Autor: Miłosz Biedrzycki

Temat: Jak dalej żyć? Kondycja człowieka po katastrofie wojny

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• ustali, na czym polegał światopoglądowy spór Różewicza z Miłoszem;

• dokona analizy porównawczej utworów Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza;

• określi różnicę w poglądach Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza na pochodzenie zła.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• burza mózgów;

• debata Oksfordzka.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie na podstawie wiadomości z wcześniejszych lekcji przypominają sobie życiorysy Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza ze szczególnym uwzględnieniem doświadczeń obu poetów w czasie drugiej wojny światowej, bądź zapoznają się z tymi życiorysami na podstawie samodzielnej kwerendy.

2. Uczniowie zapoznają się z informacjami umieszczonymi w sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel prosi cztery osoby spośród uczniów o przygotowanie głośnego czytania wierszy z sekcji „Przeczytaj” (każdy z uczniów lub uczennic po jednym wierszu). Uwaga: warto, żeby nauczyciel zasugerował uczniom, aby nie opracowywali wierszy w sposób aktorski, ale raczej nastawili się na wykonanie w taki sposób, żeby emocje i tezy obecne w poszczególnych wierszach wybrzmiały na podstawie samego tekstu.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji i wraz z uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

2. Czytanie dramatyczne: uczniowie wybrani przed zajęciami prezentują wiersze Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza z sekcji „Przeczytaj”.

3. Nauczyciel inicjuje rozmowę o wrażeniach uczniów bezpośrednio pod wpływem odbioru utworów. Zachęca uczniów do zwrócenia uwagi na różnice w użyciu środków artystycznych i stylistycznych przez obu autorów i na znaczenie tych decyzji dla siły przekazu wierszy.

4. Uczniowie zapoznają się z miniwykładem prof. Franaszka w sekcji „Film” dla poszerzenia i ugruntowania wiadomości poznanych lub odświeżonych przed zajęciami.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie wykonują polecenia 1 i 2 oraz ćwiczenia 1 i 2 z sekcji „Film”. Chętni lub wybrani uczniowie prezentują odpowiedzi, nauczyciel komentuje.

2. Uczniowie zapoznają się z pierwszą częścią materiału w sekcji „Audiobook”. Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy. Uczniowie wykonują polecenia 1 i 2 z sekcji „Audiobook”.

3. Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy, inne niż wcześniej. Uczniowie zapoznają się z drugą częścią materiału w sekcji „Audiobook”, następnie wykonują w grupach polecenia 3–5. Nauczyciel może zasugerować uczniom podział każdej z grup na trzy mniejsze zespoły, z których każdy przygotowuje odpowiedź na jedno z poleceń, a następnie cała grupa uzgadnia stanowisko i redaguje odpowiedź do zaprezentowania na forum klasy.

4. Nauczyciel inicjuje rozmowę, której celem jest sformułowanie opisu dwóch możliwych postaw życiowych w reakcji na doświadczenie zła i wynikający z niego kryzys wartości, w nawiązaniu do omawianych utworów obu z poetów. Nauczyciel zachęca, by uczniowie w trakcie dyskusji brali pod uwagę refleksje, które ewentualnie pojawiły się u nich podczas wykonywania poleceń i ćwiczeń w trakcie lekcji.
   Jeśli w trakcie rozmowy nie pojawi się informacja zawierająca postulaty pozytywne, nauczyciel dopowiada tak, aby wnioskiem z wiersza „Ocalony” nie było po prostu sformułowanie programu nihilistycznego, ale raczej np. uwzględnienie jakiegoś wariantu etyki relatywistycznej czy sytuacyjnej.

5. Po ustaleniu tez określających dwie postawy życiowe, czyli dwie możliwe odpowiedzi na tytułowe pytanie lekcji: „Jak żyć?”, nauczyciel proponuje debatę dotyczącą tych postaw. Zachęca, żeby uczniowie najpełniej identyfikujący się z każdą z postaw utworzyli dwie czteroosobowe drużyny do debaty. Każda z drużyn przedstawia argumenty na rzecz jednej z dwóch postaw życiowych w odpowiedzi na doświadczenie zła i kryzys wartości. Nauczyciel prowadzi debatę zgodnie z formatem debaty oksfordzkiej; przed jej rozpoczęciem przypomina obowiązujące reguły, m.in. zakaz obrażania bądź wyśmiewania strony przeciwnej. Debata kończy się głosowaniem pozostałych uczniów, tzn. opowiedzeniem się za jedną z dwóch prezentowanych postaw.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat debaty i wyników głosowania po jej zakończeniu. Zachęca uczniów do dzielenia się refleksjami dotyczącymi postaw będących przedmiotem debaty oraz, szerzej, możliwych odpowiedzi na tytułowe pytanie lekcji.

2. Uczniowie wraz z nauczycielem krótko omawiają spełnienie kryteriów sukcesu zajęć.

Praca domowa:

1. Rozważ problem, który stawia Różewicz w Nożyku profesora, wyrażając obawę w słowach: módlmy się / aby ślad człowieka na Księżycu / nie był śladem mordercy. Zapisz swoje przemyślenia w liczącym co najmniej 200 słów tekście argumentacyjnym.

2. Na podstawie znanego ci przykładu z literatury, kultury popularnej, przekazu rodzinnego bądź obserwacji z twojego otoczenia opisz postawę życiową w odpowiedzi na doświadczenie zła, którą uważasz za pozytywną inspirację dla siebie.

Materiały pomocnicze:

• Słownik terminów literackich, Warszawa 1995.

• Zenon Uryga, Odbiór liryki w klasach maturalnych, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.

• Bożena Chrząstowska, Autor - dzieło - poetyka. Problemy interpretacji w szkole, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.

Wskazówki metodyczne

• Nauczyciel może skorzystać z multimedium do podsumowania zajęć.