Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Obraz Ukrainy w Marii Antoniego Malczewskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wyjaśnia, czym jest powieść poetycka;

• odnajduje w utworze Maria elementy biograficzne autora;

• wyjaśnia, czym była szkoła ukraińska polskiego romantyzmu i wymienia jej wyróżniki;

• omawia rolę mitu rycerskiego w Marii;

• redaguje wypowiedż argumentacyjną na zadany temat.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego;

• praca w grupach.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji. Informuje uczniów, że napisana w 1825 roku Maria była pierwszą polską powieścią poetycką, zainicjowała też w polskim romantyzmie nurt zwany „szkołą ukraińską”. Uczniowie zapoznają się z informacją, czym jest powieść poetycka.

2. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

3. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel informuje uczniów, że niektórzy badacze postrzegają utwór Maria przez pryzmat biografii autora. Udowodnił to między innymi Włodzimierz Szturc w rozprawie „Maria” Malczewskiego. Od vanitas ku nihilizmowi.
   „Maria” Malczewskiego jest zapisem doświadczenia podmiotu, egzystencjalnego uwikłania losu człowieka pożeranego nie tylko przez jego własny talent i wszechstronne zdolności artystyczne, ale i przez sytuacje po części od niego niezależne, jak namiętna żądza kobiety, Zofii Rucieńskiej, wiara w magnetyzm, mający stanowić terapeutyczną metodę leczenia bliźnich od stanów neurotycznych, czy wreszcie konieczność „podwójnego życia”, wymuszona przez zasady społeczne, moralne i rodzinne.
   Nieliczne świadectwa dotyczące biografii Malczewskiego odsłaniają jakiś tytaniczny wysiłek miłości, która pragnie przekroczyć i usprawiedliwić cisnące się zewsząd zniewalające siły. Jedne są wręcz genetycznie związane z życiem poety, stanowiąc ciemny rytm jego biografii; inne wynikają z uwikłania biografii Malczewskiego w dramatyczne i romansowe związki osobiste.
   Badacz konstatuje również, że:
   Zgłębienia wymaga też inne stadium losu Malczewskiego - miłość. Raczej była to udręka polegająca na tym, że mając zaufanie do uzdrawiających sił magnetycznych, poeta był w stanie zaspokoić histerię i opętanie Zofii Rucieńskiej. Ich związek postrzegany jako skandal, był rzeczywiście skandalem, ale bynajmniej nie od strony tzw. opinii publicznej. Była to oczywiście opinia dotkliwa i okrutnie utrudniająca życie, ale była to zarazem opinia przezwyciężona siłą przekonania Malczewskiego o tym, że niesie uzdrawiającą moc niekochanej przez męża i chorej kobiecie. Jeśli jednak przyjrzeć się bliżej temu „udręczeniu”, jakie zostało mu zgotowane, to wypada wreszcie zauważyć, że nie chodziło tu tylko 0 „magnetyczne leczenie”, ale o zwykłą manię seksualną, którą Rucieńska, pod pozorem nerwicy, dręczyła Malczewskiego. [...]
   W takim klimacie, mającym coś z opętania, z gry pomiędzy erotyzmem - miłością - śmiercią - życiem, z tragicznego uwikłania cudu i umiejętności, naiwnego przywiązania do kobiety i drapieżnego podporządkowania sobie mężczyzny, powstaje „Maria” - powieść poetycka, w której przywołana opowieść o zabiciu kobiety, Gertrudy Komorowskiej, ale i każdej innej kobiety zanurzonej w świcie ról i powinności najzupełniej męskich, jest zaledwie pretekstem do wyrażenia stanu świata podmioty, do odsłonięcia doświadczenia biograficznego jednostki.

2. Uczniowie zapoznają się z filmami edukacyjnymi z sekcji multimedialnej. Polecenie 1 i  2 uczniowie mogą wykonać w parach, natomiast 3 i 4 - w formie dyskusji moderowanej przez nauczyciela.

3. Uczniowie zostają podzieleni na 3 grupy. Każdy zespół rozwiązuje ćwiczenia (bez 8) zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Następnie, aby uzasadnić poprawność rozwiązań, omawiają je na forum klasy. Po wyznaczonym czasie następuje wspólne omówienie wszystkich rozwiązań.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

Praca domowa:

1. Wszyscy bohaterowie Malczewskiego mają swą tajemniczą, „nocną stronę”; doświadczają ciemnych nastrojów i złowrogich przeczuć, będących echem świata zdominowanego przez nocny porządek istnienia – tak napisała Halina Krukowska w tekście „Maria” Malczewskiego jako romantyczna poezja nocy. Zredaguj wypowiedź argumentacyjną na co najmniej 400 słów, w której potwierdzisz te słowa lub im zaprzeczysz.

Materiały pomocnicze:

• Halina Krukowska, „Maria”. Malczewskiego jako romantyczna poezja nocy, Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 77/3, 5‑40, 1986.

• https://culture.pl/pl/artykul/malczewski-i-maria

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.