Autor: Marta Kulikowska

Temat: Norma językowa

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wyjaśnia pojęcie normy językowej, z rozróżnieniem normy użytkowej i wzorcowej,

• przeredagowuje wypowiedzi zgodne z normą użytkową tak, by odpowiadały normie wzorcowej,

• stosuje specjalistyczne słownictwo do opisania problemu językowego,

• przyporządkuje zdania do odpowiednich norm językowych,

• ustala, kto i w jaki sposób decyduje o poprawności różnych form językowych.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• metoda 635.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
   Później nauczyciel umieszcza na tablicy kilka przygotowanych wcześniej zdań; powinny być wśród nich zdania poprawne z punktu widzenia każdego rodzaju normy językowej, poprawne tylko z punktu widzenia normy użytkowej, ale już nie normy wzorcowej (np. z użyciem form w oparciu o, dedykowany, odnośnie itp., a także zdania zawierające błąd językowy (np. za wyjątkiem, włanczać, wziąść). Prosi uczniów, by zdecydowali, czy zdania są poprawne, czy nie.
   Nauczyciel zadaje pytania: skąd wiadomo, czy jakieś formy językowe są poprawne? Kto o tym decyduje? Uczniowie odpowiadają, opierając się na własnym doświadczeniu językowym.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel wprowadza pojęcia normy użytkowej i wzorcowej.
   Następnie uczniowie przystępują do pracy z multimedium. Nauczyciel odtwarza wykład profesor Katarzyny Kłosińskiej zamieszczony w sekcji „Film edukacyjny”. Po jego obejrzeniu uczniowie dzielą się spostrzeżeniami, odnosząc się do swojego doświadczenia językowego.
   Później nauczyciel prosi, by uczniowie zastanowili się nad odpowiedzią na pytania: w jakim sensie społeczeństwo decyduje o tym, co w języku jest poprawne, a co nie? na czym polega rola językoznawców?

2. W drugiej części tej fazy lekcji uczniowie rozwiązują wskazane przez nauczyciela ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”. Warto zwrócić uwagę na ćw. 3‑6, które wymagają wykorzystania wiadomości zdobytych podczas lekcji oraz odwołania się do własnego doświadczenia językowego. Prowadzący decyduje, czy uczniowie pracują indywidualnie, czy w parach. Po upływie wyznaczonego czasu wskazane osoby prezentują propozycje odpowiedzi, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.

3. Prowadzący prosi, by uczniowie podzielili się na 6‑osobowe zespoły. Każdy członek zespołu powinien w ciągu 5 minut zanotować na kartce przykłady 3 form językowych, które są niepoprawne. Następnie podaje kartkę dalej, innej osobie z grupy, aby zapisała swoje 3 pomysły. Zadanie kończy się, kiedy kartka wraca do właściciela. Później zespoły porównują wyniki swojej pracy, a na tablicy pojawiają się formy, które powtarzały się najczęściej. Uczniowie oceniają, czy przywołane błędne wyrazy lub wyrażenia są niepoprawne z punktu widzenia normy wzorcowej czy użytkowej.

Faza podsumowująca:

1. Podsumowaniem lekcji może być praca nad poleceniem: Wyobraź sobie świat, w którym nie istnieją żadne skodyfikowane normy językowe – słowniki, podręczniki gramatyki i poradniki językowe, a językoznawcy nie zabierają głosu w kwestii poprawności czy dopuszczalności danego elementu języka. Opisz trzy negatywne dla przebiegu komunikacji międzyludzkiej skutki takiego stanu rzeczy.

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

1. Przypomnij sobie sytuację, gdy ty lub ktoś w twoim otoczeniu naruszył normę językową. Wyjaśnij, na czym polegało naruszenie, używając nowo poznanych terminów.

Materiały pomocnicze:

• Słownik poprawnej polszczyzny, red. W. Doroszewski, Warszawa 2016.

• Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film edukacyjny” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.