Scenariusz zajęć

Autor: Agnieszka Dreczko, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Otrzymywanie soli w wyniku reakcji strąceniowych

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego - kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Cele ogólne:

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

5) wykorzystuje wiedzę i dostępne informacje do rozwiązywania problemów chemicznych z zastosowaniem metody naukowej;

III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń:

1) bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;

2) projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;

3) stosuje elementy metodologii badawczej (określa problem badawczy, formułuje hipotezy oraz proponuje sposoby ich weryfikacji);

4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zakres podstawowy

III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń:

1) bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;

2) projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;

3) stawia hipotezy oraz proponuje sposoby ich weryfikacji;

4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

7) projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać różnymi metodami: wodorotlenki, kwasy i sole; pisze odpowiednie równania reakcji.

Zakres rozszerzony

III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń:

1) bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;

2) projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;

3) stosuje elementy metodologii badawczej (określa problem badawczy, formułuje hipotezy oraz proponuje sposoby ich weryfikacji);

4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

7) projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać różnymi metodami: wodorotlenki, kwasy i sole; pisze odpowiednie równania reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• opisuje metodę otrzymywania soli w wyniku reakcji strąceniowych;

• opisuje teoretyczne przewidywanie otrzymywania soli trudno rozpuszczalnej;

• pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej, jonowej pełnej i jonowej skróconej;

• projektuje i przeprowadza doświadczenia, w których otrzyma sole w wyniku reakcji strąceniowych.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza tekstu źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• eksperyment uczniowski;

• film samouczek;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica;

• pisaki;

• kreda.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom przykładowe pytania: Czy wszystkie sole są rozpuszczalne w wodzie? W jaki sposób można to sprawdzić? Jakie znaczenie mają sole trudno rozpuszczalne w wodzie? Gdzie może być wykorzystana reakcja strąceniowa?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół terminu „reakcja strąceniowa”.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, jakie zostaną użyte w czasie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Analiza treści w e‑materiale – uczniowie zapoznają się z istotą reakcji strąceniowej i sposobem opisywania strąceń, mogą wykorzystać film samouczek. Chętni uczniowie interpretują pojęcie reakcji strąceniowej.

2. Eksperyment uczniowski. Nauczyciel dzieli klasę na grupy czteroosobowe i rozdaje karty pracy. Uczniowie projektują doświadczenie, ustalając sprzęt i szkło laboratoryjne, jakie będzie im potrzebne, po czym proszą o nie od nauczyciela. Każda grupa wykonuje dwa zadania:

• zadanie nr 1: uczniowie przeprowadzają doświadczenie, w wyniku którego wytrąci się chlorek srebra($\text{I}$);

• zadanie nr 2: uczniowie otrzymują zestaw kilku różnych roztworów, zawierających odpowiednie jony, spośród których wybierają te właściwe; korzystając z tablicy rozpuszczalności wybierają odpowiednie sole, dzięki którym wytrącą kation miedzi($\text{II}$) w postaci trudno rozpuszczalnej soli;

• zadanie 3: uczniowie przeprowadzają doświadczenie, w wyniku którego wytrąci się roztwór siarczanu($\text{VI}$) wapnia.

  Prowadzący zajęcia monitoruje przebieg pracy uczniów.

3. Po zakończeniu eksperymentów, chętni liderzy grup na forum klasy omawiają efekty pracy grupy w kolejnych zadaniach, a pozostałe grupy konfrontują ze swoimi zapisami. W przypadku rozbieżności, trwa dyskusja – nauczyciel ewentualnie wyjaśnia niezrozumiałe kwestie i na koniec podsumowuje pracę uczniów.

4. Uczniowie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując samodzielnie ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania:

• Na czym polega istota reakcji strąceniowej?

• Jakie to są sole trudno rozpuszczalne? 

• Jak przewidzieć, czy w danej reakcji wytraci się osad?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Czego się nauczyłam/łem...

• Co było dla mnie łatwe...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują niedokończone ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

2. Zaprojektuj doświadczenie, w którym można otrzymać sole trudno rozpuszczalne (np. siarczan($\text{VI}$) baru, węglan chromu($\text{III}$)).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film samouczek może być użyty jako forma utrwalająca w podsumowaniu lekcji lub jako forma wprowadzająca przed przystąpieniem do wykonywanych zadań.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Na czym polega istota reakcji strąceniowej?

• Jakie to są sole trudno rozpuszczalne?

• Jak przewidzieć, czy w danej reakcji wytraci się osad?

2. Tablice rozpuszczalności wodorotlenków i soli.

3. Szkło i sprzęt laboratoryjny (probówki, statyw na probówki).

4. Odczynniki chemiczne (roztwory soli, np. chlorku sodu, octan srebra($\text{I}$), siarczanu($\text{VI}$) miedzi($\text{II}$), wodorotlenek sodu, azotan($\text{V}$) wapnia, siarczan($\text{VI}$) magnezu, siarczan($\text{VI}$) sodu, węglan wapnia).

5. Karta pracy ucznia: