maja 1990 | |
| Zniesienie cenzury (przyjęcie przez sejm ustawy o uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zniesieniu organów tej kontroli oraz zmianie ustawy Prawo prasowe) – 11 czerwca 1990 | |
| Pierwsza audycja radia RMF FM – pierwszego komercyjnego radia w Polsce – 1 września 1990 | |
| Wybory prezydenckie – 25 listopada 1990 | |
| Ustawa o paszportach – 29 listopada 1990 | |
| Wybory do sejmu i senatu – 27 października 1991 | |
| Mała Konstytucja – 17 października 1992 | |
| Pierwszy program telewizji Polsat – pierwszej komercyjnej stacji telewizyjnej – 5 grudnia 1992 |
Uporządkuj wydarzenia w kolejności chronologicznej.
- Pierwsza audycja radia RMF FM – pierwszego komercyjnego radia w Polsce – 1 września 1990 r.
- Wybory do rad gmin – 27 maja 1990 r.
- Wybory do sejmu i senatu – 27 października 1991 r.
- Ustawa o paszportach – 29 listopada 1990 r.
- Wybory prezydenckie – 25 listopada 1990 r.
- Zmiany w konstytucji – 29 grudnia 1989 r.
- Pierwszy program telewizji Polsat – pierwszej stacji telewizyjnej – 5 grudnia 1992 r.
- Zniesienie cenzury (przyjęcie przez sejm ustawy o uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zniesieniu organów tej kontroli oraz o zmianie ustawy Prawo prasowe) – 11 czerwca 1990 r.
Wolne wybory
Lewa kolumna tabeli przedstawia niektóre zasady wyborów w PRL. W prawej kolumnie wpisz, jak powinny one wyglądać w wolnych wyborach.
W PRL | W wolnej Polsce |
Prawo do zgłaszania kandydatów miał tylko jeden komitet wyborczy (nosił on w różnych latach różne nazwy). | |
Kandydaci byli zatwierdzani przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR). | |
Nad przebiegiem kampanii wyborczej czuwała PZPR i cenzura. | |
Promowane było głosowanie bez skreśleń: jeśli ktoś brał kartę do głosowania i od razu wrzucał ją do urny, głos dostawał pierwszy kandydat na liście. Jeśli natomiast wyborca chciał kogoś skreślić, to musiał iść za kotarę i od razu było widać, że nie głosuje tak, jak chciała władza. | |
Jeśli obywatele nie głosowali zgodnie z oczekiwaniami władz, oficjalne wyniki wyborów były fałszowane. | |
Osoby, które wyrażały sprzeciw wobec takich zasad wyborczych, mogły trafić do więzienia. |
Zniesienie cenzury
Przypomnij zasady działania cenzury w PRL.
Odszuaj w Internecie wypowiedzi Krzysztofa Kozłowskiego o cenzurze w PRL. W czasach PRL był on dziennikarzem „Tygodnika Powszechnego”, a w rządzie Tadeusza Mazowieckiego został ministrem spraw wewnętrznych. Odpowiedz na pytania:
Czy Krzysztof Kozłowski wypowiada się jako dziennikarz czy jako minister ?
Co zdaniem Krzysztofa Kozłowskiego niszczyła cenzura?
- media
- rozrywkę
- kulturę
- naukę
- psychikę
- poczucie humoru
Jakie grupy podlegające cenzurze wymienia Krzysztof Kozłowski?
- dziennikarze
- pisarze
- aktorzy
- artyści
- plastycy
- twórcy
- muzycy
Spośród podanych osób zaznacz te, które należały do grup wymienionych przez Krzysztofa Kozłowskiego.
- redaktor naczelny gazety
- poeta piszący wiersze dla dzieci
- muzyk rockowy
- lekarz
- malarz
- karykaturzysta
- reżyser filmowy
- prawnik
- rysownik komiksów
- nauczyciel
- autor podręcznika
Czym mogły być owe „inne właściwości”, których nabierali twórcy podlegający cenzurze ?
Co to znaczy, że ludzie byli „okaleczeni” przez cenzurę ?
Dowiedz się, jakie ograniczenia w publikowaniu istnieją dzisiaj – mimo zniesienia cenzury.
Wolność podróżowania
Oto niektóre zapisy ustawy o paszportach z 1990 roku.
Art. 1
Paszport jest dokumentem urzędowym, uprawniającym do przekraczania granicy i pobytu za granicą oraz poświadczającym obywatelstwo polskie, a także tożsamość osoby w nim wskazanej w zakresie danych, jakie dokument ten zawiera.
Art. 3
Każdy obywatel polski ma prawo do otrzymania paszportu.
W czasach PRL otrzymanie paszportu było przywilejem, o który trzeba było specjalnie zabiegać. W niektórych okresach udzielano go tylko bardzo nielicznym. Jakie konsekwencje miało dla Polaków wprowadzenie nowej ustawy o paszportach?
Na podstawie strony z danymi zawartymi w paszporcie zaznacz, jakie informacje poświadcza paszport.
- imiona posiadacza
- nazwisko posiadacza
- obywatelstwo polskie
- numer PESEL
- datę urodzenia
- płeć
- wygląd
- nazwisko panieńskie posiadaczki
- Numer Identyfikacji Podatkowej (NIP)
- miejsce urodzenia
- adres zamieszkania
- adres zameldowania
- imiona dzieci
- zawód
- miejsce pracy
Czy możliwe jest wpisanie do paszportu RP innego obywatelstwa niż polskie?
Zmiany w konstytucji
W grudniu 1989 sejm uchwalił zmiany w konstytucji. Przeanalizujmy jej fragmenty.
Zapisz nową nazwę państwa:
Czym różni się godło Rzeczypospolitej Polskiej od godła PRL?
Podsumowanie
Kształtowanie demokratycznego ustroju III Rzeczypospolitej trwało kilka lat. Jego głównymi etapami były wolne wybory (kolejno: samorządowe, prezydenckie i parlamentarne) oraz zmiany w konstytucji. Symboliczne znaczenie miała zmiana nazwy państwa na „Rzeczpospolita Polska” oraz zmiana godła. Oprócz demokratycznych procedur wyborczych ważnym elementem demokracji w Rzeczypospolitej jest wolność słowa, będąca podstawą działalności między innymi wolnych mediów.
Zanalizować tekst konstytucji.
Porównywać systemy ustrojowe.
Budowa ustroju demokratycznego w Polsce uważana była za bardzo ważny cel i wielkie osiągnięcie Polaków. Czy jednak demokracja ma same zalety?